• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Z dziejów „starożytnej religii greckiej” w dawnej Rzeczpospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Lata przed zawarciem unii brzeskiej były dla Cerkwi w Polsce czasem kryzysu: reformacja szerzyła się wśród wiernych, a biskupi prawosławni wciąż nie mieli prawa zasiadać w senacie Rzeczypospolitej na równi z biskupami katolickimi. Osłabiało to pozycję polityczną i społeczną Cerkwi. …

O’Connor Bernard (artykuł, Silva Rerum)

O’Connor (Connor) Bernard (ok. 1666 – 1698), lekarz, Irlandczyk, uzyskał doktorat w Reims we Francji, przebywał potem w Paryżu, gdzie poznał studiujących tam Polaków, zapewne młodych Wielopolskich. Wyjechał z nimi do Włoch, a następnie do Polski. W 1694 r. przedstawiony …

Mikołaj Hieronim Sieniawski (1645-1683) – wierny stronnik Jana Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Sieniawski nie należy do grona wybitnych polskich wodzów w XVII wieku. Pozostaje w cieniu Jana Sobieskiego i Stanisława Jabłonowskiego. Był dobrym żołnierzem i zagończykiem, skrupulatnie wykonywał powierzone mu zadania, ale nie zdołał ujawnić wszystkich swoich talentów, bo zmarł młodo. Wraz …

Pogrzeb Marii Klementyny Sobieskiej (artykuł, Silva Rerum)

Po egzekwiach żałobnych Marii Klementyny Sobieskiej (1701–1735), odbywających się w bazylice SS. Apostoli w Rzymie, w lutym 1735 r., z ciała zmarłej królowej zdjęto strój królewski i ubrano je w habit i welon dominikański, po czym zamknięto w trzech kolejnych …

Jakub Sobieski, ojciec króla (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Sobieski (1590–1646), najmłodsze dziecko Marka, chorążego nadwornego, wywodził się ze średniozamożnej szlachty. Nic nie wiadomo o miejscu jego urodzenia i dzieciństwie. Po studiach w Akademii Zamojskiej i w Krakowie w połowie kwietnia 1607 r. wyjechał na dalsze nauki za …

Staropolskie książki kucharskie - Kucharz doskonały (1783) (artykuł, Silva Rerum)

Napisany przez Wojciecha Wielądka i wydany po raz pierwszy w 1783 roku Kucharz doskonały przedstawia nam kuchnię, którą można określić jako klasyczną. Miejsce ostrych i często kontrastowo dobranych przypraw, udziwnionych zdobień i zaskakujących konceptów zajęły w nich umiar i poszukiwanie …

Potrawy postne w kuchni staropolskiej (artykuł, Silva Rerum)

Ze względu na surowość w przestrzeganiu postów i ogromną liczbę dni postnych w roku w staropolskiej kuchni potrawy postne odgrywały ogromną rolę. W przypadku dostatniej i wyrafinowanej kuchni elit starano się o urozmaicenie postnego menu przez wymyślanie coraz to większej …

Sołtyk Stanisław (1752-1833) (artykuł, Silva Rerum)

Poseł na Sejm Czteroletni, działacz konspiracyjny, senator Królestwa Polskiego. Był synem Macieja, kasztelana warszawskiego i ulubionym bratankiem słynnego biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka. Starannie wykształcony, w Wiedniu, Wenecji, we Francji, był w marzeniach chorującego już psychicznie stryja przeznaczony nawet do tronu, …

Rzewuski Seweryn (1743-1811) (artykuł, Silva Rerum)

Rzewuski Seweryn (1743-1811), hetman polny koronny, targowiczanin. Był synem hetmana Wacława Rzewuskiego i Anny z Lubomirskich, siostrzeńcem Stanisława Lubomirskiego, marszałka w. koronnego. Wychowanek teatynów warszawskich, odbył podróż edukacyjną, m. in. na dwór Stanisława Leszczyńskiego w Lotaryngii. W bezkrólewiu 1763-4, wraz z …

Morsztyn Władysław h. Leliwa (zm. 1689) (artykuł, Silva Rerum)

Morsztyn Władysław h. Leliwa (zm. 1689), bachmistrz wielicki, poseł sejmowy. Brał udział w walkach z Kozakami w okresie powstania Bohdana Chmielnickiego. W październiku 1655 r. opowiedział się po stronie Szwedów i schronił się pod opiekę Karola X Gustawa w Krakowie. …

