• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Konie dla husarii (artykuł, Silva Rerum)

Rzeczpospolita w XVII wieku mogła poszczycić się nie tylko świetnym wojskiem, lecz także doskonałymi dowódcami. Stanisław Żółkiewski, Jeremi Wiśniowiecki czy Jan Sobieski niejednokrotnie w bitwach udowodnili, że zasługują na miano wybitnych wodzów. Ich sukcesy wiążą się bezpośrednio z wielką mobilnością …

U źródeł nowoczesnej szkoły (artykuł, Silva Rerum)

Do połowy XVIII wieku młodzież szlachecka w przeważającej części odbierała wychowanie domowe, którego zakres w dużej mierze zależał od poglądów i umiejętności sprowadzonego z zagranicy nauczyciela. Szkół przyzakonnych było mało, a panująca w nich atmosfera koszarowego rygoru połączonego z karami …

Szabla polska w XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Przez setki lat szabla uchodziła za broń typowo polską. Tymczasem dotarła ona do nas ze Wschodu, jako oręż najeźdźców: Tatarów i Turków, oraz dzięki pokojowym wpływom węgierskim. W czasie panowania na tronie polskim Ludwika Węgierskiego, Władysława Warneńczyka a wreszcie Stefana …

Na zmrożonym polu. Ochmatów 1655 (artykuł, Silva Rerum)

Armia koronna, po klęskach poniesionych w bitwach z Kozakami pod Żółtymi Wodami, Korsuniem, Batohem w 1648 roku straciła ducha oraz kwiat rycerstwa. Nowym zaciągom wiele brakowało do doborowego wojska. Jednak tocząca się przez wiele lat wojna dawała się we znaki …

Księgozbiory warszawskie od XVI do XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

Nie jest znana data założenia w Warszawie pierwszej księgarni, ale wiadomo, że już na początku XVI wieku pojawili się mieście pierwsi introligatorzy, zajmujący się także sprzedażą książek, oraz bibliopole, handlujący książkami podczas jarmarków. Oferowali głównie kalendarze, prognostyki, modlitewniki i zbiory …

Radziwiłł Michał Kazimierz (1635 – 1680) (artykuł, Silva Rerum)

Radziwiłł Michał Kazimierz (1635 – 1680), podkanclerzy i hetman polny litewski. W czasie potopu szwedzkiego, po pewnych wahaniach związanych z proszwedzką postawą Bogusława Radziwiłła, opowiedział się po stronie króla Jana Kazimierza. W r. 1656 udało mu się wydostać Bogusława Radziwiłła …

Jan Zamoyski (1542-1605) – przyjaciel króla (artykuł, Silva Rerum)

Wybitna postać okresu renesansu. Zdolności, jakimi go obdarzyła natura, uczyniły zeń jedną z największych indywidualności w dziejach Polski. Jako młodzian wybrany został rektorem uniwersytetu w Padwie, gdzie uzyskał doktorat prawa. Przyszłość swą wiązał nie z wojaczką, a z polityką. Z …

Krzysztof Radziwiłł (1547-1603) – „Piorun" (artykuł, Silva Rerum)

Wojaczka pociągała Krzysztofa Radziwiła już od najmłodszych lat. Pod czujnym okiem ojca Mikołaja „Rudego”, jako szesnastolatek wziął udział w swojej pierwszej kampanii wojennej. Szybko otrzymał tytuł hetmana dwornego litewskiego (1572) i związane z tym zadania bojowe. Na swój przydomek – …

Herb Janina Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

W roku 1693 w Krakowie, w drukarni Mikołaja Aleksandra Schedla „Ordynaryinego J. K. Mości Typografa”, ukazało się dzieło o treści religijnej Vincenza Bruna zatytułowane Skarbnica taiemnic boskich albo rozmyślania żywota y męki Pana y Boga naszego, Jezusa Chrystusa, dedykowane królowi …

Zamek w Olesku (artykuł, Silva Rerum)

Najstarsza wzmianka o Olesku – grodzie – horodyszczu Rusi Halickiej, wzniesionym na samotnej skale pośród rozległych pól, stawów i moczarów, w miejscu obronnym ukształtowanym przez samą naturę – pochodzi z r. 1366, z czasów Kazimierza Wielkiego. Właściciele istniejącego tam zamku …

Semen Holszański (zm. 1505) – szwagier hetmana Ostrogskiego (artykuł, Silva Rerum)

