• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Kim był Skrzetuski (artykuł, Silva Rerum)

Postać Jana Skrzetuskiego, stworzona przez Henryka Sienkiewicza na potrzeby powieści Ogniem i mieczem, miała swój historyczny pierwowzór. Prawdziwy Mikołaj Skrzetuski herbu Jastrzębiec był zubożałym szlachcicem z Wielkopolski. Po ojcu odziedziczył wieś Rożnów pod Obornikami. Mikołaj oddał jednak majątek siostrze, która …

Nie od razu Warszawę zbudowano (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsze murowane budowle miejskie (Dom Książęcy, kościół i klasztor augustianów, 12 zespołów mieszkalnych) powstały w Warszawie za panowania księcia Siemowita III Starszego. Od tego czasu zaczyna się właściwy rozwój architektury warszawskiej. W XV wieku miasto miało już 5 murarzy, 2 cieśli, …

Konfesja św. Felicissimy, patronki wolnej elekcji (artykuł, Silva Rerum)

Wolne elekcje były każdorazowo momentem kryzysowym. Walki stronnictw, ingerencja obcych mocarstw, zawieszenie normalnego funkcjonowania państwa – Jana III Sobieskiego, była jednak pod jednym względem wyjątkowa. W czasie bezkrólewia prymas Michał Stefan Radziejowski, uzyskał wyjątkowy dar od papieża Inocentego XII – …

O Zygmuncie III inaczej... (artykuł, Silva Rerum)

Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny polsko–szwedzkiej była inkorporacja Estonii przez Zygmunta III. Jego stryj król szwedzki Karol IX, nie zamierzał stracić ważnej gospodarczo prowincji. W ten sposób pierwotny konflikt dynastyczny przekształcił się w wojnę o wpływy nad Bałtykiem. Aby skutecznie walczyć …

Order konfederacji barskiej: mit czy rzeczywistość? (artykuł, Silva Rerum)

Order konfederacji barskiej jest największą zagadką polskiej falerystyki, czyli nauki o odznaczeniach – nie wiadomo, czy istniał naprawdę, pomimo, że zachował się jeden jego egzemplarz. Konfederaci nosili rozmaite krzyże i odznaczenia. Sprawę, wyglądu chorągwi i noszenia znaku krzyża, reguluje też …

Co nieco o cechu browarników i produkcji piwa w dawnym Elblągu (artykuł, Silva Rerum)

W XVI i w XVII w. cech browarników (niem. Maltzenbräuer) istniejący w Starym Mieście Elblągu zrzeszał przedsiębiorców finansujących i organizujących produkcję piwa, którzy zatrudniali piwowarów – fachowców (zwanych tu Schuffenbrauer), odpowiedzialnych za techniczną stronę produkcji trunków. Nie wiadomo, ilu członków …

Puchary szklane typu Römer (artykuł, Silva Rerum)

Wśród znalezisk archeologicznych, wydobywanych podczas badań wykopaliskowych, oraz zabytków znajdujących się w kolekcjach muzealnych, są także efektowne puchary szklane określane w literaturze niemieckim terminem Römer. Używane były w krajach europejskich (i Polsce) od XV do XIX wieku, powszechnie zaś w …

Feliks Boroń – ostatni „rycerz jerozolimski” (artykuł, Silva Rerum)

Polacy zawsze lubili pielgrzymować – z wielu powodów : a to z chęci ekspiacji za popełnione grzechy, a to z wdzięczności za doznane dobrodziejstwa, a to w celu wyproszenia sobie łask. Do Asyżu, Rzymu i do Ziemi Świętej udawały się …

Fundamenty sarmatyzmu: aurea libertas i mores maiorum (artykuł, Silva Rerum)

Panujące w ówczesnej Rzeczypospolitej przekonanie, że wolność jest największą wartością, to starożytna rzymska idea, którą przeszczepiono na grunt polski. Do jej rozpowszechnienia przyczyniła się popularność dzieła rzymskiego historyka, Tytusa Liwiusza pt. Ab urbe condita (Dzieje Rzymu od założenia miasta), o …

Polska awantura Jerzego II Rakoczego (artykuł, Silva Rerum)

