• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Złota wolność na ławie oskarżonych (artykuł, Silva Rerum)

W Rzeczypospolitej istniało silne przekonanie o wyższości rodzimego ustroju nad systemami politycznymi innych państw. Szlachta uważała, że jedynie Polska korzysta z prawdziwej wolności, która chroni ją przed tyranią jedynowładztwa. Jednocześnie panowie bracia nie wątpili, że owa wolność przysługuje jedynie im …

Władysław IV Waza (artykuł, Silva Rerum)

W latach trzydziestych XVII wieku nawet najbardziej wnikliwemu obserwatorowi wydawać się mogło, że Rzeczpospolita pod rządami Władysława IV stała u szczytu potęgi. Skronie króla zdobiły trzy korony – był carem moskiewskim, dziedzicznym władcą szwedzkim i elekcyjnym królem Rzeczypospolitej. Otaczała go …

Wjazd króla Zygmunta III do Malborka (artykuł, Silva Rerum)

Wizyty monarchów w prowincjonalnych miastach były wyjątkowym wydarzeniem dla ich mieszkańców. Nie inaczej było w Malborku, żyjącym w cieniu potężnej twierdzy. Król Zygmunt III Waza dwukrotnie odwiedzał dawną stolicę państwa krzyżackiego. Pierwszy raz zawitał do miasta w czasie podróży do …

Aigner Chrystian Piotr (artykuł, Silva Rerum)

Aigner Chrystian Piotr (1756-1841) – studiował w Rzymie dzięki stypendium króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po powrocie do Polski w 1782 wstąpił do wojska i w dziesięć lat później został profesorem korpusu inżynierów. Walczył w powstaniu kościuszkowskim i za namową Najwyższego …

Dukszyńska-Dukszta Emilia (artykuł, Silva Rerum)

Dukszyńska-Dukszta Emilia (1847-1898) - w Galerii Portretu pałacu wilanowskiego znajduje się portret Aleksandry Potockiej jej autorstwa. Urodziła się w Petersburgu, gdzie jej ojciec był urzędnikiem, w ziemiańskiej rodzinie z pochodzącej z guberni witebskiej. Po prywatnej nauce malarstwa u Ksawerego Kaniewskiego …

Matka Boska Berdyczowska (artykuł, Silva Rerum)

W posiadaniu rodu Tyszkiewiczów od dawna znajdował się cudowny obraz Matki Boskiej, malowany na płótnie naklejonym na cyprysową deskę i będący wierną kopią rzymskiego wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej. W XVII w. obraz należał do wojewody kijowskiego Janusza Tyszkiewicza, który w …

Śmierć królowej Wandy (artykuł, Silva Rerum)

Wśród podań i legend opowiadających o Polsce baśniowej szczególną popularność zyskał mit o królowej Wandzie – pięknej, mądrej i nieustraszonej córce Kraka (Grakcha), władcy Krakowa. Postać jej zmieniała się wraz z kolejnymi interpretacjami tego mitu, lecz nie wydaje się, aby …

Gutakowski Ludwik (1738-1811) (artykuł, Silva Rerum)

Gutakowski Ludwik (1738-1811) poseł, konsyliarz Rady Nieustającej, prezes Rady Stanu i Ministrów Księstwa Warszawskiego, wolnomularz. Pochodził z Litwy, szambelanem został za Augusta III, potem związał się ze Stanisławem Augustem. W r. 1778 został konsyliarzem w Radzie Nieustającej. Związany z wolnomularstwem od …

Silnicki Gabriel h. Jelita (zm. 1681) (artykuł, Silva Rerum)

Silnicki Gabriel h. Jelita (zm. 1681), kasztelan kamieniecki, pułkownik, regimentarz. Od wczesnej młodości służył w armii koronnej; w 1648 r. uczestniczył w walkach z Kozakami Bohdana Chmielnickiego. W czasie bitwy pod Korsuniem prawdopodobnie dostał się do niewoli tatarskiej, ale już …

Alegoria Konstytucji 3 Maja 1791 r. (artykuł, Silva Rerum)

Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie, a drugą w świecie (po konstytucji Stanów Zjednoczonych) nowożytną ustawą zasadniczą ( Szlachecka Rzeczpospolita Obojga Narodów o kilka miesięcy wyprzedziła rewolucyjną Francję). Zamykała też kilkunastoletni okres prób ratowania kraju, pogrążonego w wewnętrznych walkach …