Semen Holszański był czwartym synem księcia Jerzego Semenowicza i Julianny. Cechą jego postępowania było przywiązanie i wierność wobec dynastii Jagiellonów. Nie przyłączył się więc do antyjagiellońskiego spisku, w którym brał udział jego najstarszy brat Iwan Jurewicz. Wierność została wynagrodzona hojnymi …

Stanisław Ernest Denhoff (1673-1728) – partyzant saski (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy przyszły hetman miał 10 lat, jego ojciec poniósł bohaterską śmierć pod Parkanami, ratując życie Janowi III. Początek działalności politycznej Denhoffa przypadł na okres bezkrólewia, podczas którego głosował za wyborem elektora saskiego. Prawdziwą karierę zrobił podczas wojny północnej. Stał zawsze …

Teofila Sobieska, matka króla (artykuł, Silva Rerum)

Teofila Zofia z Daniłowiczów (1607 – 1661), córka wojewody ruskiego Jana i Zofii z Żółkiewskich, a matka przyszłego króla Jana III Sobieskiego, urodziła się w Żurowie. Wcześnie wykazywała niepospolitą odwagę, wręcz nieustraszoność, rzadko spotykaną wówczas u płci pięknej. W wieku …

Zaprzysiężenie Konstytucji 3 Maja 1791 r. (artykuł, Silva Rerum)

3 maja 1791 r., we wtorek, Sala Senatorska na Zamku Królewskim w Warszawie „napełniła się ciekawymi; każdy ze drżeniem serca, najtkliwszym oczekiwaniem chciał być świadkiem tak wielkiego dzieła – relacjonował w swoich pamiętnikach naoczny uczestnik tych pamiętnych zdarzeń, Julian Ursyn …

Artificium naviumstructorum, czyli o cechu szkutniczym w Kazimierzu nad Wisłą w XVII i XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

W pierwszej połowie XVII w. Kazimierz nad Wisłą odgrywał znaczącą rolę w spławie wiślanym. Po zniszczeniach połowy XVII i początku XVIII w. oraz ówczesnym upadku miasta, nastąpiło ponowne ożywienie żeglugi na Wiśle. Jednak rola mieszczan kazimierskich w ówczesnym spławie była …

Jak hetman Branicki wyroby złotnicze u Jacobsona zamawiał (artykuł, Silva Rerum)

Jan Klemens Branicki (1689-1771), był jedną z najzamożniejszych osób w ówczesnej Rzeczypospolitej. Jego rozległe dobra znajdowały się na Podlasiu, w województwach krakowskim i ruskim. Posiadał 17 rezydencji, w tym pałac w Białymstoku, które przebudowywał i wyposażał. Nabywał też wiele dzieł …

Pan Pasek i jego pamiętniki (artykuł, Silva Rerum)

Nie jest rzeczą przypadku, że Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska (ok. 1636 – 1701) cieszą się po dziś dzień nie słabnącą popularnością, o czym świadczy wyjątkowo wielka liczba ich wydań, żywe zainteresowanie historyków literatury, wreszcie wpływ, jaki wywierały i wywierają na …

Triangulacja – nowoczesna metoda pomiarów terenowych w XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W 1533 roku Gemma Frisius, holenderski matematyk, kartograf i twórca instrumentów pomiarowych, po raz pierwszy wspomniał o sposobie wyznaczania współrzędnych punktów położonych na dużych obszarach, opierającym się na pomiarze w terenie układu trójkątów. Wprawdzie pomysł był nowatorski, jednak na początku …

Katafalk księcia Józefa Poniatowskiego (artykuł, Silva Rerum)

„Warszawa płacze. Cały kraj okryty będzie krepą żałobną – pisał (w oryginale po francusku) książę Adam Jerzy Czartoryski do matki, Izabeli z Flemingów Czartoryskiej, z Warszawy 2 listopada 1813 roku. – (...) Biedny książę ! Wszystko nam staje przed oczyma …

Flora Polska Jakuba Wagi (artykuł, Silva Rerum)

Nie jest łatwo opisać florę danego kraju, czy nawet jego części. Wymaga to, po pierwsze długiego czasu, a po drugie, trzeba nie lada sił i wytrwałości, aby przemierzać lasy, łąki i pola w górach i na nizinach, spisując rosnące tam …

Marcin Kazimierz Kątski h. Brochwicz (1636-1710) (artykuł, Silva Rerum)