Modrzewski Andrzej h. Grzymała (zm. 1683) (artykuł, Silva Rerum)

Modrzewski Andrzej h. Grzymała (zm. 1683), pułkownik, podskarbi nadworny koronny. Zapewne od końca lat 40. XVII w. służył w wojsku. 29 IX 1655 r. uczestniczył w bitwie z wojskami moskiewskimi i kozackimi pod Gródkiem Jagiellońskim, podczas której wspólnie z Aleksandrem …

Strzałecki Antoni (1844-1934) (artykuł, Silva Rerum)

Strzałecki Antoni (1844-1934) – jego nauka w warszawskim gimnazjum rządowym przypadła na burzliwy okres patriotycznych wystąpień poprzedzających wybuch powstania styczniowego. Należąc do jednej z tajnych organizacji narodowych został 25 II 1861 r. aresztowany podczas manifestacji i kilka dni spędził w …

Potocki Jan (zm. 1675) (artykuł, Silva Rerum)

Potocki Jan (zm. 1675) wojewoda bracławski, pułkownik królewski. Uczył się w Szkołach Nowodworskich i Uniwersytecie Krakowskim, następnie odbył długą podróż po Europie Zachodniej, w r. 1646 spotkał się w Brukseli z Janem i Markiem Sobieskimi. Po powrocie do Rzeczpospolitej wziął …

O strojach polskich Augusta III Sasa i Marii Józefy na portretach Louisa de Silvestre (artykuł, Silva Rerum)

Nadworny malarz drezdeński Louis de Silvestre wśród wielu portretów polskiej pary monarszej: Augusta III Sasa (1696-1763, król od 1733) i Marii Józefy (1699-1757, królowa od 1733) namalował również ich wizerunki w strojach polskich. W sali balowej wilanowskiego pałacu prezentowana jest …

Typowe miasteczko i ubodzy mieszczanie. Kielce pod koniec XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

Pod koniec XVIII w. przykładem przeciętnego miasteczka ówczesnej Rzeczypospolitej, zamieszkiwanego przez ubogie mieszczaństwo były Kielce. Nie było to bowiem ani centrum gospodarcze, ani administracyjne, ani też przemysłowe. Jako miasto biskupie Kielce podlegały wielu ograniczeniom, np. dotyczącym osadnictwa żydowskiego, ważnego wówczas …

Ksieni Magdalena Mortęska (artykuł, Silva Rerum)

Magdalena Mortęska (1554 – 1631), późniejsza ksieni klasztoru benedyktynek w Chełmnie i przełożona kongregacji benedyktynek polskich, już w wieku kilkunastu lat zapragnęła iść do klasztoru. Może wpłynął na to fakt, iż w dzieciństwie, pomagając kuchcikom w przygotowywaniu posiłków, wykłuła sobie …

Zygmunt Zbierzchowski herbu Grzymała (artykuł, Silva Rerum)

Zygmunt Zbierzchowski, pieczętujący się herbem Grzymała, trzeci syn podczaszego łomżyńskiego, doszedł do godności chorążego łomżyńskiego (1676), potem podkomorzego oraz – jak relacjonował heraldyk Kasper Niesiecki w Herbarzu polskim – „komissarza do hiberny i deputata do boku królewskiego dla obrady pod …

Żwaniec – 1653 – wymuszona ugoda (artykuł, Silva Rerum)

Hekatomba batoska wstrząsnęła szlachtą. Sejm uchwalił podatki na wojsko. Jan Kazimierz na czele 30 tysięcy niezaprawionych w boju żołnierzy i pospolitego ruszenia wyruszył przeciwko Kozakom. Ofensywa rozwijała się zrazu pomyślnie, ale z biegiem czasu traciła impet. Polakom nie udało się …

Warszawa 28-30 VII 1656 – zmagania z Carolusem (artykuł, Silva Rerum)

„Potop” szwedzki to najbardziej wstydliwy okres w życiu Jana Sobieskiego. Wespół z prawie całą armią kwarcianą zdradził swego dotychczasowego pana Jana Kazimierza i przeszedł na stronę Karola X Gustawa. Cóż z tego, że postąpił jak większość szlachty, jeśli był jednym …

Epistolografia królowej Marii Kazimiery (artykuł, Silva Rerum)