Lubomirski Hieronim Augustyn (ok. 1647-1706) (artykuł, Silva Rerum)

Lubomirski Hieronim Augustyn (ok. 1647-1706), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny. Przeznaczony zapewne do stanu duchownego, już w 1660 r. otrzymał dochodową godność opata komendatoryjnego benedyktynów w Tyńcu; w czasie studiów w Italii zrezygnował z kariery duchownej, wstąpił do joannitów i …

Zbąska ze Stanisławskich Anna (artykuł, Silva Rerum)

Zbąska ze Stanisławskich Anna primo voto Warszycka, secundo voto Oleśnicka (ur. między 1651-1654 – zm.1700 lub 1701) pierwsza polska autorka obszernego utworu o tematyce świeckiej - wierszowanej autobiografii. W r. 1883 Aleksander Brückner odkrył w Bibliotece Publicznej w Petersburgu rękopis zatytułowany …

Małachowski Jan (1623-1699) (artykuł, Silva Rerum)

Małachowski Jan (1623-1699) podkanclerzy koronny, biskup krakowski. W młodości uczestniczył w wojnach z Kozakami, odznaczył się w bitwie pod Beresteczkiem (1651). Po śmierci żony zdecydował się na karierę duchowną, przyjął święcenia kapłańskie i już w r. 1655 był kanonikiem lwowskim; …

Anetka Potocka – kolejna pani na Wilanowie (artykuł, Silva Rerum)

Anna Maria Ewa Apolonia Tyszkiewiczówna przyszła na świat w Warszawie 26 marca 1779 r. i pozostała jedynym dzieckiem swoich rodziców – hetmana polnego, a później marszałka wielkiego litewskiego Ludwika i Konstancji z Poniatowskich, bratanicy króla Stanisława Augusta. Spadkobierczyni dużej fortuny, …

Lustro w kościele (artykuł, Silva Rerum)

Lustro – symbol próżności i doczesności – zdecydowanie nie kojarzy się z kościołem. Zdarzają się jednak przypadki, kiedy jego zastosowanie w miejscu sakralnym jest usprawiedliwione, a niekiedy nawet służy przekazaniu pewnych głębszych treści. Barokowi architekci najczęściej posługiwali się lustrami, gdy chcieli …

Edukacja Rzymianina (artykuł, Silva Rerum)

W czasach Sobieskiego mawiano, że Polska to drugi Rzym a Polacy to prawdziwi Rzymianie. Przyjrzyjmy się zatem, jak wyglądała edukacja młodzieńca rzymskiego w rodzinie obywatelskiej. Najpierw wychowanie domowe, którym początkowo zajmowali się rodzice. Mający pieczę nad całą rodziną pater familias (ojciec …

Akuszerka - kobieta, która zna się na rzeczy (artykuł, Silva Rerum)

Poród w średniowieczu i okresie staropolskim stanowił dla matki i dziecka duże zagrożenie. Jedyną pomocą w większości przypadków służyły starsze kobiety i znachorki, których wiedza była niestety bardzo ograniczona. Położnictwo rozwinęło się w Polsce dopiero w XVI wieku. Prawie w …

Krzykacze czy parlamentarzyści - reprezentacja Mazowsza na sejmach dawnej Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Mazowsze w dawnej Polsce charakteryzowało się sporą odmiennością, zwłaszcza w zakresie struktury społecznej. Stan szlachecki był tu niezwykle liczny nawet jak na warunki Polski. Ta nadreprezentacja, głównie ubogiej, a przy tym zadziornej, bitnej i przedsiębiorczej szlachty budziła zawiść współbraci i …

Starosta kaniowski Mikołaj Bazyli Potocki (artykuł, Silva Rerum)

Awanturnictwo, sadyzm, pijaństwo, rozpusta, a przy tym niezwykła pobożność – to cechy Mikołaja Bazylego Potockiego, jednego z największych warchołów czasów stanisławowskich. Pomimo tego, że żył w czasach wielbiącego naukę i rozum oświecenia, Potocki hołdował zupełnie innym wartościom. Noszący się po …

Jan Zamoyski - patron doskonały (artykuł, Silva Rerum)

Najpotężniejszy magnat, druga osoba po królu, hetman wielki koronny i kanclerz koronny, mąż roztropny i uczony – to określenia, jakich używano chcąc scharakteryzować Jana Zamoyskiego. Na swoją pozycję i reputację ciężko zapracował, a jego kariera nie miała analogii w historii …