Marcin Kazimierz Kątski h. Brochwicz (1636-1710), generał artylerii koronnej, kasztelan krakowski. Po studiach w Akademii Krakowskiej, w Padwie i we Francji w 1657 r. uczestniczył w wojnie ze Szwedami, w latach 1663-64 jako oberstlejtnant brał udział w wyprawie ukraińskiej. W 1665 …

Biblioteka Jana III Sobieskiego: dzieło Samuela ze Skrzypny Twardowskiego (artykuł, Silva Rerum)

W polskiej historiografii XVII stulecia poczesne miejsce zajmuje poemat biograficzny pt. Władysław IV król polski i szwedzki, napisany trzynastozgłoskowcem przez Samuela Twardowskiego i wydany w Lesznie w 1649 r. u Daniela Vettera. Autor dzieła, wywodzący się z niezamożnej szlachty Samuel Twardowski …

Lubar – 14-26 IX 1660 – Szeremietiew osaczony (artykuł, Silva Rerum)

Zakończenie wojny ze Szwecją pozwoliło Rzeczypospolitej skierować wszystkie siły do rozprawy ze wschodnim sąsiadem. Polsko-rosyjski rozejm w Niemieży przestał obowiązywać i Polacy wraz z Litwinami zamierzali wyzwolić okupowane wschodnie prowincje swojego państwa. Wojska koronne złożone z dwu dywizji skierowano na …

Mątwy – 13 VII 1666 – krwawa jatka współbraci (artykuł, Silva Rerum)

Plany wzmocnienia władzy królewskiej i elekcji kandydata francuskiego jeszcze za życia Jana Kazimierza spotkały się z dużym oporem wśród szlachty. Zadania nie ułatwiała też armia, w oparciu o którą zamierzano wprowadzić zmiany. Nieopłacony żołnierz myślał raczej o zaległym żołdzie niż …

Astrea i Celadon czyli listy Jana Sobieskiego i Marysieńki (artykuł, Silva Rerum)

W sierpniu i wrześniu 1661 r. chorąży wielki koronny Jan Sobieski namiętnie pożerał francuskie romanse. Z największym przejęciem zaczytywał się w Astrei, cieszącym się wielkim wzięciem romansie pasterskim Honoriusza d’Urfé (Paris 1632), wypożyczonym mu przez panią Marię Kazimierę Zamoyską z …

Michał Antoni Hacki, królewski dyplomata i deszyfrant (artykuł, Silva Rerum)

Kariera dyplomatyczna Michała Antoniego Hackiego (ok. 1630 – 1703), dawniej Hackego, syna bydgoskiego mieszczanina, osiągnęła apogeum za panowania Jana III Sobieskiego i zgasła rychło po jego śmierci, co dowodzi, iż król obdarzał go wyjątkowym zaufaniem. Hacki, od 1646 r. w zakonie …

Prymas Michał Radziejowski, „kuzyn” Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Michał Radziejowski (właściwie Augustyn Michał Stefan, 1645 – 1705), herbu Junosza, urodził się jako drugi syn osławionego podkanclerzego koronnego Hieronima, a zarazem brata ciotecznego Jana Sobieskiego, późniejszego Jana III. Po niesławnej ucieczce ojca z kraju, a potem po jego śmierci …

Venimus, vidimus, Deus vicit - Przybyliśmy, zobaczyliśmy, zwyciężył Bóg (artykuł, Silva Rerum)

W taki sposób Jan III miał listownie oznajmić papieżowi o swoim zwycięstwie pod Wiedniem. Jednak powiedzenie to – jak się zdaje – jest znacznie starsze od Sobieskiego. W podobny sposób cesarz Karol V (1500–1558) odniósł się do zwycięstwa w bitwie …

Jana Fryderyka Knispla spory z pocztą stanisławowską (artykuł, Silva Rerum)

Na pocztowej mapie Rzeczypospolitej w okresie panowania Stanisława Augusta wyjątkową rolę zajmowała Warszawa, w której znajdowała się nie tylko siedziba dyrekcji generalnej poczty, lecz również największy urząd pocztowy w państwie, czyli Pocztamt Nadworny Warszawski Jego Królewskiej Mości. Tu rozpoczynały również …

Poczta stanisławowska czasów konfederacji barskiej (artykuł, Silva Rerum)

Konfederacja barska (1768–1772) była ruchem polityczno-wojskowym wymierzonym w dominację rosyjską nad Rzecząpospolitą, a więc ruchem narodowym w obronie zagrożonej suwerenności państwa i dawnych praw. Związek, na czele którego stanęli podkomorzy rożański Michał Hieronim Krasiński oraz starosta warecki Józef Pułaski, był …

