• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Kościół a państwo. Z dziejów Polski u schyłku XVI i XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W 1555 roku Rzeczpospolita przestała uiszczać opłaty na rzecz papiestwa, czyli tzw. świętopietrze. Dzięki ruchowi reformacyjnemu triumfowała więc zasada pełnej suwerenności państwowej. Podczas bezkrólewia, po śmierci ostatniego z Jagiellonów Zygmunta Augusta, uchwalono konfederację warszawską. Miała ona chronić swobody wyznaniowe szlachty. …

Moda na chińszczyznę w Polsce w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W 1683 roku po bitwie po Wiedniem, łupem zwycięzców, oprócz tureckich tkanin, namiotów, broni i kosztowności padły również przedmioty dalekowschodnie. Znano już wówczas i ceniono w Polsce, sztukę dekoracyjną z Chin. W pałacu wilanowskim za czasów Jana III urządzony był …

Koniecpolski Aleksander herbu Pobóg (artykuł, Silva Rerum)

Koniecpolski Aleksander herbu Pobóg (1620-1659), wojewoda sandomierski, syn hetmana Stanisława Koniecpolskiego i Krystyny z Lubomirskich. Uczył się w szkole nowodworskiej w Krakowie, w latach 1635-1638 pod kierunkiem Szymona Starowolskiego zwiedził Włochy, Francję i Belgię oraz walczył w służbie cesarza Ferdynanda …

Matka Boska Sokalska (artykuł, Silva Rerum)

W kościele bernardynów w Sokalu do 1843 r. znajdował się cudowny obraz Matki Boskiej Pocieszenia, którego historię – jak zanotował skrupulatnie Edward Rastawiecki (1857) – „przechowało z odległych czasów gminne podanie, w księdze zdarzeń klasztoru OO. Bernardynów Sokalskich zapisane, a …

Staropolskie książki kucharskie - Kucharz doskonały (1783) (artykuł, Silva Rerum)

Napisany przez Wojciecha Wielądka i wydany po raz pierwszy w 1783 roku Kucharz doskonały przedstawia nam kuchnię, którą można określić jako klasyczną. Miejsce ostrych i często kontrastowo dobranych przypraw, udziwnionych zdobień i zaskakujących konceptów zajęły w nich umiar i poszukiwanie …

Potrawy postne w kuchni staropolskiej (artykuł, Silva Rerum)

Ze względu na surowość w przestrzeganiu postów i ogromną liczbę dni postnych w roku w staropolskiej kuchni potrawy postne odgrywały ogromną rolę. W przypadku dostatniej i wyrafinowanej kuchni elit starano się o urozmaicenie postnego menu przez wymyślanie coraz to większej …

Gamerski Tylman (1632-1706) (artykuł, Silva Rerum)

Gamerski Tylman, właściwie Tylman z Gameren (1632-1706), architekt z Holandii, zapewne z Utrechtu, nobilitowany w 1672 przez króla Michała Korybuta, otrzymał nazwisko Gamerski. Miał wykształcenie w zakresie inżynierii wojskowej, zdobyte zapewne w Holandii, może i w Niemczech. Przynajmniej od r. 1666 …

Sobieski Jan h. Janina (ok. 1518-1564) (artykuł, Silva Rerum)

Sobieski Jan h. Janina (ok. 1518-1564), rotmistrz jazdy, pradziad Jana III Sobieskiego. Od czerwca 1537 r. służył w chorągwi jazdy obrony potocznej, walcząc z czambułami Tatarów krymskich, budziackich i oczakowskich. Od 1540 r. służył pod komendą hetmana polnego koronnego Mikołaja …

Alegoria Konstytucji 3 Maja 1791 r. (artykuł, Silva Rerum)

Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie, a drugą w świecie (po konstytucji Stanów Zjednoczonych) nowożytną ustawą zasadniczą ( Szlachecka Rzeczpospolita Obojga Narodów o kilka miesięcy wyprzedziła rewolucyjną Francję). Zamykała też kilkunastoletni okres prób ratowania kraju, pogrążonego w wewnętrznych walkach …

Lubomirski Józef Karol h. Szreniawa (1638-1702) (artykuł, Silva Rerum)

Lubomirski Józef Karol h. Szreniawa (1638-1702), marszałek wielki koronny. Był synem Aleksandra Michała i Heleny Tekli z Ossolińskich. W 1674 r. uczestniczył w elekcji Jana III Sobieskiego, następnie przebywał za granicą, m.in. w Padwie. Podczas wyprawy 1683 r. nie zdążył …

