• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Początki kariery rodu Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

Sobiescy pochodzili ze wsi Sobieszczyn w województwie sandomierskim. Nestorem rodu był Mikołaj Sobieski, żyjący w XV wieku, średniozamożny szlachcic dzierżący, oprócz Sobieszczyna, trzy inne wsie. Jego głównym dziedzicem został pierworodny – Stanisław, którego najmłodszy syn Sebastian to prapradziadek Jana III. …

Z dziejów „starożytnej religii greckiej” w dawnej Rzeczpospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Lata przed zawarciem unii brzeskiej były dla Cerkwi w Polsce czasem kryzysu: reformacja szerzyła się wśród wiernych, a biskupi prawosławni wciąż nie mieli prawa zasiadać w senacie Rzeczypospolitej na równi z biskupami katolickimi. Osłabiało to pozycję polityczną i społeczną Cerkwi. …

Odsiecz Wiednia a polska racja stanu (artykuł, Silva Rerum)

Odsiecz wiedeńska z 1683 roku była jednym z najświetniejszych zwycięstw polskiego oręża. Jednak po zaborach zaczęto poddawać w wątpliwość trafność decyzji politycznej, która uratowała przecież Austrię. Jan III Sobieski nie mógł jednak przewidzieć jej długofalowych konsekwencji. Początkowo król kontynuował związek …

Kochański Adam Adamandus herbu Lubicz (artykuł, Silva Rerum)

Kochański Adam Adamandus herbu Lubicz (1631-1700), jezuita, konstruktor machin i zegarów, matematyk. W 1652 r. wstąpił do zakonu jezuitów w Wilnie, następnie (w wyniku konfliktów z przełożonymi) wielokrotnie zmieniał miejsca pobytu, przebywając w Würzburgu, Moguncji, Bamberdze, Florencji, Pradze, Ołomuńcu i …

Lanci Franciszek Maria (artykuł, Silva Rerum)

Lanci Franciszek Maria (1799-1875) – przybył do Polski w 1825 roku na zaproszenie Stanisława Małachowskiego. Był wtedy dobrze zapowiadającym się włoskim architektem tuż po studiach w Rzymie. Pracował najpierw w Krakowie, Galicji i Poznaniu, a przybywszy w 1844 r. do …

Kochowski Wespazjan herbu Nieczuja (artykuł, Silva Rerum)

Kochowski Wespazjan herbu Nieczuja (1633-1700), żołnierz, poeta, historyk. Urodzony w Gaju (woj. sandomierskie), był synem Jana i Zofii z Janowskich. Ukończył szkoły Nowodworskie w Krakowie, potem walczył z wojskami kozackimi i tatarskimi, m.in. pod Beresteczkiem w r. 1651, pod Żwańcem …

Jan Sobieski (1629-1696) – pogromca półksiężyca (artykuł, Silva Rerum)

Dramatyczne dzieje rodziny wskazały przyszłemu królowi Polski jego naturalnych wrogów: Tatarów i Turków. Sam to wyjaśniał: Tak tedy pradziad, dziad, wuj i brat rodzony od pogańskiej położony ręki. Będąc potomkiem Żółkiewskiego, zrobił wspaniałą karierę w wojsku, a przydomek „lew Lechistanu” …

Fajerwerki w Gdańsku z okazji koronacji Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Gdańsk zawsze szybko reagował na wszelkie ważniejsze wydarzenia, związane z osobą Jana Sobieskiego. Tak też stało się w przypadku koronacji Jana III i Marii Kazimiery. Kulminacyjnym momentem gdańskiej uroczystości były wspaniałe fajerwerki w dniu 2 lutego 1676 r., przygotowane – …

Pogrzeb Marii Klementyny Sobieskiej (artykuł, Silva Rerum)

Po egzekwiach żałobnych Marii Klementyny Sobieskiej (1701–1735), odbywających się w bazylice SS. Apostoli w Rzymie, w lutym 1735 r., z ciała zmarłej królowej zdjęto strój królewski i ubrano je w habit i welon dominikański, po czym zamknięto w trzech kolejnych …

Wjazd Jana III Sobieskiego na koronację do Krakowa (artykuł, Silva Rerum)

Obrany monarchą, w atmosferze powszechnego entuzjazmu w maju 1674 r., hetman wielki Jan Sobieski nie od razu mógł urzeczywistnić swoją uroczystą koronację w katedrze krakowskiej. Długo odkładana ceremonia odbyła się dopiero 2 lutego 1676 r., przy udziale prymasa Olszowskiego, arcybiskupa …