Starosty wareckiego Józefa Pułaskiego związek wojskowy (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z głównych zadań, jakie stawiali sobie przywódcy konfederacji barskiej (1768–1772), ruchu konserwatywnej i katolickiej szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów, było - obok przeprowadzenia niezbędnych reform ustrojowych państwa - zorganizowanie siły zbrojnej, która zagwarantowałaby wydobycie kraju spod dominacji rosyjskiej oraz usunięcie …

Czartoryska z Sieniawskich Maria Zofia (artykuł, Silva Rerum)

Czartoryska z Sieniawskich Maria Zofia (1699-1771), jedyna (jej siostra zmarła w dzieciństwie) córka wojewody bełskiego, potem hetmana wielkiego koronnego Adama Mikołaja Sieniawskiego i Elżbiety Heleny z Lubomirskich. Miała możnych i wpływowych rodziców. Matka była osobą o dużym temperamencie, zaangażowaną w działalność …

Klementyna Maria Sobieska i Jakub Edward Stuart – małżeństwo z przypadku (artykuł, Silva Rerum)

Małżeństwo Jakuba Edwarda Stuarta z Klementyną Marią Sobieską można śmiało określić jako „niespodziewane”. Sobiescy i Stuartowie nie utrzymywali wcześniej bliskich kontaktów, nie było ich również między Rzeczpospolitą i Szkocją. Co prawda tysiące Szkotów emigrowały do Korony, były takie czasy, ale …

Autorzy artykułów publikowanych w encyklopedii Silva rerum (artykuł, Silva Rerum)

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie współpracuje z naukowcami i publicystami, którzy chcą popularyzować wyniki badań naukowych. Mamy nadzieję, że ich teksty staną się źródłem inspiracji dla czytelników, którzy szukają informacji opartych na sprawdzonych źródłach. Oto nazwiska autorów, z …

O rybach i rybnikach, czyli rozważania Jana Dubrawiusza (artykuł, Silva Rerum)

To, jakie gatunki ryb trafiały na stoły szlacheckie zależało od wielu czynników. Do najważniejszych z nich należały rozwój rybołówstwa morskiego, a przede wszystkim posiadanie licznych stawów hodowlanych, o których informacje czerpano z dzieła Jana Dubrawiusza (1486-1553) O rybach i rybnikach. Jan …

Itinerarium (artykuł, Silva Rerum)

Itinerarium – termin związany z odbywaniem podróży w dawnych wiekach, stosowany powszechnie od czasów średniowiecza do końca XVIII w. Pierwotnie to pochodzące z języka łacińskiego pojęcie oznaczało po prostu plan podróży (łac. iter, itineris – droga, podróż, marszruta). Nie miały …

Znaczenie lektury dzieł historycznych (artykuł, Silva Rerum)

Historycy rzymscy niezwykle często postrzegali historię jako zbiór przykładów, które miały dopomóc czytelnikom w prowadzeniu właściwego życia. Liwiusz we wstępie do swego dzieła Ab urbe condita (Od założenia Miasta) pisał, że znajomość dziejów przynosi pożytek zarówno w postaci wzorów do …

Jean Bodin – „wrodzona siła i moc ducha” (artykuł, Silva Rerum)

Na przełomie XVI i XVII w. w wielu krajach europejskich spierano się o to, który rodzaj rządów jest najlepszy – monarchia mieszana, w której władza jest sprawowana wspólnie przez króla i część poddanych, czy monarchia absolutna z teoretycznie nieograniczoną władzą …

„Merkuriusz Polski Ordynaryjny” – pierwsza polska gazeta w 1661 r. (artykuł, Silva Rerum)

„Wieku teraźniejszego wiadomości przykładem obcych narodów co tydzień do druku podawać i […] informować doskonale, co się godnego wiedzenia tak w Ojczyźnie, jako po świecie wszystkim a mianowicie w Europie i chrześcijaństwie dzieje” – tak zarysowano zadania tygodnika „Merkuriusz Polski …

Patrick Gordon ranę w starciu pod Opocznem otrzymuje (artykuł, Silva Rerum)

Wojsko szwedzkie maszerowało przez Rzeczypospolitą, po drodze napotykając co i raz polskie oddziały. Patrick Gordon[1] był w pułku zaatakowanym przez chorągwie polskie na polu pod Opocznem. Kto został wzięty do niewoli, a kto otrzymał śmiertelne rany – o tym można …