Maria Klementyna (1701-1735) (artykuł, Silva Rerum)

Maria Klementyna (1701-1735), córka królewicza Jakuba Sobieskiego i Jadwigi Elżbiety, palantynówny nauburskiej, „królewnisia”. Przez matkę spowinowacona z Habsburgami, miała wpływowego protektora i opiekuna w osobie ojca chrzestnego, papieża Klemensa XI, po którym otrzymała drugie imię. Wychowała się na dworze rodziców w …

Małachowski Stanisław (ok. 1659-1699) (artykuł, Silva Rerum)

Małachowski Stanisław (ok. 1659-1699), wojewoda poznański. Stryj, biskup Jan Małachowski umieścił go na dworze królewskim. Uczestniczył w wyprawie wiedeńskiej, został ranny w bitwie pod Parkanami. W l. dziewięćdziesiątych cieszył się zaufaniem Jana III i Marii Kazimiery. W r. 1690 został …

Odzież szlachty małopolskiej w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Odzież w ciągu wieków stale ulegała panującym trendom. W Polsce tempo ich rozpowszechnienia było jednak różne. W okresie od XVI do XVIII w. ubiór zmieniał się w zakresie formy, kroju, detali. W XVII stuleciu ostatecznie ustalił się narodowy strój polski …

Stanisław Kostka Potocki (artykuł, Silva Rerum)

O Stanisławie Kostce Potockim (1755 – 1821) – wybitnym polityku i publicyście, archeologu, architekcie–amatorze, pisarzu, mecenasie i teoretyku sztuki, wreszcie kolekcjonerze – pisano wiele, i to zarówno w czasach mu współczesnych, jak i w latach późniejszych. Ze wspomnień pamiętających go …

Feliks Boroń – ostatni „rycerz jerozolimski” (artykuł, Silva Rerum)

Polacy zawsze lubili pielgrzymować – z wielu powodów : a to z chęci ekspiacji za popełnione grzechy, a to z wdzięczności za doznane dobrodziejstwa, a to w celu wyproszenia sobie łask. Do Asyżu, Rzymu i do Ziemi Świętej udawały się …

Karczma polska (artykuł, Silva Rerum)

Podróż po dawnej Polsce, z uwagi na wielokilometrowe trasy, fatalny stan dróg i przypadkowy stan pojazdów, zwykle przewlekała się w nieskończoność. Konieczny stawał się nocleg, ponieważ nie zawsze można było zajechać do dworu czy na plebanię. Dla wygody podróżnych przy …

Ilustracje gdańskich druków okolicznościowych, poświęconych panowaniu Jana III Sobieskiego (1674-1696) (artykuł, Silva Rerum)

W roku 1674 zaprzysiągł pacta conventa przyszły polski król Jan Sobieski. Drogę do tronu utorowały mu wieloletnie własne starania, liczne sukcesy wojenne, a w szczególności wspaniałe zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem. Ze względu na dalsze działania wojenne z zagrażającą Koronie …

Dekoracje sztućców (artykuł, Silva Rerum)

Leżące obok talerza sztućce, oprócz funkcji użytkowej były również ozdobą stołu. Dekorację ich stanowiły trzonki. Wykonywano je ze srebra, złota, porcelany, kości słoniowej, kryształu górskiego, drewna, wykładano nawet szlachetnymi i półszlachetnymi kamieniami, dekorowano pełno- i półplastycznymi reliefami oraz ozdobnymi grawerunkami. …

Popularne sposoby spędzania wolnego czasu w Starożytnym Rzymie (artykuł, Silva Rerum)

Prosty Rzymianin spędzał czas wolny na rynku miejskim (forum), w publicznych łaźniach (termach), w barach i restauracjach. Chętnie bywał w teatrze, amfiteatrze i cyrku. Oglądał mecze piłkarskie, sam chętnie uprawiał różne gry, nie unikał hazardu – potępianego i niezgodnego z …

Liberum veto – Wolne „nie pozwalam” (artykuł, Silva Rerum)

Liberum veto rozumiano powszechnie jako prawo zrywania obrad sejmu wskutek protestu (veto) jednego posła. Nie musiał on podawać jego powodów. Istnienie prawa dopuszczającego pojedyncze veto wymagało jednomyślności uchwał sejmowych, ponieważ protest w jednej sprawie unieważniał wszystkie postanowienia sejmu. Liberum veto …

Kuropatnicki Hieronim h. Nieczuja (artykuł, Silva Rerum)