Propugnaculum christianitatis – Osłona chrześcijaństwa (artykuł, Silva Rerum)

Łacińskie wyrażenie propugnaculum christianitatis należy wiązać z listem papieża Innocentego XI, który w 1678 r., w liście do polskiego senatu nazwał Polskę prevalidum ac illustre christianitatis Reipublicae propugnaculum – potężną i wspaniałą osłoną chrześcijańskiej …

Index librorum prohibitorum – Spis ksiąg zakazanych (artykuł, Silva Rerum)

Index librorum prohibitorum to tytuł książki wydanej z polecenia papieża Pawła IV, zawierającej tytuły książek głoszących nauki niezgodne z nauką Kościoła. Spisy takie powstawały przez bez mała 400 lat (od 1559 do 1940 r.). Papież Paweł VI zniósł ten zwyczaj …

Orzelska Anna Katarzyna (artykuł, Silva Rerum)

Orzelska Anna Katarzyna (ok. 1702 lub 1707-1769), księżna Holstein Beck. Była naturalną córką Augusta II i jego metresy, najprawdopodobniej z domu Renard. W dzieciństwie nie była otoczona królewską opieką, dopiero w r. 1724 przyrodni brat, Fryderyk August Rutowski odszukał ją …

Chanenko Michał (artykuł, Silva Rerum)

Chanenko Michał (ok. 1620-ok. 1680), pułkownik, hetman kozacki. W latach 1656-1669 był pułkownikiem humańskim, w 1659 r. uczestniczył w radzie kozackiej nad Rosawą, która obrała hetmanem Jerzego Chmielnickiego; nie przyłączył się do układu, zawartego tym roku z Moskwą w Perejasławiu. …

Rokitnicki Jakub Stanisław h. Prawdzic (artykuł, Silva Rerum)

Rokitnicki Jakub Stanisław h. Prawdzic (zm. 1689), rotmistrz, poseł na sejmy. Służbę wojskową rozpoczął prawdopodobnie pod koniec 1648 r. Jako rotmistrz chorągwi kozackiej walczył przeciw siłom kozacko-tatarskim pod Beresteczkiem (1651) i w kampanii żwanieckiej (1653). W początkowym okresie Potopu uczestniczył …

Korzeniewski Jan Stanisław h. Nałęcz (artykuł, Silva Rerum)

Korzeniewski Jan Stanisław h. Nałęcz (ok. 1640 – 1683 lub 1684), poseł na sejmy. W r. 1667 został zmuszony do rozliczenia się przed sejmikiem średzkim z pieniędzy podatkowych po zmarłym ojcu, który był poborcą podatkowym województwa poznańskiego, zwrócił wtedy 11 …

Stachurski Jan h. Ostoja (artykuł, Silva Rerum)

Stachurski Jan h. Ostoja (zm. 1669), generał major wojsk koronnych. Podczas Potopu szwedzkiego służył w królewskiej gwardii pieszej, wziął m.in. udział w oblężeniu Warszawy i bitwie warszawskiej 28-30 VII 1656. Od r. 1660 podpułkownik (oberszterlejtnat) w swoim regimencie, uczestniczył w …

Sejmiki ziemskie i ich funkcje: Sejmik Generalny Prus Królewskich (powstał w 1526 r.) (artykuł, Silva Rerum)

Sejmik ten jako jedyny, miał oficjalny regulamin obrad wydany przez Władysława IV. Po wysłuchaniu mszy, udawano się na ratusz w Malborku lub Grudziądzu. Obradom przewodniczył biskup warmiński. Po zagajeniu, wprowadzano legata królewskiego, a sekretarz delegacji z Torunia odczytywał treść legacji. …

Jakub Edward Stuart – pechowy „król za morzem” (artykuł, Silva Rerum)

Mąż Klementyny Sobieskiej, Jakub Edward Stuart, był jednym z tych wcale licznych władców, którzy znacznie więcej czasu niż w swoim królestwie, spędzili poza nim. Przyszedł na świat 10 czerwca 1688 r. Jego ojcem był król Anglii, Irlandii oraz Szkocji, Jakub …

Droga do liberalizacji postnych nakazów (artykuł, Silva Rerum)

Post uważany przez chrześcijan za fundamentalny element praktyk religijnych, z czasem stał się bardziej nawykiem czy też mocno sankcjonowanym społecznie tabu, niż cnotą. Rozluźnienie obyczajów związane z praktykami postnymi, rozpoczęło okres głębokich weryfikacji oraz przewartościowań doktrynalnych, począwszy od końca XVII …

