• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Zgoda sandomierska (artykuł, Silva Rerum)

Dziejom reformacji niemal od początku towarzyszyła silna rywalizacja pomiędzy różnymi odłamami protestantyzmu. Z chwilą, gdy któryś z nich uzyskiwał status panującego, rozpoczynało się prześladowanie zarówno katolików, jak i pozostałych zwolenników reformacji. Sytuację komplikowała nieugięta postawa papiestwa, przeciwnego jakimkolwiek ustępstwom na …

Wokół liberum veto (artykuł, Silva Rerum)

Liberum veto pozwalało pojedynczemu posłowi zerwać obrady sejmu, paraliżując jego funkcjonowanie. W średniowieczu zasada jednomyślności nie była czymś wyjątkowym, jednak wraz z budową scentralizowanych monarchii absolutnych, została na trwale wyeliminowania. W Polsce wprost przeciwnie. Wraz z osłabieniem władzy królewskiej i …

Zakładnicy racji stanu. Rzecz o zakładnikach spod Orszy (artykuł, Silva Rerum)

Zwycięstwo pod Orszą w 1514 roku było dla Rzeczypospolitej niezwykle cenne. Sam Zygmunt I kreował legendę o bezprecedensowym tryumfie, podkreślając wielkość pobitej armii i liczbę jeńców. Rzeczywiście, klęska orszańska była dla moskiewskiej elity prawdziwą katastrofą. W kajdany poszła większość wyższych …

Stronnictwo pokojowe w latach 1648-1649 (artykuł, Silva Rerum)

Stronnictwem pokojowym nazywa się ugrupowanie polityczne, które w latach 1648–1649 dążyło do powstrzymania powstania na Ukrainie drogą układów ze starszyzną kozacką. Jego korzeni szukać trzeba w polityce Władysława IV i jego dworu, który szukał w Kozakach przeciwwagi dla wpływów magnatów …

Daniłowiczowa Zofia herbu Lubicz (artykuł, Silva Rerum)

Daniłowiczowa Zofia herbu Lubicz (ok. 1590-1634), najstarsza córka hetmana Stanisława Żółkiewskiego i Reginy z Herburtów, od 1605 r. żona wojewody ruskiego Jana, babka Jana III Sobieskiego. Po śmierci brata Jana w 1623 r. odziedziczyła wszystkie posiadłości Żółkiewskich, które za jej …

Podczaszyński Bolesław Paweł (artykuł, Silva Rerum)

Podczaszyński Bolesław Paweł (1822-1876) – był wziętym architektem pochodzącym z Wilna, otrzymał gruntowne wykształcenie humanistyczne i techniczne w Zachodniej Europie. Od 1845 r. mieszkał w Warszawie, gdzie w latach 1860-62 wykładał w Szkole Sztuk Pięknych. W budownictwie stosował głównie elementy …

Alegoria na wzięcie Warszawy w 1794 r. (artykuł, Silva Rerum)

4 listopada 1794 r. o piątej rano siedem kolumn rosyjskich uderzyło na szańce Pragi. W cztery godziny było już po wszystkim, pomimo zaciekłego oporu. Rankiem dnia następnego wysłańcy warszawskiego magistratu stanęli przed zwycięskim głównodowodzącym, generałem Aleksandrem Suworowem, który przyjął ich …

Pałac w Wilanowie (artykuł, Silva Rerum)

W 1820 r. ukazała się w Warszawie, u Natana Glücksberga, francuska edycja niezmiernie poczytnego dzieła Józefa Wawrzyńca Krasińskiego pt. Guide du voyageur en Pologne et dans la République de Cracovie (edycja polska pojawiła się rok później), ilustrowana cyklem dziesięciu akwatint …

Callot Claude (1603-1687) (artykuł, Silva Rerum)

Callot Claude (1603-1687), malarz. Pochodził z Lotaryngii (Nancy), był bratankiem znanego rytownika Jacquesa Callota), uczył się malarstwa w Rzymie, gdzie był w r. 1640, a w r. 1668 osiadł w Polsce. Pracował dla królów: Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana …

Sobieski Sebastian h. Janina (ok. 1552-1615) (artykuł, Silva Rerum)

Sobieski Sebastian h. Janina (ok. 1552-1615), chorąży nadworny koronny, poseł na sejmy, młodszy brat wojewody lubelskiego Marka, stryjeczny dziad króla Jana III Sobieskiego. W 1576 r., zapewne dzięki wstawiennictwu podkanclerzego koronnego Jana Zamoyskiego, został przyjęty na dwór Stefana Batorego. Po …