Dobrą znajomość języka polskiego „mała d’ Arquien” - z urodzenia Francuzka, nazwana podobno przez polskie dworki Marysieńką - zawdzięczała niewątpliwie pobytowi i wychowaniu na warszawskim dworze swojej matki chrzestnej, królowej Ludwiki Marii Gonzagi, żony dwóch kolejnych Wazów. Mową swej przybranej …

Jakuba Sobieskiego praecepta ad filios (artykuł, Silva Rerum)

Nie bez znaczenia pozostaje podobieństwo drogi edukacyjnej młodego Rzymianina i młodego polskiego magnata, który zgodnie z panującym w Polsce przekonaniem uważał się za spadkobiercę rzymskiej tradycji - niemal za drugiego Rzymianina. Katon Starszy w napisanym dla syna Marka podręczniku, który …

Lektury królewskie – Georgiki Wergiliusza (artykuł, Silva Rerum)

Publiusz Wergiliusz Maro, jeden z najwybitniejszych poetów czasów Oktawiana Augusta, autor epopei narodowej Eneida, jest również autorem poematu dydaktycznego Georgiki, co można na język polski przetłumaczyć jako „wiersze o pracy na roli”. W czterech księgach poeta opisał heksametrem pracę na …

Dlaczego przyszły król czytał autorów greckich i rzymskich? (artykuł, Silva Rerum)

„Nauka wszędzie człowieka zdobi i na wojnie i u dworu i doma i w Rzeczypospolitej. Widzimy to, że ludzie więcej sobie ważą chudego pachołka uczonego, aniżeli pana wielkiego a błazna, co go sobie palcem ukazują”. Te słowa wyraźnie nawiązujące do …

Ogiński Marcjan Aleksander (artykuł, Silva Rerum)

Ogiński Marcjan Aleksander (1632-1690), wojewoda trocki, kanclerz wielki litewski. Studiował w Wilnie, w Krakowie i w Lejdzie, od r. 1651 służył w wojsku litewskim, od r. 1656 pod wodzą Pawła Sapiehy. Walczył z wojskami księcia siedmiogrodzkiego Jerzego Rakoczego, potem ze …

Pewnego razu w Styrcu (artykuł, Silva Rerum)

Kroniki kryminalne i pitawale to domena XIX wieku. Ale już w Gazecie Warszawskiej w drugiej połowie XVIII w. zamieszczano, co prawda w charakterze ogłoszeń, doniesienia dotyczące spraw kryminalnych, przede wszystkim kradzieży. Ze względu na treść podobne były one do zachowanych …

Sobieski Marek, herbu Janina (artykuł, Silva Rerum)

Sobieski Marek h. Janina (1628-1652), starosta jaworowski, następnie krasnostawski, rotmistrz. Był najstarszym synem Jakuba Sobieskiego i jego drugiej żony Teofili z Daniłowiczów, bratem Jana. Początkowo kształcił się zapewne w domu, następnie w Szkołach Nowodoworskich i na Uniwersytecie Krakowskim. W 1646 …

Dekoracje sztućców (artykuł, Silva Rerum)

Leżące obok talerza sztućce, oprócz funkcji użytkowej były również ozdobą stołu. Dekorację ich stanowiły trzonki. Wykonywano je ze srebra, złota, porcelany, kości słoniowej, kryształu górskiego, drewna, wykładano nawet szlachetnymi i półszlachetnymi kamieniami, dekorowano pełno- i półplastycznymi reliefami oraz ozdobnymi grawerunkami. …

Sapieha Franciszek Stefan h. Lis (artykuł, Silva Rerum)

Sapieha Franciszek Stefan h. Lis (zm. 1686) koniuszy litewski. Był bratem Benedykta Pawła, Kazmierza Jana i Leona Bazylego. Studiował w Lowanium, potem z braćmi podróżował po Europie. Podpisał abdykację Jana Kazimierza i wybór Michała Korybuta Wiśniowieckiego w r. 1669 na …

Przeździecki Mikołaj Władysław h. Roch II (artykuł, Silva Rerum)

Przeździecki Mikołaj Władysław h. Roch II (ok. 1620-1683), kasztelan nowogródzki. W młodości służył w armii litewskiej, być może w chorągwi kozackiej Aleksandra Hilarego Połubińskiego. Prawdopodobnie w 1654 r. dostał się do niewoli rosyjskiej, w której pozostał do 1658; po powrocie …

Czartoryski Michał Jerzy h. Pogoń (artykuł, Silva Rerum)