Pierwszy traktat rozbiorowy w historii Polski został podpisany 6 grudnia 1656 roku w Radnot. Sygnatariuszami byli: król Szwecji Karol X Gustaw, elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm, książę Siedmiogrodu Jerzy II Rakoczy, hetman zaporoski Bohdan Chmielnicki oraz książę Bogusław Radziwiłł. W wyniku …

Ars moriendi - Sztuka umierania (artykuł, Silva Rerum)

Jest to łacińskie przypomnienie o tym, że śmierć jest nieuniknionym kresem życia człowieka. Memento mori to pozdrowienie używane przez średniowiecznych mnichów: trapistów, kartuzów i kamedułów. Miało przypominać, że życie jest przygotowaniem do śmierci, że śmierć jest wielką sztuką. Sentencja ta …

Łacina w kulturze polskiej w XIX i XX wieku (artykuł, Silva Rerum)

Nadzieja na zmianę takiego stanu rzeczy pojawiła się wraz z zainteresowaniem kulturą helleńską i greką na początku XIX w. Ogarnęło ono najpierw Anglię i Niemcy, a potem inne kraje, w tym Polskę. Rozpoczęły się badania nad uchodzącą za źródło poezji …

Niewyjaśnione spotkanie (artykuł, Silva Rerum)

Jan Trzeci, z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski [etc] tobie sławetnemu Danielowi Schulzowi, malarzowi jego królewskiej mości […] nakazujący, abyś przed sądem naszym [...] stawił się [w sprawie Krzysztofa Paca, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego i Zofii …

O czym deliberowała szlachta na sejmikach? (artykuł, Silva Rerum)

Szlachcic polski, wbrew utartemu stereotypowi nie był wcale zainteresowany dobrem państwa czy wielką polityką. Najbardziej zaprzątały go sprawy lokalne czy też osiągnięcie osobistych korzyści, dlatego też w laudach sejmikowych uwidocznia się widzenie losów państwa z perspektywy powiatu, a nie w …

Kasztelan (castellani) (artykuł, Silva Rerum)

Urząd kasztelana wywodzi się jeszcze z czasów pierwszych Piastów, kiedy to grody były ośrodkami władzy państwowej w terenie. Władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą w imieniu panującego na terenie okręgu grodowego sprawował właśnie kasztelan. W początkach XIV stulecia większość kompetencji kasztelanów …

Cejgmistrz (niem. Zeugmeister) (artykuł, Silva Rerum)

Cejgmistrz pojawił się w XVII wieku wraz z generałem artylerii, któremu bezpośrednio podlegał. Zajmował się zarządem arsenałów …

Urzędy dworskie nadworne (artykuł, Silva Rerum)

Urzędnicy z tej kategorii mieli za zadanie bezpośrednią obsługę króla, przy czym dzielili się jeszcze oni na urzędników stołu królewskiego i reprezentantów królewskiego …

Prywatny sekretarz królewski (secretarius privatus Maiestatis Regiae) (artykuł, Silva Rerum)

Monarcha nie mógł się obejść bez szeregu sekretarzy, których zazwyczaj było dziesięciu. Jeden z nich pełnił rolę sekretarza prywatnego, prowadził on tajną lub prywatną korespondencję …

Kłopotliwy spadek prymasa Radziejowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Po Hieronimie Radziejowskim, zdrajcy, który sprzymierzył się ze Szwecją przeciw Janowi Kazimierzowi, pozostała nie tylko zła sława. Niektóre ze zrabowanych przez niego przedmiotów, pochodzących z królewskich zbiorów, przeszły na własność syna, Michała Stefana Radziejowskiego. Ile było takich przedmiotów – trudno dziś …

Pocztowe rekrutacje (artykuł, Silva Rerum)

Obsadzanie różnego rodzaju stanowisk, zwłaszcza przynoszących zyski, zawsze budziło wiele emocji. Te uczucia towarzyszyły również obsadzie pocztowych funkcji urzędniczych w nowożytnej Rzeczypospolitej. Sejmiki wojewódzkie oraz rady miejskie tworząc partykularne urządzenia pocztowe wyznaczały na stanowiska pocztmistrzowskie swoich reprezentantów, określały ich pensje …

Potocka z Lubomirskich Aleksandra (artykuł, Silva Rerum)