Wódki pana Wielądka (artykuł, Silva Rerum)

Wojciech Wielądko, autor Kucharza doskonałego (1783) wśród części poświęconych zupom, mięsiwom i deserom umieścił także osobny rozdział zatytułowany Sposób robienia wódki i ratafii z owoców. Zaciekawiony czytelnik może jednak poczuć się zawiedziony, bo niezwykła kiedyś popularność tego akurat fragmentu sprawiła, …

Polewka piwna (artykuł, Silva Rerum)

Dworzanin króla Jana Kazimierza, Gaspard de Tende, pisał w swej wydanej w 1684 roku Relation historique de la Pologne: "Polacy nie jadają w zasadzie śniadań lub czynią to bardzo rzadko [...] Mężczyźni, a także i kobiety wypijają rano ciepłą polewkę …

Strobel Bartłomiej (1591- po 1647) (artykuł, Silva Rerum)

Strobel Bartłomiej (1591- po 1647), malarz pochodzący ze Śląska. Syn malarza, protestant, Wrocławianin, kształcił się pod okiem ojca i w trakcie wędrówek artystycznych, zapewne w Pradze, Saksonii, Dolnej Bawarii, być może w Niderlandach i Zjednoczonych Prowincjach (Holandii) i w Gdańsku. …

Jan III Sobieski sadzący drzewa w Wilanowie (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski, będąc hetmanem i marszałkiem, a później królem, nie przestał się interesować najdrobniejszymi szczegółami, dotyczącymi gospodarki w jego licznych dobrach (nie trzeba dodawać, że w jego przebogatym księgozbiorze znajdowała się oczywiście Ekonomika ziemiańska generalna Jakuba Haura). Pochłaniały go …

Potocki Jakub h. Pilawa (po 1631-1671) (artykuł, Silva Rerum)

Potocki Jakub h. Pilawa (po 1631-1671) - pisarz polny koronny. Służbę wojskową rozpoczął zapewne w czasie Potopu szwedzkiego, uczestnicząc na czele pułku jazdy w wojnie partyzanckiej Stefana Czarnieckiego. Walczył w bitwie pod Warką z siłami margrabiego Fryderyka Badeńskiego (7 IV …

Burattini (Boratyni) Tytus Liwiusz (1617-1681) (artykuł, Silva Rerum)

Burattini (Boratyni) Tytus Liwiusz (1617-1681), dzierżawca mennicy, architekt, wynalazca, geograf, egiptolog. Pochodził z rodziny szlacheckiej osiadłej w prowincji Belluno w północnej Italii. Od 1637 r. przebywał w Egipcie, gdzie sporządził dokładną mapę tego kraju i współpracował z angielskim archeologiem Johnem …

Sapieha Kazimierz Jan (ok. 1642–1720) (artykuł, Silva Rerum)

Sapieha Kazimierz Jan (ok. 1642–1720), hetman wielki litewski, wojewoda wileński. Po studiach w Grazu i Lowanium i blisko rocznym pobycie w Paryżu, już w 1664 r. został podskarbim nadwornym litewskim. Jego działalność polityczna podporządkowana była nadrzędnemu celowi – walce z …

Grzymułtowski Krzysztof (1620-1687) (artykuł, Silva Rerum)

Grzymułtowski Krzysztof (1620-1687) wojewoda poznański, dyplomata. W czasie potopu szwedzkiego uczestniczył w konfederacji tyszowieckiej, zawiązanej 29 XII 1655, a w roku następnym skłonił szlachtę wielkopolską do skonfederowania się przeciw Szwedom. Za zasługi w walce z najazdem szwedzkim dostał w r. …

Odzież szlachty małopolskiej w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Odzież w ciągu wieków stale ulegała panującym trendom. W Polsce tempo ich rozpowszechnienia było jednak różne. W okresie od XVI do XVIII w. ubiór zmieniał się w zakresie formy, kroju, detali. W XVII stuleciu ostatecznie ustalił się narodowy strój polski …

XVII-wieczne srebrne kufle i ich dekoracje (artykuł, Silva Rerum)

Srebro było dawniej cennym kruszcem, podobnie jak i dziś. Posiadanie przedmiotów srebrnych było materialnym dowodem majętności i niejednokrotnie lokatą kapitału. Wyroby te można też było przetopić, a z surowca wykonać inne. Tak się działo choćby w wieku XVIII, gdy wiele …

