• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Prawem i lewem na Wołyniu (artykuł, Silva Rerum)

Unia zawarta, na synodzie w Brześciu Litewskim, między biskupami prawosławnymi a kościołem katolickim w 1595 roku, a ogłoszona w roku następnym, miała doprowadzić do zespolenia obu wyznań pod zwierzchnictwem papieża. Nie wszyscy jednak członkowie hierarchii starego obrządku zaakceptowali uchwały unii. …

Król Jan III Sobieski na Wawelu (artykuł, Silva Rerum)

Król Jan III Sobieski został koronowany na Wawelu na przełomie stycznia i lutego 1676 roku. Uroczystości trwały kilka dni, a para królewska opuściła miasto dopiero po świętach Wielkanocnych. Monarcha wyznaczył wtedy fundusz w wysokości 100 tys. złotych na renowację zamku, …

Tytoń w dawnej Polsce (artykuł, Silva Rerum)

W cztery lata po odkryciu Ameryki sprowadzono do Europy nasiona tytoniu. Nawyk palenia bardzo szybko rozprzestrzenił się po wszystkich krajach Starego Świata. I nie tylko. Pierwsze nasiona tej rośliny przywiózł do Polski z Konstantynopola Zygmunt Uchański. Słowa takie jak kapcioch, …

Sekrety „Sztuki Królewskiej” w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Wolnomularstwo od samego początku otoczone było nimbem tajemniczości. Wpływ na to miały niezrozumiałe dla profanów obrzędy, symbole i zamknięcie kręgu wtajemniczonych przed światem zewnętrznym. Tajemniczość pobudzała ciekawość i podejrzliwość, potęgowane potępieniem masonerii przez papiestwo i oskarżeniami o niedozwolone praktyki i …

Radziwiłłowa Katarzyna (1634–1694) (artykuł, Silva Rerum)

Radziwiłłowa Katarzyna (1634–1694) z Sobieskich, 1.voto Zasławska-Ostrogska, siostra Jana III Sobieskiego. Dzieciństwo spędziła w Żółkwi, wychowywana przez matkę Teofilę Sobieską w surowej i pobożnej atmosferze. Początkowo planowano zapewne oddać ją do zakonu, lecz po śmierci ojca, Jakuba Sobieskiego, matka zdecydowała, …

O’Connor Bernard (artykuł, Silva Rerum)

O’Connor (Connor) Bernard (ok. 1666 – 1698), lekarz, Irlandczyk, uzyskał doktorat w Reims we Francji, przebywał potem w Paryżu, gdzie poznał studiujących tam Polaków, zapewne młodych Wielopolskich. Wyjechał z nimi do Włoch, a następnie do Polski. W 1694 r. przedstawiony …

Portret królowej Marii Kazimiery (artykuł, Silva Rerum)

Przybyła do Polski w orszaku księżniczki Ludwiki Marii Gonzagi czteroletnia śliczna dziewczynka, córka niebogatego Henryka de la Grange, markiza D’ Arquien – Maria Kazimiera (1641 – 1716), miała niedługo zapisać się w polskiej historii jako ordynatowa Zamoyska, następnie hetmanowa Sobieska, …

Hetman Sobieski pod Chocimiem (artykuł, Silva Rerum)

Stająca do bitwy z Turkami w listopadzie 1673 r. armia polska była nie tylko „bardzo dobrze uzbrojona i odziana” (wedle relacji rezydenta angielskiego w Gdańsku), lecz także, a może przede wszystkim, znajdowała się pod komendą najświetniejszego i powszechnie akceptowanego wodza …

Uczta w Jaworowie (artykuł, Silva Rerum)

Jaworów, miasteczko leżące 48 km na północny zachód od Lwowa, należało do szczególnie ulubionych rezydencji Jana III Sobieskiego. Znajdował się tam drewniany zamek królewski, otoczony pięknym ogrodem z łazienkami. Jaworów tętnił życiem: odbywały się tutaj rady senatu, przyjęcia posłów, uroczystości …

Kuchnia polska według Czernieckiego (artykuł, Silva Rerum)