Kuropatnicki Hieronim h. Nieczuja (zm. 1696), kasztelan kijowski. Wywodził się z województwa ruskiego, miał dobra w ziemi halickiej, w pow. lwowskim i trembowelskim. Wziął udział w r. 1657 wyprawie do Siedmiogrodu; pod Munkaczem został ranny. Wielokrotnie (kilkanaście razy) sprawował funkcje poselskie, …

Schlieben Jan Teodor h. własnego (artykuł, Silva Rerum)

Schlieben Jan Teodor h. własnego (1638-1695), wojewoda inflancki. Przed r. 1659 przeszedł z wyznania ewangelicko-augsburskiego na katolicyzm. Porzucił gwardię przyboczną elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma i w r. 1660 został przyjęty na dwór króla Jana Kazimierza, ponadto na królewskie zlecenie prowadził …

Radziejowski Stanisław h. Junosza (artykuł, Silva Rerum)

Radziejowski Stanisław h. Junosza (1643-1670), starosta kamionacki, solecki i warecki, kapitan gwardii JKM. Był synem podkanclerzego koronnego Hieronima i Eufrozyny z Tarnowskich, bratem arcybiskupa gnieźnieńskiego Michała Stefana. W 1652 r. wspólnie z bratem wystąpił na sejmie, prosząc posłów o wstawiennictwo w …

Gorzeński Jan h. Nałęcz (artykuł, Silva Rerum)

Gorzeński Jan h. Nałęcz (1626-1695) łowczy litewski. W czasie potopu szwedzkiego przeszedł na stronę szwedzką, skazany za to został na infamię, którą zdjęto w r. 1659. Na sejmie abdykacyjnym w r. 1668 sprzeciwiał się abdykacji króla Jana Kazimierza. Na sejmie …

Rey Władysław h. Oksza (artykuł, Silva Rerum)

Rey Władysław h. Oksza (zm. 1682), podskarbi nadworny koronny, wojewoda lubelski. Był synem Andrzeja, wybitnego działacza różnowierczego, zaufanego doradcy króla Władysława IV. W latach czterdziestych XVII w studiował na uniwersytetach we Franekerze i w Orleanie, w r. 1651 ożenił się …

Nieistniejące „pirogi” Wojciecha Wielądka (artykuł, Silva Rerum)

Wojciech Wielądko w zamieszczonym na końcu „Kucharza doskonałego” „Słowniku kuchennym i spiżarnianym” wyjaśnia czytelnikowi, że: „Pirogi, rozmaitym sposobem robią się, z sera słodkiego pirogi leniwe, inne w cieście zawijane, alboli też w piecu pieczone, lub z mięsa wieprzowego, wołowego tłustego …

Naleśniki „Kucharza doskonałego” (artykuł, Silva Rerum)

Zupełnie inne naleśniki niż te opisane w polskich książkach kucharskich z XVII wieku proponował swym czytelnikom Wojciech Wielądko. I nic dziwnego: jego specjały pochodziły już z zupełnie z innej epoki i na dodatek były wzorowane na kuchni francuskiej. Gdyby nie to, …

Kto się pomylił? Albo nawet kłamał? (artykuł, Silva Rerum)

Pomiędzy gdańskim astronomem Jana Heweliuszem a sekretarzem królowej Ludwiki Marii panem Pierre Des Noyers kursowały listy, co jest zrozumiałe wobec zainteresowania warszawskiego dworu działalnością sławnego uczonego. Królowa zlecała Heweliuszowi naprawy zegarów, a odnośne polecenia wykonywał właśnie Des Noyers. Para królewska …

Pieniądze i klejnoty Sobieskich w posagu Marii Klementyny (artykuł, Silva Rerum)

Jedną z głównych przyczyn zawarcia przez Jakuba Edwarda Stuarta małżeństwa z Klementyną Sobieską były nadzieje na przejęcie legendarnego majątku Sobieskich. Nie brzmi to ładnie, ale tak było. Stuartowie potrzebowali pieniędzy nie tylko na utrzymanie siebie i swojego dworu, ale również …

O szpitalach w Zamościu w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W Rzeczypospolitej przedrozbiorowej szpitale były instytucjami spełniającymi różnorakie funkcje – przytułków, hospicjów, domów opieki społecznej, domów starców, najmniej zaś szpitali w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, czyli miejsc leczenia chorych. Leczono tam bardziej dusze niż ciała, tzn. koncentrowano się głównie na …

Cudzoziemskie ziarnka, czyli kawa w sarmackiej aptece (artykuł, Silva Rerum)