Czartoryski Michał Jerzy h. Pogoń (1621-1692), wojewoda sandomierski. W r. 1642 został dworzaninem króla Władysława IV, wkrótce ożenił się z ulubioną dwórką królowej Cecylii Renaty, Rozyną Małgorzatą von Ekkenberg. Uczestniczył w wyprawie zborowskiej króla Jana Kazimierza (1649), walczył też pod …

Nieistniejące „pirogi” Wojciecha Wielądka (artykuł, Silva Rerum)

Wojciech Wielądko w zamieszczonym na końcu „Kucharza doskonałego” „Słowniku kuchennym i spiżarnianym” wyjaśnia czytelnikowi, że: „Pirogi, rozmaitym sposobem robią się, z sera słodkiego pirogi leniwe, inne w cieście zawijane, alboli też w piecu pieczone, lub z mięsa wieprzowego, wołowego tłustego …

Naleśniki „Kucharza doskonałego” (artykuł, Silva Rerum)

Zupełnie inne naleśniki niż te opisane w polskich książkach kucharskich z XVII wieku proponował swym czytelnikom Wojciech Wielądko. I nic dziwnego: jego specjały pochodziły już z zupełnie z innej epoki i na dodatek były wzorowane na kuchni francuskiej. Gdyby nie to, …

Woda w winie. Moda czy fałszerstwo? (artykuł, Silva Rerum)

W antycznej Grecji picie wina na wpół zmieszanego z morską wodą uchodziło za przejaw cywilizacji. Jedynie barbarzyńcy pili wino bez wody. Zanim w XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej zaczęto pijać do obiadu rozcieńczone wodą wina burgundzkie, woda była niemiłym dodatkiem do tego wspaniałego …

Niechęć do mycia naczyń, czyli staropolska higiena (artykuł, Silva Rerum)

Kitowicz, autor słynnego Opisu obyczajów za panowania Augusta III, stwierdził m.in., że na talerzach fajansowych czyściej było jeść niż na srebrnych. Używanie naczyń szklanych, fajansowych i porcelanowych, które stopniowo rozpowszechniały się w XVIII w., kojarzyło się przede wszystkim z czystością. …

Trudy podróży w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Ciekawość świata zawsze popychała ludzi do odkrywania tego, co nieznane. Podróże w XVII w. nie miały jednak wiele wspólnego z dzisiejszą turystyką. Góry zamiast wzbudzać zachwyt, wywoływały raczej strach, a podziwianie krajobrazów po kilkudziesięciu dniach spędzonych w niewygodnym powozie potrafiło …

Pogrzeb króla Stefana Batorego (artykuł, Silva Rerum)

Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów ustalono, że koronację nowego władcy będzie zawsze poprzedzał pogrzeb poprzednika. Wszakże, z uwagi na sytuację polityczną, pogrzeb króla Stefana Batorego odbył się już po koronacji Zygmunta III Wazy, tzn. 23 maja 1588 r., i był ostatnim …

Medyczne umiejętności kata (artykuł, Silva Rerum)

Tortury, egzekucje, prowadzenie domu publicznego, dbanie o czystość w miastach to niejedyne czynności, jakie kat wykonywał w miejscu swojego urzędowania. Jego wiedza na temat budowy ciała ludzkiego, układu mięśni i stawów, która wynikała z racji wykonywanego zawodu, była niekiedy wystarczająca, …

Lecznicza pigwa na modłę czeską (artykuł, Silva Rerum)

Chętnie dodawana do konfitur i galaretek ze względu na swój cierpki smak i wyrazisty zapach, pigwa, była wielce ceniona w kuchni staropolskiej. Autor najstarszej polskiej książki kucharskiej, wydanej w 1682 r. w Krakowie Stanisław Czerniecki, wspominał o pigwach w soku …

Kasztelana wileńskiego konfekcyjne ekstrawagancje (artykuł, Silva Rerum)

Na swoim drugim ślubie (1617 r.) książę Janusz Radziwiłł (1579-1620) wystąpił w stroju polskim. Nieprzypadkowo jednak na medalu autorstwa Christiana Malera lub Daniela Kellerthalera wybitym z tej okazji widzimy go w obfitej kryzie i „alamodowej” bródce. Kasztelan wileński okazjonalnie zakładał …

Sekrety królewskiej garderoby (artykuł, Silva Rerum)

Nieraz przyszło królowi Janowi „męczyć się z krawcem jak z niedźwiedziem”, jak to opisał w liście z 12 października 1666 r. Wszyscy wiemy jaką rolę przywiązywał do swych strojów. Oczywiście nie był w tym odosobniony. Szczególna „świadomość ubioru” szytego na …