Ksieni Magdalena Mortęska (artykuł, Silva Rerum)

Magdalena Mortęska (1554 – 1631), późniejsza ksieni klasztoru benedyktynek w Chełmnie i przełożona kongregacji benedyktynek polskich, już w wieku kilkunastu lat zapragnęła iść do klasztoru. Może wpłynął na to fakt, iż w dzieciństwie, pomagając kuchcikom w przygotowywaniu posiłków, wykłuła sobie …

Zygmunt Zbierzchowski herbu Grzymała (artykuł, Silva Rerum)

Zygmunt Zbierzchowski, pieczętujący się herbem Grzymała, trzeci syn podczaszego łomżyńskiego, doszedł do godności chorążego łomżyńskiego (1676), potem podkomorzego oraz – jak relacjonował heraldyk Kasper Niesiecki w Herbarzu polskim – „komissarza do hiberny i deputata do boku królewskiego dla obrady pod …

Jan III w Łazienkach (artykuł, Silva Rerum)

Spacerowicze schodzący Agrykolą w kierunku Łazienek zatrzymują niekiedy wzrok na pomniku Jana III. Usytuowanie tego monumentu nie było przypadkowe, zarówno w czasie jak i w przestrzeni. Jego odsłonięcie w 1788 r. stało się wielką uroczystością, urządzoną na polecenie króla Stanisława …

Popławski Mikołaj h. Drzewica (artykuł, Silva Rerum)

Popławski Mikołaj h. Drzewica (zm. 1711), biskup inflancki, kaznodzieja królewski. Po studiach w Akademii Krakowskiej przebywał na dworach magnackich; został kanonikiem poznańskim (1670), następnie warszawskim, potem dziekanem płockim. Często wygłaszał kazania na rozpoczęcie i podczas sejmów, z okazji różnych uroczystości. Nawoływał …

Jaskólski Mariusz h. Leszczyc (artykuł, Silva Rerum)

Jaskólski Mariusz h. Leszczyc (zm. 1683), strażnik koronny, dyplomata, wojewoda podolski. W młodości służył na Ukrainie pod dowództwem hetmana Mikołaja Potockiego. W 1648 r. jako rotmistrz chorągwi kozackiej i strażnik wojskowy uczestniczył w bitwie z powstańcami Bohdana Chmielnickiego pod Korsuniem; …

Skarbek Krzysztof h. Abdank (ok. 1630-1706) (artykuł, Silva Rerum)

Skarbek Krzysztof h. Abdank (ok. 1630-1706), pułkownik, poseł na sejmy, kasztelan halicki. Służbę wojskową rozpoczął w 1648 r.; prawdopodobnie wziął udział w bitwie z powstańcami Bohdana Chmielnickiego pod Korsuniem (1648), a być może również w bitwie z siłami kozacko-rosyjskimi pod …

Długie trwanie „Compendium ferculorum” (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsza polska książka kucharska, wydane w 1682 r. Compendium ferculorum, czyli zebranie potraw Stanisława Czernieckiego, doczekała się wielu wydań w XVIII w. Estreicher w swojej bibliografii wymienia ogółem dziesięć edycji książki kucharskiej Czernieckiego, z których część opublikowano pod zmienionym już …

Kasza bez kaszy (artykuł, Silva Rerum)

W staropolskich książkach kucharskich bardzo często pojawia się kasza, stanowiąca jeden z podstawowych składników codziennego menu. Gdy przeglądamy tytuły zamieszczonych w tych dziełach receptur to natrafiamy np. na „Kaszę z jaj”, „Kaszę z kura” (tzn. koguta) czy „Kaszę z raków”. …

Tajemniczy mechanizm wilanowski (artykuł, Silva Rerum)

W drugiej połowie 2008 r. archeolodzy prowadzący badania w parku wilanowskim wydobyli z ziemi w okolicach fontanny zardzewiały mechanizm. Korozja nieco zniekształciła szczegóły konstrukcji, ale zarysy szkieletu i kół zębatych pozwalały przypuszczać niektórym znawcom tematu, że być może jest to …

Sobieska Teresa Kunegunda (artykuł, Silva Rerum)