Potocka z Lubomirskich Aleksandra (1758 albo 1760-1831), córka marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego i Izabeli z Czartoryskich, żona Stanisława Kostki Potockiego. Wychowana została przez matkę, która wprawdzie nie cierpiała swych córek, ale zapewniła im staranną edukację. W r. 1773 została szwagierką …

Jak odeszła Klementyna Sobieska, żona Jakuba Stuarta (artykuł, Silva Rerum)

Po koniecznej decyzji Jakuba Edwarda Stuarta o przeniesieniu się z synami do Albano, spotkania Klementyny Sobieskiej z mężem i chłopcami stawały się coraz rzadsze. Nie wynikało to ze sporów między małżonkami, lecz stanu jej zdrowia. Klementyna odwiedzała dzieci w ciągu …

Życie na wygnaniu prawnuków Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Życie na wygnaniu Karola Edwarda Stuarta i jego brata, Henryka Benedykta Stuarta było pełne problemów. Jednym z największych było bezustanne zainteresowanie nimi ze strony Londynu. Powód był prosty – Stuartowie stanowili zagrożenie dla porządku politycznego, a do tego mieli na …

Historia „holenderskiego” wina (artykuł, Silva Rerum)

W XVII i XVIII wieku handel morski, szczególnie dla wina, nie odbywał się w komfortowych warunkach. Problemy z konserwacją trunków i trudy podróży sprawiały, że zamiast zamówionego wina na miejsce docierały często beczki wypełnione winnym octem. Rozwiązanie tego problemu znaleźli …

„Historia Polski” Bernarda O’Connora (artykuł, Silva Rerum)

W 1698 r. w Londynie ukazało się dwutomowe dzieło The History of Poland. Autorem był pochodzący z Irlandii lekarz Bernard O’Connor, który w 1694 r. spędził kilka miesięcy w Rzeczypospolitej, uzyskując z rąk króla Jana III Sobieskiego stanowisko nadwornego medyka. …

O dwóch orłach i jednym jeźdźcu (artykuł, Silva Rerum)

Herb odgrywał bardzo ważną rolę w kulturze szlacheckiej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Reprezentował dokonania przodków i sprawiał, że pieczętujące się nim osoby mogły czuć się wyróżnione z reszty społeczeństwa. Herb funkcjonował jako swoista, wizualna reprezentacja szlachectwa i wiele rodów często obnosiło …

Rozmaryn lekarski, czyli nie tylko przyprawa kuchenna (artykuł, Silva Rerum)

Stanisław Czerniecki, autor najstarszej polskiej książki kucharskiej wydanej w 1682 r. w Krakowie, zaliczył rozmaryn, obok majeranu czy też kolendry, do grupy „potrzeb ogrodnych”. W zbiorze jego licznych receptur rozmaryn występował jako idealny dodatek do rosołu polskiego, frykassy (potrawa z drobno …

W więzieniu inkwizycji – iberyjskie perypetie Jana Tęczyńskiego (artykuł, Silva Rerum)

Hrabia Jan Baptysta Tęczyński (1540–1563) herbu Topór wywodził się z możnej i wpływowej rodziny magnackiej. Był synem Stanisława Gabriela, kasztelana lwowskiego i wojewody krakowskiego. Sam pełnił urząd wojewody bełzkiego i starosty lubelskiego. Najlepiej znana jest historia jego miłości do królewny szwedzkiej …

Piotr des Noyers, sekretarz i doradca dwóch koronowanych Francuzek (artykuł, Silva Rerum)

Dwór Ludwiki Marii Gonzagi, żony dwóch ostatnich Wazów, skupiał wiele wybitnych osobistości. Piotr des Noyers należał do grona najbliższych dworzan królowej i wyróżniał się doskonałym zmysłem obserwacji. Zaufanie, jakim się cieszył na dworze Ludwiki Marii, pozwoliło mu utrzymać się na …

Granat właściwy. Motywy roślinne na elewacjach pałacu wilanowskiego. (artykuł, Silva Rerum)

Decydujący wpływ na symbolikę granatu miała charakterystyczna budowa owocu. Ze względu na obfitość nasion roślina ta była odwiecznym symbolem płodności i małżeństwa. W dziełach sztuki materialnej podkreślana jest specyficzna cecha owocu, który pęka po dojrzeniu, ukazując wnętrze wypełnione nasionami z …