Autor pierwszej polskiej książki kucharskiej uważał się za artystę i literata. Odczuwał dumę z faktu, iż dzięki niemu Polacy otrzymali wreszcie dzieło opisujące narodową kuchnię. Uważał przy tym, że prawdziwy kuchmistrz musi koniecznie znać kuchnie i obyczaje kulinarne innych narodów, …

Porcelana i koniec świata (artykuł, Silva Rerum)

Spopularyzowanie w XVIII wieku kruchych naczyń ze szkła, fajansu i porcelany przyczyniało się do osłabiania tradycyjnych form pokazywania bogactwa i potęgi przez podkreślanie dawności statusu i kultywowanie pamięci o antenatach i pozostałym po nich dziedzictwie. Miejsce przedmiotów trwałych, dziedziczonych po …

Sołtyk Stanisław (1752-1833) (artykuł, Silva Rerum)

Poseł na Sejm Czteroletni, działacz konspiracyjny, senator Królestwa Polskiego. Był synem Macieja, kasztelana warszawskiego i ulubionym bratankiem słynnego biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka. Starannie wykształcony, w Wiedniu, Wenecji, we Francji, był w marzeniach chorującego już psychicznie stryja przeznaczony nawet do tronu, …

Rzewuski Seweryn (1743-1811) (artykuł, Silva Rerum)

Rzewuski Seweryn (1743-1811), hetman polny koronny, targowiczanin. Był synem hetmana Wacława Rzewuskiego i Anny z Lubomirskich, siostrzeńcem Stanisława Lubomirskiego, marszałka w. koronnego. Wychowanek teatynów warszawskich, odbył podróż edukacyjną, m. in. na dwór Stanisława Leszczyńskiego w Lotaryngii. W bezkrólewiu 1763-4, wraz z …

Morsztyn Władysław h. Leliwa (zm. 1689) (artykuł, Silva Rerum)

Morsztyn Władysław h. Leliwa (zm. 1689), bachmistrz wielicki, poseł sejmowy. Brał udział w walkach z Kozakami w okresie powstania Bohdana Chmielnickiego. W październiku 1655 r. opowiedział się po stronie Szwedów i schronił się pod opiekę Karola X Gustawa w Krakowie. …

Brunetti Cosimo (zm. ok. 1678) (artykuł, Silva Rerum)

Brunetti Cosimo (zm. ok. 1678), duchowny, sekretarz Jana III Sobieskiego. Urodził sią na początku XVII w. we Florencji w rodzinie kupieckiej. Od lat 50. XVII w. przemierzał niemal całą Europę Zachodnią, zwiedzając kraje niemieckie, Niderlandy, Anglię i Francję; w latach …

Strzałecki Antoni (1844-1934) (artykuł, Silva Rerum)

Strzałecki Antoni (1844-1934) – jego nauka w warszawskim gimnazjum rządowym przypadła na burzliwy okres patriotycznych wystąpień poprzedzających wybuch powstania styczniowego. Należąc do jednej z tajnych organizacji narodowych został 25 II 1861 r. aresztowany podczas manifestacji i kilka dni spędził w …

Potocki Jan (zm. 1675) (artykuł, Silva Rerum)

Potocki Jan (zm. 1675) wojewoda bracławski, pułkownik królewski. Uczył się w Szkołach Nowodworskich i Uniwersytecie Krakowskim, następnie odbył długą podróż po Europie Zachodniej, w r. 1646 spotkał się w Brukseli z Janem i Markiem Sobieskimi. Po powrocie do Rzeczpospolitej wziął …

O strojach uczestników ostatniego polskiego poselstwa w Stambule w 1790 roku (artykuł, Silva Rerum)

Wspaniałe, z wielkim przepychem organizowane wjazdy polskich poselstw do różnych stolic europejskich miały swoją długą tradycję. Ich celem było wywołanie podziwu i olśnienie cudzoziemców. Służyć miały temu m. in. robiące wrażenie swą oryginalnością polskie stroje. Szczególnie pamiętny był zwłaszcza wjazd …

Matka Boska Różańcowa z kościoła Dominikanów w Krakowie (artykuł, Silva Rerum)