Ludwika Karolina (1667-1695) (artykuł, Silva Rerum)

Ludwika Karolina (1667-1695), margrabina brandenburska, księżna neuburska. Była jedyną córką koniuszego litewskiego Bogusława Radziwiłła i Anny Marii Radziwiłłówny, wnuczką hetmana Janusza Radziwiłła. Po śmierci ojca (zm. 1669) pozostawała w Królewcu pod kuratelą opiekunów, wśród których znalazł się m.in. elektor brandenburski …

Kaniewski Ksawery Jan (1805-1867) (artykuł, Silva Rerum)

Kaniewski Ksawery Jan (1805-1867) – w Galerii Portretu Osobistości Polskich pałacu wilanowskiego znajdują się portrety Edwarda i Leonii z Nakwaskich Rastawieckich jego autorstwa. Urodził się na Podolu a pierwsze nauki malarstwa pobierał u Józefa Pitschmanna w Liceum Krzemienieckim. W ramach uzyskanego …

Miączyński Atanazy (1639-1723) (artykuł, Silva Rerum)

Miączyński Atanazy (1639-1723), podskarbi nadworny koronny, wojewoda wołyński. Towarzysz broni Jana Sobieskiego, w r. 1667 brał udział u boku hetmana polnego w kampanii podhajeckiej. Odznaczył się w bitwie pod Bracławiem (28 VIII 1671), blokując ucieczkę Tatarów. Po bitwie pod Chocimiem …

Gospodarstwo plebańskie w Lachowie na początku XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

Na początku XVIII w. parafia w miejscowości Lachowo była typowym gospodarstwem plebańskim na północnym Mazowszu. Pleban był tu nie tylko księdzem, wypełniającym posługi religijne, ale także odpowiadał za prowadzenie majątku parafialnego – o utrzymanie zabudowań (kościoła, plebanii, budynków gospodarczych), uprawę …

Rzeźbiarski portret królowej Marii Kazimiery (artykuł, Silva Rerum)

Nadzwyczaj skromna rzeźbiarska ikonografia królowej polskiej Marii Kazimiery (1641–1716), małżonki Jana Sobieskiego, sprowadza się praktycznie do jednego przykładu zachowanego w zbiorach wilanowskich. Jest nim popiersie władczyni odkute w marmurze karraryjskim (rzeźba pełna o wysokości 74 cm), zapisane w inwentarzach wilanowskich …

Najważniejszy ołtarz w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Wszyscy czasem korzystamy z cudzych pomysłów i zazwyczaj nie ma w tym nic złego. Ale żeby nie pytać autora o zdanie i kopiować jego dzieło w kilkudziesięciu egzemplarzach na terenie całego kraju? Coś, co dziś byłoby niedopuszczalne i mogłoby się …

Fundamenty sarmatyzmu: aurea libertas i mores maiorum (artykuł, Silva Rerum)

Panujące w ówczesnej Rzeczypospolitej przekonanie, że wolność jest największą wartością, to starożytna rzymska idea, którą przeszczepiono na grunt polski. Do jej rozpowszechnienia przyczyniła się popularność dzieła rzymskiego historyka, Tytusa Liwiusza pt. Ab urbe condita (Dzieje Rzymu od założenia miasta), o …

Jacek nad Jackami (artykuł, Silva Rerum)

Olbrzymim problemem dawnej Rzeczypospolitej była egzekucja wyroków sądowych. Daleka była droga od dekretu do jego realizacji. Niezwykle słaby aparat administracyjny państwa polsko-litewskiego nie był w stanie sprawnie wymierzać sprawiedliwość. Zupełnie bezkarni byli banici i infamisi, którzy mieli za sobą majątek, …

Oko i ucho Ludwika XIV. Raporty szefa paryskiej policji d'Argensona (artykuł, Silva Rerum)

Król Francji Ludwik XIV był monarchą absolutnym, który starał się poddać kontroli każdą dziedzinę życia swych poddanych. W tym celu usłużną była mu machina biurokratyczna, a nieodzowną częścią aparatu państwowego stworzonego przez króla Słońce i jego niezastąpionego ministra Jeana Baptiste’a …

Ars moriendi - Sztuka umierania (artykuł, Silva Rerum)

Jest to łacińskie przypomnienie o tym, że śmierć jest nieuniknionym kresem życia człowieka. Memento mori to pozdrowienie używane przez średniowiecznych mnichów: trapistów, kartuzów i kamedułów. Miało przypominać, że życie jest przygotowaniem do śmierci, że śmierć jest wielką sztuką. Sentencja ta …