Staropolski kalendarz. Święta ruchome (artykuł, Silva Rerum)

W staropolskim kalendarzu daty określano zwykle poprzez wskazanie jakiegoś konkretnego święta lub najbliższego święta przed danym dniem lub po nim. Stosunkowo proste było więc nazwanie dnia jako święta jakiegoś konkretnego, znanego patrona. Dzień 21 grudnia to w tym systemie dies …

Wyroby ze srebra w kościołach północnej Małopolski (artykuł, Silva Rerum)

Większość srebrnych przedmiotów, które znajdowały się niegdyś na wyposażeniu polskich kościołów, nie przetrwała do dziś. Wiele z nich zostało zagarniętych w dobie reformacji, przekazanych lub zarekwirowanych „na potrzeby Rzeczypospolitej” w czasie potopu szwedzkiego, następnie insurekcji kościuszkowskiej i powstań narodowych. Najwięcej …

Choroba i śmierć króla Michała (artykuł, Silva Rerum)

Dla nikogo ze współczesnych Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu nie było tajemnicą, że młody król nie znał – mówiąc delikatnie – umiaru w jedzeniu i piciu. Owe naganne skłonności, być może wyolbrzymiane przez niechętnych władcy ówczesnych dziejopisów i pamiętnikarzy, miały swoje podłoże …

Biskup gnieźnieński i prymas królestwa polskiego Andrzej Olszowski umiera w Gdańsku (artykuł, Silva Rerum)

W roku 1674 Andrzej Olszowski został biskupem gnieźnieńskim, czyli prymasem królestwa polskiego. Niestety, 29 sierpnia 1677 roku, podczas wizyty w Gdańsku, dokąd towarzyszył parze królewskiej, prymas umarł nagle, po niespełna trzech latach sprawowania posługi. W zbiorach starodrucznych Biblioteki Gdańskiej PAN …

Jerzy Kazimierz Woynarowski – opiekun Adama Mikołaja Sieniawskiego (artykuł, Silva Rerum)

Jerzy Kazimierz Woynarowski herbu Strzemię był jednym z guwernerów młodego starosty lwowskiego (a późniejszego wojewody bełzkiego, hetmana wielkiego koronnego i kasztelana krakowskiego) Adama Mikołaja Sieniawskiego w czasie jego młodzieńczej zagranicznej podróży edukacyjnej po Europie w latach 1684–1686. Nie wiadomo czym …

Przywilej króla Stefana Batorego dla aptek toruńskich (artykuł, Silva Rerum)

Dominujący wpływ na kwestie związane z zawodem aptekarskim miała Rada Miasta Torunia. Ona przyjmowała aptekarzy do pracy oraz wydawała im odpowiednie zezwolenia na otwieranie w mieście nowych punktów farmaceutycznych. Przyznawała im również różnego rodzaju przywileje, niejednokrotnie potwierdzane później przez kancelarię …

Heraldyczna zabawa Macieja Sarbiewskiego (artykuł, Silva Rerum)

W interesującym zbiorze epigramatów autorstwa znanego jezuickiego poety Macieja Kazimierza Sarbiewskiego znajduje się wiele wierszy opartych o wyobrażenia heraldyczne. Znaczna ich część poświęcona jest Janowi Karolowi Chodkiewiczowi, sławnemu hetmanowi, zwycięzcy spod Kircholmu oraz litewskiemu magnatowi. Chodkiewicz zasłużył się Kościołowi poprzez …

Robota ogniowa, czyli o królewskich fajerwerkach w XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Amédée-François Frézier w swoim Traité des Feux d’Artifice (napisanym w 1707, wydanym w 1747 r.) podkreślał, że ogień i światło od najdawniejszych czasów były wyrazem radości, a dla starożytnych Greków dekorowanie świątyń niezliczoną ilością lampionów stanowiło oznakę najwyższej czci. W …

Michała Hackiego droga do opactwa (artykuł, Silva Rerum)

Godność opata, to nie tylko najwyższy urząd w zgromadzeniu zakonnym i związany z tym splendor, ale także źródło znacznych profitów, niestety, od połowy XVI wieku w Polsce nie dla każdego dostępne. Założone w 1186 roku opactwo oliwskie o regule cysterskiej należało …