Żółkiewscy herbu Lubicz - zarys dziejów rodu (artykuł, Silva Rerum)

„Zamoyski chudy był szlachcic, więc i Żółkiewski, a to panami, i to możnymi z hetmaństwa zostali” – tak pisała Zofia Chodkiewiczowa w liście datowanym na 31 grudnia 1612 r. do męża Jana Karola, hetmana wielkiego litewskiego, stawiając mu za przykład …

Robert Le Roux, vidame d’Esneval – przez krótki czas ambasador francuski w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Pamiętnikarz Philippe Dupont wymieniając poszczególnych ambasadorów Francji w Polsce, wspomina też Roberta Le Roux, którego Ludwik XIV wysłał nad Wisłę po odwołaniu z funkcji ambasadora markiza de Béthune. Ten ostatni był szwagrem Jana III Sobieskiego, będąc ożeniony z siostrą królowej …

Glossarium: interreks (artykuł, Silva Rerum)

interreks – [łac. inter rex, czyli między-król] – w dawnej Polsce określenie to oznaczało osobę, która zastępowała króla w okresie bezkrólewia. Urząd ten sprawował wyłącznie prymas. Pierwszym interreksem był J. Uchański, ostatnim W.A. …

Glossarium: poddaństwo (artykuł, Silva Rerum)

poddaństwo – prawna zależność chłopa od właściciela ziemi. W początkach epoki nowożytnej nastąpiło przypisanie chłopa do ziemi, co oznaczało, że chłopu nie wolno było opuszczać wsi bez zgody swego pana (poddaństwo gruntowe). Poddaństwo osobiste polegało na tym, że chłop stawał …

Glossarium: spiritus movens (artykuł, Silva Rerum)

spiritus movens (łac.) – siła sprawcza, główny motor jakiejś sprawy, dusza …

Od płacideł po denary (artykuł, Silva Rerum)

Metal, zwłaszcza szlachetny, sam w sobie stanowił miernik wartości i ekwiwalent pieniądza, stąd przez cały okres średniowiecza w transakcjach handlowych posługiwano się srebrnymi blachami czy kosztownościami. Jednak nie tylko srebro i złoto odgrywało rolę pieniądza. Wartościowy był także brąz i …

„Mistrzyni kłamstwa, wizerunek płochości”, czyli Fortuna (artykuł, Silva Rerum)

„Nigdy nie trzeba człowiekowi desperować, choć się na niego czasem fortuna trochę zmarszczy, bo jak człowiekiem, tak i jego fortuną Bóg dysponuje, i zasmuci kiedy chce, i pocieszy, gdy Jego święta wola” – pisał w swoich „Pamiętnikach” Jan Chryzostom Pasek, …

Teatr Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Teatr Władysławowski to nie tylko oparta na mantuańsko-parmeńskich wzorcach, dwukondygnacjowa sala w południowym skrzydle Zamku Warszawskiego (za Jana III zwana Komedialnią), dekorowana sztukaterią z motywem Feniksa, z okazałą, architektoniczną ramą sceniczną flankowaną kolumnami. To fenomen ściśle związany z praktyką mecenasowską …

Marszałek cenzorem (artykuł, Silva Rerum)

Zadanie kontroli druku należało do marszałka wielkiego koronnego. Wbrew pozorom słabej władzy wykonawczej, która nad niczym nie panuje, urząd marszałkowski działał szybko i skutecznie. Wynikało to z dużych kompetencji marszałka, zwłaszcza w zakresie władzy policyjnej w stolicy i miejsca przebywania …

Statuty litewskie (artykuł, Silva Rerum)

Wielkie Księstwo Litewskie posiadało własny rozwinięty system prawny. Wywodził się on ze zwyczajowego prawa litewskiego i ruskiego oraz praw stanowionych i przywilejów wielkich książąt. Szczególnie ważny był tu Sudiebnik Kazimierza Jagiellończyka. Istotną rolę w rozwoju stosunków prawnych na terenie Wielkiego …

Katarzyna Opalińska – żona Stanisława Leszczyńskiego (artykuł, Silva Rerum)