Wzbudzająca wiele kontrowersji, niejednoznacznie oceniana zmieniła stołowe obyczaje Polaków i zagościła na dobre we współczesnej kulturze – kawa. Dziś jest zwyczajnym napojem, od którego wielu z nas zaczyna dzień. Bywa ona pretekstem do krótkich spotkań w kawiarniach, ma wielu wielbicieli, …

Woda w winie. Moda czy fałszerstwo? (artykuł, Silva Rerum)

W antycznej Grecji picie wina na wpół zmieszanego z morską wodą uchodziło za przejaw cywilizacji. Jedynie barbarzyńcy pili wino bez wody. Zanim w XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej zaczęto pijać do obiadu rozcieńczone wodą wina burgundzkie, woda była niemiłym dodatkiem do tego wspaniałego …

Pogrzeb Sarmaty (artykuł, Silva Rerum)

Wśród postanowień spisywanych na kartach testamentów z XVII i XVIII w. szczególną rolę przywiązywano do odpowiedniej organizacji pogrzebu. Decyzje autora testamentu dotyczące ostatniej posługi mogły rozrosnąć się czasem do szczegółowego scenariusza uroczystości. Starano się przede wszystkim znaleźć odpowiednie środki na …

Jeszcze po kropelce (artykuł, Silva Rerum)

Bernard O’Connor, medyk króla Jana III Sobieskiego, pozostawił generalnie pozytywny opis Rzeczypospolitej i jej mieszkańców. Ale była rzecz, w której jego ocena była jednoznacznie negatywna. Mieszkańcy Rzeczypospolitej wykazywali wielkie zamiłowanie do alkoholu. Szlachta popisywała się znajomością łacińskich sentencji, „szczególnie gdy …

Rachunek kosztów trumny króla Zygmunta Augusta (artykuł, Silva Rerum)

Cynowa trumna króla Zygmunta Augusta, niegdyś polichromowana i złocona, wykonana przez gdańskich rzemieślników, zachwyca po dzień dzisiejszy, choć trzeba pamiętać, że pierwotnie (jak i wszystkie inne ówczesne trumny metalowe zewnętrzne) nie była nigdy przeznaczona do oglądania. Boki trumny zdobi alegoryczna …

Lecznicza pigwa na modłę czeską (artykuł, Silva Rerum)

Chętnie dodawana do konfitur i galaretek ze względu na swój cierpki smak i wyrazisty zapach, pigwa, była wielce ceniona w kuchni staropolskiej. Autor najstarszej polskiej książki kucharskiej, wydanej w 1682 r. w Krakowie Stanisław Czerniecki, wspominał o pigwach w soku …

Czy barok był epoką panegiryków? (artykuł, Silva Rerum)

Okres w dziejach kultury zwany barokiem przyniósł na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów bujny rozkwit literatury o charakterze pochwalnym. Utwory powstałe w jej ramach popularnie określano panegirykami. Samo zjawisko panegiryzmu, obecne również w czasach współczesnych, sięga antyku, kiedy to ustalono zasady …

Zagraniczne studia i podróże Jerzego Ossolińskiego (artykuł, Silva Rerum)

Zaliczający się do grona wybitnych polskich dyplomatów XVII w. Jerzy Ossoliński (1595–1650) został w młodości wysłany na studia zagraniczne, mające przygotować go do kariery politycznej. Jak pokazała przyszłość, doświadczenia zdobyte w trakcie studiów zaowocowały później osiągniętymi godnościami oraz umiejętnościami dyplomatycznymi …

Wino i inne trunki w staropolskiej dietetyce (artykuł, Silva Rerum)

W poradnikach ekonomicznych i encyklopediach, począwszy od XVII w., pojawia się wiele przepisów na wina lecznicze, które ulżyć mają w chorobie. Wino mieszane z ziołami i innymi składnikami leczyło najróżniejsze dolegliwości. Tak oto o dobroczynnym działaniu wina pisał Piotr Zbylitowski …

Libertas Sarmatiae, a Pani Moda (artykuł, Silva Rerum)

Wciąż poddawana tendencjom odśrodkowym i do pewnego stopnia impregnowana na procesy standaryzacyjne moda w epoce nowożytnej była przedmiotem zagorzałych kampanii przeciwko zbytkowi, instrumentem ostentacji, współzawodnictwa, bieżącej walki politycznej (zob. wojna 30-letnia, rewolucja angielska). 11 lutego 1623 r. król Hiszpanii Filip …