Francesco Buonvisi – nadzwyczajny legat papieski w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Pochodził ze sławnego rodu, którego najstarszym znanym przedstawicielem był Buonviso di Corrado, doradca cesarza Ottona III. W XII wieku ród Buonvisich stał się w Lukce potężną dynastią bankiersko-kupiecką. Najsłynniejszym z trzech kardynałów wywodzących się z tego rodu był właśnie Francesco …

Glossarium: Jezuici (Towarzystwo Jezusowe) (artykuł, Silva Rerum)

Jezuici (Towarzystwo Jezusowe) – męski zakon założony w 1534 r. przez św. Ignacego Loyolę. Do Polski sprowadził ich kardynał Stanisław Hozjusz. Jezuici słynęli z doskonałego wykształcenia, a poprzez rozbudowaną sieć zakładanych przez zakon szkół rozwijali skuteczną akcję kontreformacyjną. Protestanci uważali …

Glossarium: mecenat (artykuł, Silva Rerum)

mecenat - opieka nad artystami, wspieranie sztuki. Mecenas wspomaga artystów i finansuje powstawanie dzieł sztuki oraz ich …

Maciej Kazimierz Sarbiewski „Do przyjaciół Belgów” (artykuł, Silva Rerum)

Okrzyknięty „chrześcijańskim” i „sarmackim Horacym” jezuita Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595–1640) poprzez szereg znajomości związany był z mieszkańcami Niderlandów Południowych. Utwory pochodzącego z Mazowsza poety wydawane były w Antwerpii już w roku 1624, a w roku 1630 ukazała się edycja trzech …

Rolka Sztokholmska: rewia mody zachodniej A.D. 1605 (artykuł, Silva Rerum)

Na słynnej Rolce Sztokholmskiej oprócz mężczyzn ubranych w rozmaite wersje ubioru określanego przez Zbigniewa Bocheńskiego jako „z węgierska polski”, nie sposób nie zauważyć osób odzianych zgodnie z wymogami ceremonialnej wersji mody hiszpańskiej, najczęściej w florenckich i mediolańskich atłasach, mediolańskich brokatach, …

Cecylia Renata – żona Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Dwaj pierwsi polscy Wazowie byli silnie związani ze styryjską linią Habsburgów. Przejawiało się to nie tylko układami politycznymi, ale także trzema austriackimi żonami. Pożycie małżeńskie Zygmunta III układało się znakomicie, za to małżeństwo jego następcy już o wiele gorzej. Cecylia Renata …

„Śmierć pewna, godzina niepewna” (artykuł, Silva Rerum)

Łacińska sentencja mówiąca, że „śmierć jest rzeczą pewną, a niepewna jest jej godzina” (Mors certa, hora incerta) znalazła się na zegarze ratusza w Lipsku. W tym mieście przebywał w młodości Mikołaj Sęp Szarzyński, którego twórczość przypadająca na czasy polskiego renesansu …

Eremus Montis Argenti (artykuł, Silva Rerum)

Bielany krakowskie to dawna wieś, w której obrębie, na Srebrnej Górze, wznosi się kościół z eremem Kamedułów. Była to jedna z największych fundacji artystycznych początków baroku w Polsce (szacuje się, że ok. 1610 przy jej realizacji pracowało ponad 200 artystów …

Od kłótni o spadek do eposu (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z ciekawszych zagadnień dotyczących polskiej literatury dawnej są narodziny i rozwój epiki bohaterskiej. Kwestia ta jest kłopotliwa między innymi ze względu na brak wyraźnej tradycji średniowiecznej, która mogłaby być kontynuowana w epokach nowożytnych. Z tego też względu za wyjątkowo …

Poseł z przypadku – Stanisława Oświęcima droga do Francji (1645) (artykuł, Silva Rerum)

Polski szlachcic Stanisław Oświęcim z Kunowy (zm. 1657) uosabiał swoimi peregrynacjami stereotyp niezwykle mobilnego staropolskiego podróżnika nieustannie wyjeżdżającego w dłuższe lub krótsze podróże krajowe i zagraniczne. Itinerariusz jego życia stanowi pasmo ciągłych wyjazdów. Już w 1637 r. był członkiem poselstwa …

Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia (artykuł, Silva Rerum)

W publikowanych podczas współpracy z „Gazetą Warszawską” w latach 1816-1821 felietonach Gerard Maurycy Witowski, kryjąc się za fikcyjną postacią mieszkającego samotnie na Krakowskim Przedmieściu staruszka, zapisywał obserwacje dotyczące życia ówczesnej Warszawy. Była to nowość w prasie codziennej, do tej pory …