Królowa z łaski Szwedów nie cieszyła się monarszymi splendorami. Pędząc żywot w ciągłych podróżach i ucieczkach, klepiąc biedę i upokorzenia, marzyła o powrocie do Polski. Jedynaczka Zofii i Jana Karola Opalińskich przyszła na świat 13 października 1680 roku. Choć odebrała staranne …

Hałas podczas obrad sejmowych (artykuł, Silva Rerum)

Z lektury XVI-wiecznych sprawozdań sejmowych wynika, że podczas obrad panował nieustanny niemal gwar. Przemówienia przerywane były nie tylko okrzykami pojedynczych oponentów, lecz również zbiorowymi wrzaskami, pomrukami niezadowolenia czy nawet gwizdami. Również zadowolenie i poparcie izba zwykła wyrażać głośnymi krzykami i …

Książę litewski Mendog (Mindaugas) (artykuł, Silva Rerum)

W latach 1235-1240 najsilniejszą pozycję wśród książąt litewskich zdobył Mendog, władca ziem położonych między Wilią, środkowym Niemnem i Mereczanką, który stopniowo zgładził głównych litewskich konkurentów. Na arenie zewnętrznej sięgnął, w drodze działań zbrojnych lub układów, po Nowogródek, Słonim, Wołkowysk, Grodno, …

Polska Andegawenów (artykuł, Silva Rerum)

W r. 1370 zmarł Kazimierz Wielki, ostatni Piast na polskim tronie. Pierwszą część jego rządów (panował od 1332) wypełniły próby odzyskania Pomorza Gdańskiego i Śląska, ziem utraconych w okresie jednoczenia państwa po rozbiciu dzielnicowym. Gdy w 1340 r. pojawiła się …

Kodyfikacje (artykuł, Silva Rerum)

Próby usystematyzowania polskiego prawa ziemskiego podejmowano już w średniowieczu, poczynając od statutów Kazimierza Wielkiego. Wielkie zasługi w próbach zebrania polskiego prawa stanowionego położył kanclerz wielki koronny i arcybiskup gnieźnieński Jan Łaski (1456-1531), który na zlecenie królewskie opracował i wydał w …

Jak na wojnę, to tylko sprawiedliwą (artykuł, Silva Rerum)

W dawnej Polsce powstało wiele utworów dotyczących różnych konfliktów zbrojnych. Okresem, który szczególnie obfitował w tego typu literaturę, był czas panowania Stefana Batorego, naznaczony wieloma wiktoriami – nad Gdańskiem, a w szczególności nad Moskwą. Liczni, a często także mało wprawni …

Co łączy herby z pocerowanym płaszczem (artykuł, Silva Rerum)

Wykształcone w XVI wieku stemmata, czyli konstrukcje zbudowane z ryciny heraldycznej i opartym na niej epigramie, szybko zyskały dużą popularność na ziemiach dawnej Polski oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego. W wieku XVII funkcjonowały już w formie całkowicie skonwencjonalizowanej i powszechnej. Niezwykle …

Zamach na Gustawa III oczami polskiego świadka? (artykuł, Silva Rerum)

W piątym roku republiki, a więc w 1797, ukazała się w Paryżu niewielka książka zatytułowana Histoire de l’assassinat de Gustave III, roi de Suède par unofficier polon ais témoin oculaire. Dziś wiemy, że jej anonimowym wydawcą był Alexis-François Artaud de …

Francuskie wojaże polskiego następcy tronu (przyszłego Augusta III Sasa) (artykuł, Silva Rerum)

W 1711 r. król August II Mocny wyprawił swojego syna Fryderyka Augusta II (przyszłego polskiego monarchę) w kilkuletnią podróż po Europie. Peregrynacja ta, trwająca do 1717 r., miała kilka celów. Przede wszystkim oczywiście była elementem tradycyjnego wykształcenia młodego człowieka. Jednak …

Rozwój sztuki emblematycznej (artykuł, Silva Rerum)

Księga emblematyczna Andrei Alciata miała niezwykłe powodzenie, udokumentowane z jednej strony licznymi wznowieniami (od 1531 r. do końca XVII w. naliczono 171 wydań), a z drugiej naśladownictwami. Między rokiem 1531 a 1700 ukazało się ponad trzy tysiące książek z emblematami …