Sobieska Teresa Kunegunda (1676 – 1730), córka króla Jana III, elektorowa bawarska. Urodzona na Wawelu, w miesiąc po koronacji pary królewskiej. Po śmierci starszej siostry, Adelajdy (1677), pozostała jedyną córką Sobieskich, którzy nazywali ja pieszczotliwie „Pupusieńką”. Z dworu królewskiego wyniosła zamiłowanie …

Dawne „zapalniczki”, czyli czym niegdyś rozniecano ogień? (artykuł, Silva Rerum)

Rozniecanie ognia było codzienną koniecznością od czasów najdawniejszych. Sposoby wytworzenia wysokiej temperatury i wzniecenia iskry oraz używane przy tym przedmioty stopniowo ewaluowały, niektóre (z uwagi na ich skuteczność i praktyczność) pozostały w niezmienionej formie od średniowiecza po wiek XIX. Uproszczenie …

Degustować po staropolsku. Sposoby rozpoznawania dobrych trunków w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Degustacja stała się dziś niezwykle popularna, degustujemy nie tylko wina, ale i sery, wędliny, gotowe potrawy. Na przełomie XVII i XVIII wieku pojawiło się we Francji określenie znawcy wina. W słowniku Akademii z 1694 i 1717 roku czytamy taką oto …

Pogrzeb Sarmaty (artykuł, Silva Rerum)

Wśród postanowień spisywanych na kartach testamentów z XVII i XVIII w. szczególną wagę przywiązywano do odpowiedniej organizacji pogrzebu. Decyzje autora testamentu dotyczące ostatniej posługi mogły rozrosnąć się czasem do szczegółowego scenariusza uroczystości. Starano się przede wszystkim znaleźć odpowiednie środki na …

„Podróżowanie stwarzało specyficzną sytuację, w jakiej przychodziło mierzyć się człowiekowi z codziennością w niecodziennych warunkach” (artykuł, Silva Rerum)

W Polsce w drugiej połowie XVIII w. podróżowanie za granicę było dość częste i powszednie, a kraje europejskie były już wystarczająco znane. Dlatego spisane w tym czasie wrażenia z podróży w formie diariuszy lub pamiętników są rzadkie. Są wśród nich …

O życiu i śmierci (artykuł, Silva Rerum)

W relacji z pobytu w Rzeczypospolitej nadworny medyk Jana III Sobieskiego Bernard O’Connor szczegółowo opisał dyskusję na dworze królewskim, w której wziął udział. Rozpoczął ją sam monarcha, pytając O’Connora o to, w jakiej części ciała znajduje się dusza. Ten próbował …

„Złoty charakter” i „złota wolność” (artykuł, Silva Rerum)

Bernard O’Connor, medyk króla Jana III Sobieskiego, miał bardzo dobre zdanie o szlachcie Rzeczypospolitej. Nie tylko o zdrowiu i wyglądzie członków tego stanu, ale także o ich charakterze. Podkreślał ich otwartość, wielkoduszność i uczciwość: „Polacy są otwartego serca i uczciwi... …

Na kawę do Wilanowa (artykuł, Silva Rerum)

„Powszechna dam tutejszych dziś promenada i plezyr do Wilanowa na kawę za czerwonego złotego do Książęcego Burgrabiego” – donosił z oświeconej Warszawy 31 stycznia 1782 r. w swojej pisanej gazetce Teodor Ostrowski, podówczas 32-letni pijar, znakomity jurysta i pedagog Collegium …

Pogrzeb króla Stefana Batorego (artykuł, Silva Rerum)

Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów ustalono, że koronację nowego władcy będzie zawsze poprzedzał pogrzeb poprzednika. Wszakże, z uwagi na sytuację polityczną, pogrzeb króla Stefana Batorego odbył się już po koronacji Zygmunta III Wazy, tzn. 23 maja 1588 r., i był ostatnim …

Prawica Pana zesłała męstwo (opis przebiegu bitwy pod Chocimiem 1673) (artykuł, Silva Rerum)

W zbiorach starodrucznych Biblioteki Gdańskiej PAN znajdujemy druk z roku 1673, który odnosi się do dwóch ważnych wydarzeń w historii Rzeczypospolitej. Pierwszym z tych wydarzeń jest śmierć króla Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego, który zmarł 10 listopada 1673 r. we Lwowie. Drugim …

Słodkie wina w szlacheckim kielichu (artykuł, Silva Rerum)