Glossarium: cech (artykuł, Silva Rerum)

cech - stowarzyszenie skupiające rzemieślników jednej bądź kilku profesji, działających na terenie miasta. W średniowiecznej i nowożytnej Europie cech był organizacją, która regulowała sprawy związane z wytwarzaniem i sprzedażą produktów rzemiosła, wysokością cen oraz nabywaniem …

Glossarium: jurydyka (artykuł, Silva Rerum)

jurydyka [łac. iuridicus - sądowy] – obszar na terenie lub obok miasta królewskiego, wyjęty spod władzy miejskiej. Jurydyki należały do magnatów i stanowiły konkurencję ekonomiczną dla rzemiosła miejskiego, kwitła w nich produkcja pozacechowa. Wyroby te były zazwyczaj gorszej jakości, a …

Glossarium: podkanclerzy (artykuł, Silva Rerum)

podkanclerzy – zastępca kanclerza wielkiego, godność senatorska. Było dwóch podkanclerzych: koronny i litewski, a ich uprawnienia były zbliżone do kompetencji kanclerzy. Wystawiane przez nich dokumenty pieczętowano tzw. pieczęcią …

Narodziny grosza (artykuł, Silva Rerum)

Grosze praskie Rozwój gospodarczy Europy spowodował konieczność zastąpienia brakteatów „grubą” monetą srebrną. Chętnie naśladowanym wzorcem były grosze turońskie. Posłużyły one jako wzór dla władcy Czech Wacława II, który z końcem XIII stulecia rozpoczął emisję groszy praskich. Ich produkcja była możliwa dzięki …

Problemy z zagranicznymi „gazeciarzami” (artykuł, Silva Rerum)

O tym, że informacja, jej odpowiedni dobór i przedstawienie są skuteczną bronią, przekonali się najważniejsi przywódcy sejmu rozbiorowego (1773-1775). Jako narzędzia w ręku obcych mocarstw realizowali ich interesy, nie wahając się przed czynami poniżającymi i niegodnymi. Warszawska prasa ze względu …

Pierwszy Statut Litewski (1529) (artykuł, Silva Rerum)

Sejm w Wilnie w 1529 roku przyjął kodyfikację zwaną Pierwszym Statutem Litewskim lub też Kodeksem Gasztołda. Składał się on z 282 artykułów podzielonych na 13 rozdziałów. Opisano w nim prawo publicznoprawne, prawo karne, cywilne. Szczególnie precyzyjne było unormowanie prawa procesowego. …

Ostatnie imperium pogańskie w Europie (artykuł, Silva Rerum)

Walki z najazdami na terytorium Litwy organizowanymi przez Zakon Krzyżacki spowodowały, że następcy księcia Mendoga (zm. 1263) na tronie wielkoksiążęcym trwali przy pogaństwie. Za rządów Witenesa (1295-1315) i Giedymina (1316-1341) terytorium Litwy znacznie się rozrosło, dzięki rozciągnięciu zwierzchnictwa na liczne …

Ustrój sądów: prawo ziemskie w pierwszej instancji (artykuł, Silva Rerum)

Sądami pierwszej instancji były sąd ziemski, grodzki i podkomorski. Ten ostatni zajmował się wyłącznie sporami granicznymi. Sądził w nim podkomorzy w towarzystwie dokonujących pomiarów komorników. Z racji swej specyfiki, sąd podkomorski nie miał określonej siedziby i zbierał się w miejscu …

Brzoskwinia lub morela (artykuł, Silva Rerum)

Owoc ten pojawił się na „owocowych kolumnach” tylko raz - na kapitelu znajdującym się niemal w centrum galerii południowej wilanowskiego Pałacu (por. zdjęcie głowicy). Można go rozpoznać po charakterystycznym „przedziałku”. Taki rowek występuje u brzoskwini zwyczajnej i moreli zwyczajnej. Jest to …

Stateczny umysł. Stoicyzm w poezji polsko-łacińskiej (artykuł, Silva Rerum)

Justus Lipsjusz, wielki autorytet w dziedzinie filozofii stoickiej we wczesnonowożytnej Europie, twierdził, że stoicyzm pozwala dostrzegać Boga w naturze. W praktycznych zastosowaniach literackich wpływ tej doktryny sprowadza się zwykle do programu etycznego, opartego na stałości ducha wobec niestałości Fortuny oraz …