Łacina w kulturze polskiej w XIX i XX wieku (artykuł, Silva Rerum)

Nadzieja na zmianę takiego stanu rzeczy pojawiła się wraz z zainteresowaniem kulturą helleńską i greką na początku XIX w. Ogarnęło ono najpierw Anglię i Niemcy, a potem inne kraje, w tym Polskę. Rozpoczęły się badania nad uchodzącą za źródło poezji …

Łoś Władysław h. Dąbrowa (artykuł, Silva Rerum)

Łoś Władysław h. Dąbrowa (zm. 1694), wojewoda pomorski, potem malborski. Prawdopodobnie brał udział w walkach ze Szwedami podczas potopu, potem przystąpił do rokoszu Jerzego Lubomirskiego i w związku z tym odbył w r. 1666 sekretne poselstwa do Sztokholmu, do Düsseldorfu …

Sesswegen Otto h. własnego (artykuł, Silva Rerum)

Sesswegen Otto h. własnego ( ok. 1630-1689) Pułkownik wojsk koronnych, łowczy inflancki. Pochodził z Kurlandii, zaciągnął się w r. 1658 do wojska koronnego, do dragonii pułkownika Jana Sobieskiego i walczył z wojskami szwedzkimi, potem na Ukrainie (1660) z wojskami rosyjskimi …

Radliński Adam h. Gryf (artykuł, Silva Rerum)

Radliński Adam h. Gryf (zm. po 1684), rotmistrz chorągwi kozackiej. Służbę wojskową rozpoczął w 1648 r., walcząc z powstaniem Bohdana Chmielnickiego. W 1653 r. jako rotmistrz chorągwi kozackiej wziął udział w kampanii żwanieckiej, we wrześniu 1655 r. uczestniczył w bitwie …

Eleonora Maria Józefa Habsburżanka (artykuł, Silva Rerum)

Eleonora Maria Józefa Habsburżanka (1653-1697), królowa polska. Była córką cesarza Ferdynanda III i Eleonory Mantuańskiej, siostrą cesarza Leopolda I. Na dworze wiedeńskim brano pod uwagę jej małżeństwo z ks. Karolem Lotaryńskim, którego darzyła szczerym uczuciem. Był on jednym z kandydatów …

Rappe Otton Ernest h. własnego (artykuł, Silva Rerum)

Rappe Otton Ernest h. własnego (zm. ok. 1696) generał major wojska koronnego, komendant Białej Cerkwi. Od połowy lat pięćdziesiątych XVII w służył w regimencie gwardii pieszej koronnej. Jego regiment szefostwa Jana Stachurskiego od r. 1664 stacjonował w twierdzy Białej Cerkwi. …

Zmierzch rządów sejmikowych (artykuł, Silva Rerum)

Złota era sejmików przypadała na drugą połowę wieku XVII i początek XVIII. Koniec rządów sejmikowych położył sejm niemy z 1717 roku, który pozbawił sejmiki szeregu kompetencji i przywilejów. Zniesiono wówczas sądy skarbowe, zasadę konfederacji sejmików i limity sejmikowania, odebrano także …

Ministrowie (urzędnicy administracji centralnej) (artykuł, Silva Rerum)

Najwyżsi urzędnicy w państwie czyli „ministrowie” wywodzili się z czasów Kazimierza Wielkiego. Weszli do senatu późno, toteż szli za wojewodami i niektórymi kasztelanami. Ministrów w Rzeczpospolitej było siedmiu: marszałek wielki koronny, marszałek nadworny, kanclerz, podkanclerzy, podskarbi oraz hetmani wielki i …

Generałowie inspektorzy (artykuł, Silva Rerum)

Zadania inspekcji oddziałów rozrzuconych na terenie wielkich obszarów Rzeczpospolitej powierzono w XVIII stuleciu generałom inspektorom. Było ich czterech, po dwóch dla Korony i Litwy. Podlegali oni bezpośrednio hetmanowi wielkiemu, który ich mianował i wyznaczał pensje. Z nastaniem Rady Nieustającej weszli …

Pieniądze i klejnoty Sobieskich w posagu Marii Klementyny (artykuł, Silva Rerum)

Jedną z głównych przyczyn zawarcia przez Jakuba Edwarda Stuarta małżeństwa z Klementyną Sobieską były nadzieje na przejęcie legendarnego majątku Sobieskich. Nie brzmi to ładnie, ale tak było. Stuartowie potrzebowali pieniędzy nie tylko na utrzymanie siebie i swojego dworu, ale również …