Znaki Zodiaku na twarzy? (artykuł, Silva Rerum)

W styczniu 1662 roku Maria Kazimiera Zamoyska pisała do Jana Sobieskiego: „Od czasu, jakeśmy się rozstali, chodzę zaniedbana, nieuczesana, bez wstążek i bez muszki; nie dbam o to, żeby się podobać komukolwiek”. W tym samym niemal czasie Wacław Potocki wyszydzał …

Życie zakonne Michała Hackiego (artykuł, Silva Rerum)

Opat Hacki prawie połowę ze swojego długiego, niemal sześćdziesięcioletniego, życia zakonnego spędził poza macierzystym klasztorem. Wypada zatem zapytać, jak wyglądało życie duchowe o. Michała, szczególnie w kontekście pełnionych przez niego urzędów świeckich. W źródłach oliwskich, przynajmniej do 1679 roku, niewiele …

Glossarium: pijarzy (Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych) (artykuł, Silva Rerum)

pijarzy (Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych) – zakon męski ustanowiony w 1621 r. Dwadzieścia lat później pijarzy pojawili się w Polsce; zajmowali się m.in. prowadzeniem szkół (byli konkurencją dla jezuitów) i rozwojem oświaty. Najsłynniejszą polską szkoła pijarską …

Puntały i inne mirabilia mody (artykuł, Silva Rerum)

2 lutego 1607 r., w trakcie uroczystości wręczenia królowej Konstancji Złotej Róży przez wysłannika papieża, zarówno król Zygmunt III jak i królewicz Władysław wystąpili publicznie w strojach niemal całkowicie pokrytych kamieniami szlachetnymi! W epoce nowożytnej klejnoty nie były wyłącznie atrybutem …

Zapiski rosyjskiego dyplomaty Pawła Tołstoja o mieście Piotrkowie (artykuł, Silva Rerum)

Liczba kamiennych budowli na ziemiach polskich zrobiła wrażenie na rosyjskim dyplomacie, czego wyraz dał w swoich pamiętnikach. Poza informacjami o wyglądzie Piotrkowa dowiadujemy się również o ciekawym obyczaju obowiązującym w mieście, a związanym ze śmiercią króla. Piotrków 7 maja. Przyjechałem obiadować do …

Maria Józefa – ostatnia koronowana królowa Polski (artykuł, Silva Rerum)

Życie Marii Józefy pozbawione było skandalów, a małżeństwo było nad wyraz udane. Do historii przeszła jako ostatnia królowa Polski i pretendentka do spadku po Habsburgach. Owocem małżeństwa Józefa Habsburga i Wilhelminy Amalii Hanowerskiej była Maria Józefa. Urodzona 8 grudnia 1699 roku …

Chleb powszedni (artykuł, Silva Rerum)

Chleb, podstawowy składnik kuchni słowiańskiej, przeniknął najprawdopodobniej na nasze ziemie za pośrednictwem Gotów. Wyprzedziły go kasze, prażuchy, podpłomyki, placki pieczone w popiele, prażmo, tj. kłosy zboża suszone, wykruszane i pieczone w popiele lub na rozgrzanych kamieniach. Jednak już w roku …

Erem karmelicki w Czernej (artykuł, Silva Rerum)

Karmelici to zakon zorganizowany w XII w. w Palestynie przez św. Bertolda i św. Brokarda, początkowo jako wspólnota eremicka, a od 1247 r. cenobicka, zatwierdzony ostatecznie na soborze lyońskim II (1274) jako zakon żebrzący. W średniowieczu rozprzestrzenili się w Europie …

Michał Zdzisław Zamoyski (1680-1735) – magnat epoki saskiej (artykuł, Silva Rerum)

Michał Zdzisław Saryusz był synem ordynata Marcina Zamoyskiego i Anny z Gnińskich. Po śmierci ojca wychowaniem jego i dwóch braci (Tomasza Józefa i Marcina Leopolda) oraz sióstr zajmowała się matka. Po ukończeniu krajowych nauk (m.in. w kolegium jezuickim w Braniewie) …

Kawiarnie warszawskie sprzed dwustu lat (artykuł, Silva Rerum)

Wśród nieocenionych informacji, jakie znaleźć możemy w felietonach Gerarda Maurycego Witowskiego z „Gazety Warszawskiej”, natrafimy też na wiadomości o lokalizacji najpopularniejszych dwieście lat temu warszawskich kawiarni oraz na celne uwagi o ich klienteli. Kawiarnie odwiedzano przed południem. Pierwszy taki lokal w …