„Wiszą u zadu jako wory”: Pludry (artykuł, Silva Rerum)

W XVII-wiecznej Rzeczypospolitej nic bardziej nie zasługiwało na miano symbolu mody cudzoziemskiej, jak hiszpańskie spodnie. Nie tylko Marcin Bielski uskarżał się na owe „pludry opuchłe, pończoszki, mostardy”, które „niedawno to tu przyniósł włoski naród hardy”. „W pludry się ubieramy, żebyśmy …

Glossarium: deizm (artykuł, Silva Rerum)

deizm – pogląd religijno – filozoficzny zakładający istnienie siły sprawczej (Boga), który po stworzeniu Wszechświata pozostawił przyrodę jej własnemu losowi. Deizm był szczególnie popularny wśród elit oświeceniowych w XVIII wieku. Deistami byli np. Wolter, Denis Diderot, Jan Jakub …

Glossarium: żupan (artykuł, Silva Rerum)

żupan – staropolski strój w formie długiej, kolorowej sukni męskiej, noszonej samoistnie bądź pod kontuszem, charakteryzujący się wąskimi rękawami i stojącym kołnierzem. Sprawdź również w "Glossarium Alte Rerum Polonorum, czyli słowniku uzbrojenia staropolskiego".

Portret psa króla Władysława (artykuł, Silva Rerum)

Pewnego razu Władysław IV zlecił swemu nadwornemu malarzowi wykonanie portretu ulubionego psa, brytana o imieniu Szwan, którego „zawsze przy sobie w pokoju miewał”. Co ciekawe, w Bibliotece Jagiellońskiej odnaleźć możemy nawet epitafium poświęcone królewskiemu ulubieńcowi (rkps 116, k. 167 v). …

Trudy podróży po Rzeczypospolitej w pamiętnikach Pawła Tołstoja, rosyjskiego dyplomaty (artykuł, Silva Rerum)

Paweł Tołstoj, co w podróży naturalne, zwracał uwagę nie tylko na mijane miejscowości, ale i na to, co miał pod kołami powozu. Dlatego też w jego wspomnieniach znajdujemy sporo wzmianek o przeprawach przez rzeki, mostach i drogach. Na granicy Litwy i …

Chleb powszedni (artykuł, Silva Rerum)

Chleb, podstawowy składnik kuchni słowiańskiej, przeniknął najprawdopodobniej na nasze ziemie za pośrednictwem Gotów. Wyprzedziły go kasze, prażuchy, podpłomyki, placki pieczone w popiele, prażmo, tj. kłosy zboża suszone, wykruszane i pieczone w popiele lub na rozgrzanych kamieniach. Jednak już w roku …

O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów (artykuł, Silva Rerum)

Równie solidna i sumienna co opisane już w wilanowskim Pasażu wiedzy dzieło Jana Dubrawiusza, a przy tym dostosowana do realiów i możliwości mniejszych posiadaczy ziemskich, przeciętnych właścicieli dworów, była praca Olbrachta Strumieńskiego O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów, wydana …

Ventas i posadas – hiszpańskie koszmary staropolskich podróżników (artykuł, Silva Rerum)

Okazuje się, iż realia podróży przez hiszpańskie pustkowia i bezdroża miały wiele wspólnego z literacką fikcją zaprezentowaną przez Jana Potockiego w powieści „Rękopis znaleziony w Saragossie”, na pewno inspirowaną jego rzeczywistymi, dwukrotnymi podróżami po Półwyspie Iberyjskim. Wielu polskich podróżników w …

Dawna loteria (artykuł, Silva Rerum)

W 1769 roku w Polsce wprowadzona została loteria liczbowa (zwana genueńską), a w początkach XIX stulecia loteria klasyczna. Organizowano loterie publiczne, bawiono się też w nie podczas domowych wieczorów. Stworzony przez felietonistę Gerarda Maurycego Witowskiego warszawski Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia …

Imieniny (artykuł, Silva Rerum)

W pisanym na początku XIX wieku felietonie pod tytułem Imieniny Gerard Maurycy Witowski opisuje przyjęcie-niespodziankę urządzone przez jego znajomą właścicielkę kamienicy, panią Zedrzycką, w prezencie imieninowym dla męża. Miało ono przy okazji na celu pogodzenie solenizanta z siostrzenicą i zięciem, …