Aquae, confectiones, pilulae, sirupi i herbae…, czyli co można było nabyć w dawnej aptece (artykuł, Silva Rerum)

To, co produkowano, przechowywano i sprzedawano w aptece na przełomie XVI i w XVII w. odległe jest od naszych dzisiejszych wyobrażeń o środkach leczniczych wytwarzanych i magazynowanych w sterylnym wnętrzu. W dawnych aptekach wyrabiano bowiem nie tylko różnorodne medykamenty, ale …

Posty obowiązkowe (artykuł, Silva Rerum)

Ksiądz Adam Krasicki we wstępie do artykułu Posty w dawnej Polsce stwierdził, iż przepisy postne należały zawsze do tych zagadnień karności kościelnej, co do których Kościół katolicki uznawał prawo zwyczajowe w najszerszym tego słowa znaczeniu. Dlatego też post polski, oparty …

Jan Amos Komenský i jego Orbis pictus (artykuł, Silva Rerum)

Jan Amos Komenský (1592-1670), zwany również Komeniuszem, był filozofem, reformatorem i myślicielem protestanckim, ale przede wszystkim uznanym czeskim pedagogiem. Całe życie poświęcił praktycznej działalności wychowawczej, układaniu podręczników szkolnych i teoretycznemu opracowywaniu zagadnień pedagogicznych oraz dydaktycznych, kładąc tym samym podwaliny pod …

Młodość i edukacja Adama Mikołaja Sieniawskiego (artykuł, Silva Rerum)

Adam Mikołaj Sieniawski (1666–1726), przyszły wojewoda bełzki, hetman wielki koronny i kasztelan krakowski, syn hetmana polnego koronnego i wojewody wołyńskiego Mikołaja Hieronima i Cecylii Marii z Radziwiłłów, urodził się w 1666 r. we Lwowie. Bracia Adama Mikołaja zmarli w dzieciństwie, …

Castoreum. Bobrowe lekarstwo (artykuł, Silva Rerum)

Bobry występowały licznie w całej Europie i Azji, jednak jako ulubione przez myśliwych zwierzęta zostały szybko i sprawnie przetrzebione. Pozyskiwano je zarówno dla mięs, skór, jak i innych części i wydzielin stanowiących cudowne remedia na wiele chorób. Z bobrowych skór, …

O śmierci na poważnie i na wesoło (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z najczęściej uprawianych gatunków literackich w epokach dawnych był epigram. Termin ten określa zwięzły utwór poetycki przeważnie zakończony jakimś konceptem bądź zaskakującą pointą. Badacze literatury wyróżniają wiele odmian epigramu. Kryterium przeważnie jest tematyka, jakiej dane utwory dotyczą. Zarówno w …

Prawna ochrona królewskich wizerunków (artykuł, Silva Rerum)

Jak wiemy, naczelnym zadaniem portretu było symboliczne (acz wizualne) uobecnianie modela, uobecnianie rytualne, prawne, magiczne, emocjonalne lub komemoratywne. Nawet w rzeczywistości nowożytnej zdarzało się, iż konterfekty noszono w procesji niczym przedmiot kultu. Podczas uroczystości żałobnych po zgonie Franciszka I jego …

Giuseppe Giacomo Fontana (artykuł, Silva Rerum)

Niezwykle ważnym architektem dla Wilanowa był Giuseppe Giacomo Fontana (zm. 1739), znany w Polsce pod imieniem Józef. Pełnił on w zasadzie funkcję zastępcy Giovanniego Spazzia. Realizował głównie projekty mistrza, ale też i swoje. Początkowo był związany z podkanclerzym Stanisławem Antonim …

Potoccy - zarys dziejów rodu (artykuł, Silva Rerum)

Potoccy, jeden z najmożniejszych rodów w dziejach Rzeczypospolitej, wywodzili się ze wsi Potok w województwie krakowskim. Współwłaściciel tej wsi Jakub Potocki przeniósł się w pierwszej połowie XVI w. do województwa ruskiego, ożeniwszy się z pochodzącą z ziemi halickiej Katarzyną Jemielnicką …

Krypta pod prezbiterium (artykuł, Silva Rerum)

Wykonując zalecenie Jana Zapolskiego, wizytatora polskiej prowincji cystersów, Michał Hacki w 1684 roku, a więc wkrótce po objęciu urzędu opata, wydał zarządzenie nakazujące grzebanie zmarłych wyłącznie w świątyni klasztornej, w miejscu do tego przeznaczonym, a w dwa lata później polecił …