Spośród trunków importowanych od połowy XVI wieku do Rzeczypospolitej, największym powodzeniem cieszyły się wina słodkie, mocne o korzennym smaku. Francuskie specjały z rejonów Burgundii czy Bordeaux przegrywały z kretesem ze słodkimi muszkatelami i małmazjami. Asortyment, w jakim mógł wybierać XVII-wieczny polski …

Francuszczyzna Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Powszechnie znana jest miłość króla Jana III do mody rodzimej oraz wschodniej, do kierezji, czapek w stylu krymskim, etc. – fascynacja nieporównywalna z żadnym spośród polskich władców elekcyjnych. Obraz monarchy byłby jednak fałszywy, gdybyśmy zapomnieli, że zdarzało mu się także …

Libertas Sarmatiae, a Pani Moda (artykuł, Silva Rerum)

Wciąż poddawana tendencjom odśrodkowym i do pewnego stopnia impregnowana na procesy standaryzacyjne moda w epoce nowożytnej była przedmiotem zagorzałych kampanii przeciwko zbytkowi, instrumentem ostentacji, współzawodnictwa, bieżącej walki politycznej (zob. wojna 30-letnia, rewolucja angielska). 11 lutego 1623 r. król Hiszpanii Filip …

Włoskie i francuskie pląsy (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Sobieski radził synom wyjeżdżającym zagranicę, aby „nie opuszczali się” w nauce francuskiej galardy i inszych przedniejszych tańców. Istotnie, podczas peregrynacji zagranicznych „bawienie się w tancszulu baletem” było dość powszechne. „Bywszy z Ichmościami lat 6 w cudzych krajach, a najwięcej …

Znaki Zodiaku na twarzy? (artykuł, Silva Rerum)

W styczniu 1662 roku Maria Kazimiera Zamoyska pisała do Jana Sobieskiego: „Od czasu, jakeśmy się rozstali, chodzę zaniedbana, nieuczesana, bez wstążek i bez muszki; nie dbam o to, żeby się podobać komukolwiek”. W tym samym niemal czasie Wacław Potocki wyszydzał …

Glossarium: deizm (artykuł, Silva Rerum)

deizm – pogląd religijno – filozoficzny zakładający istnienie siły sprawczej (Boga), który po stworzeniu Wszechświata pozostawił przyrodę jej własnemu losowi. Deizm był szczególnie popularny wśród elit oświeceniowych w XVIII wieku. Deistami byli np. Wolter, Denis Diderot, Jan Jakub …

Puntały i inne mirabilia mody (artykuł, Silva Rerum)

2 lutego 1607 r., w trakcie uroczystości wręczenia królowej Konstancji Złotej Róży przez wysłannika papieża, zarówno król Zygmunt III jak i królewicz Władysław wystąpili publicznie w strojach niemal całkowicie pokrytych kamieniami szlachetnymi! W epoce nowożytnej klejnoty nie były wyłącznie atrybutem …

Domy senatorskie w relacji rosyjskiego dyplomaty Pawła Tołstoja (artykuł, Silva Rerum)

Podczas pobytu w Warszawie Tołstoj miał okazję zwiedzić pałac Radziwiłłów i ogród marszałka Lubomirskiego, które, tak jak wszystkie oglądane miejsca, dokładnie opisał. Domy senatorskie 2 maja. Byłem znowu w zamku warszawskim i w wyżej opisanym dużym kościele, co nazywa się fara, albo …

Domowy browarek (artykuł, Silva Rerum)

Piwo gościło na szlacheckim stole niemal codziennie. Napój ten produkowano w Polsce od czasów prahistorycznych, a technologia wytwórstwa nie zmieniła się wiele aż do wiek XIX. W każdym domu, który miał prawo ważenia (chmielenia) piwa, były niezbędne do tego naczynia. …

Ukraina pod rządami magnaterii (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsza połowa XVII wieku to okres szczególny w dziejach Polski. W 1587 roku tron w Polsce objął Zygmunt III Waza, a po nim w 1632 roku Władysław IV Waza. Na lata ich panowania przypada wprawdzie największy zasięg terytorialny jaki Polska …

Imieniny (artykuł, Silva Rerum)

W pisanym na początku XIX wieku felietonie pod tytułem Imieniny Gerard Maurycy Witowski opisuje przyjęcie-niespodziankę urządzone przez jego znajomą właścicielkę kamienicy, panią Zedrzycką, w prezencie imieninowym dla męża. Miało ono przy okazji na celu pogodzenie solenizanta z siostrzenicą i zięciem, …