Glossarium: spiritus movens (artykuł, Silva Rerum)

spiritus movens (łac.) – siła sprawcza, główny motor jakiejś sprawy, dusza …

Glossarium: śluby lwowskie (artykuł, Silva Rerum)

śluby lwowskie – 1 kwietnia 1656 r. król Polski Jan Kazimierz złożył w katedrze lwowskiej tzw. śluby lwowskie. Obiecywał w nich niższym warstwom społeczeństwa (mieszczanom i chłopom) poprawę ich losu oraz oddawał kraj w opiekę Matki Boskiej. Podobną przysięgę w …

Książę Janusz Radziwiłł: między koronkami a ferezją (artykuł, Silva Rerum)

„Słynął z urody, piękności i dworskiego układu na dworze Władysława IV. Podczas bytności swojej za granicą, na dworach rozmaitych książąt, przyjął był obce obyczaje i z początku nosił strój cudzoziemski, jakiego i sam król używał; później atoli powrócił do ojczystego …

Ponura wizyta rosyjskiego dyplomaty Pawła Tołstoja na Zamku Królewskim (artykuł, Silva Rerum)

Podczas pobytu w Warszawie rosyjski dyplomata zwiedził Zamek Królewski, który zrobił na nim dość ponure wrażenie. Pozostawił nam szczegółowy opis komnaty, w której wystawiono trumnę z ciałem Jana III Sobieskiego, jak również samej trumny. Zamek królewski Przyjechawszy do Warszawy, posłałem o sobie …

Anna Austriaczka – pierwsza żona Zygmunta III (artykuł, Silva Rerum)

Anna Habsburżanka była pierwszą z czterech Austriaczek, które były żonami polskich królów elekcyjnych. Ładna i cicha zyskała miłość męża i uznanie poddanych. 16 sierpnia 1573 roku w Grazu przyszła na świat arcyksiężniczka Anna, córka Karola Styryjskiego i Marii Bawarskiej. Zwłaszcza matka …

Żony, matki i kochanki w klasycznych Atenach (artykuł, Silva Rerum)

Sceny pokazujące życie rodzinne często goszczą na ceramice czarnofigurowej i czerwonofigurowej. Na ich podstawie można sporo dowiedzieć się jak żyli Ateńczycy w okresie archaicznym i klasycznym. Wśród prezentowanych na wystawie ceramiki z kolekcji St. K. Potockiego zwraca uwagę czerwonofigurowa amfora …

Bracia polscy w czasach „Potopu” (artykuł, Silva Rerum)

Kolekcję Muzeum Narodowego w Warszawie zdobi intrygujący obraz stanowiący pozostałość okolicznościowych dekoracji (bramy triumfalnej?) ku czci króla Szwecji Karola X Gustawa. Wspieranemu przez Marsa i Minerwę, tratującemu polskich wrogów monarsze składają hołd personifikacje polskich ziem, putto pokornie przekazuje zaś herb …

Królewna, wojewodzianka czy starościanka? (artykuł, Silva Rerum)

Na obrazie nieznanego autora pt. Adoracja Matki Boskiej Szkaplerznej w kościele w Piotrkowicach (województwo świętokrzyskie, niedaleko Chmielnika) dostrzegamy wśród orantów zbiorowy portret rodziny fundatora z około 1625 roku. Obok szlachcica przypominającego Adama Kazanowskiego oraz szeregu osób duchownych, w oczy rzuca …

Stanisław Kostka Potocki a sprawa Dogrumowej na kartach „Gazety Lejdejskiej” (artykuł, Silva Rerum)

Stanisław Kostka Potocki związany rodzinnie z kręgiem opozycyjnej wobec dworu królewskiego Nowej Familii został w roku 1785 wplątany w poważną polityczną aferę za sprawą niejakiej Dogrumowej. Pochodzenie interesującej nas awanturnicy nie jest w pełni zbadane. Wiadomo, że po początkowym pobycie …

Niefortunna odyseja królewicza Jana Kazimierza Wazy (1638) (artykuł, Silva Rerum)

Królewicz Jan Kazimierz Waza, młodszy syn Zygmunta III i brat króla Władysława IV był bohaterem jednego z większych skandali politycznych w Europie. W wyniku bowiem intrygi francuskiej został uwięziony na okres blisko dwóch lat. Ta niewola była skutkiem podróży przedsięwziętej …