W bocznej kaplicy kościoła Dominikanów w Krakowie znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej Różańcowej – kopia rzymskiego wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej, datowany na koniec XVI stulecia. Przywieziony z Wiecznego Miasta, został wprowadzony do krakowskiej świątyni prawdopodobnie w 1588 r. i …

Siemiginowski – malarz Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Pasjonujące losy Jerzego Eleutera Szymonowicza – Siemiginowskiego (ok. 1660 – 1711), wywodzącego się z mieszczaństwa malarczyka spod Lwowa, który jako pierwszy (a jeden z dwóch zaledwie) polskich malarzy został członkiem Akademii Św. Łukasza w Rzymie i umarł jako hrabia i …

Biblioteka Jana III Sobieskiego: dzieło Dorohostajskiego (artykuł, Silva Rerum)

Krzysztof Mikołaj Dorohostajski herbu Leliwa, o przydomku Monwid (1562 – 1615), marszałek wielki litewski, pan na Dorohostajach na Wołyniu oraz Oszmianie Murowanej w województwie wileńskim, zaprzyjaźniony z Radziwiłłami, był postacią znaną, zarówno na królewskim dworze, jak i wśród braci szlachty. …

Ochmatów – 29 I 1655-1 II 1655 – niepełne zwycięstwo (artykuł, Silva Rerum)

18 stycznia 1654 roku Rada Perejasławska ogłosiła przyłączenie Ukrainy do Rosji. Rzeczypospolita nie mogła się zgodzić na tak jawną ingerencję w wewnętrzne sprawy oraz utratę żyznej prowincji. Zapewniwszy sobie pomoc Chanatu Krymskiego, wiosną 1654 roku wojska polskie ruszyły na Ukrainę. …

Podhajce – 1667 – pierwsze zwycięstwo nad bisurmany (artykuł, Silva Rerum)

30 kwietnia 1666 roku Jan Sobieski otrzymał buławę polną koronną. Jego debiut skończył się kompromitacją pod Mątwami. Rok później w walkach z Tatarami zmył jednak odium porażki i rozpoczął okres wspaniałych zwycięstw nad „bisurmany”. Pogrążona w domowym konflikcie, a wcześniej wyniszczona …

Lektury królewskie – Czytanie Cycerona (artykuł, Silva Rerum)

Marek Tulliusz Cyceron (106 - 44 pne) - wybitny rzymski mówca, filozof i polityk. W młodości zdobył gruntowne wykształcenie retoryczne i filozoficzne w Rzymie i w Grecji oraz sprawował kolejne urzędy, których uwieńczeniem był konsulat w 63 roku. Podczas sprawowania …

Jak panny płoche dyskurs uczony przerwały (artykuł, Silva Rerum)

Piotr des Noyers, sekretarz Marii Ludwiki, rozmiłowany był w fizyce i astrologii. Zasługuje na uwagę jako bardzo czynny korespondent, który w imieniu swojej pani zabiegał o wszelkie najświeższe informacje naukowe ze świata, i dzięki któremu wiemy jak to sprawy poważne …

Ogiński Marcjan Aleksander (artykuł, Silva Rerum)

Ogiński Marcjan Aleksander (1632-1690), wojewoda trocki, kanclerz wielki litewski. Studiował w Wilnie, w Krakowie i w Lejdzie, od r. 1651 służył w wojsku litewskim, od r. 1656 pod wodzą Pawła Sapiehy. Walczył z wojskami księcia siedmiogrodzkiego Jerzego Rakoczego, potem ze …

Kultura jedzenia na przestrzeni wieków (artykuł, Silva Rerum)

Spożywanie posiłków w kameralnym gronie najbliższych osób lub w większym towarzystwie było i jest najpowszechniejszą formą rozrywki, sposobem obchodzenia uroczystości kościelnych, rodzinnych (np. zaślubin) oraz celebracją imprez o randze państwowej, takich jak przyjęcie poselstw, zawieranie traktatów itp. Gościnność wyrażająca się …

Sapieha Franciszek Stefan h. Lis (artykuł, Silva Rerum)

Sapieha Franciszek Stefan h. Lis (zm. 1686) koniuszy litewski. Był bratem Benedykta Pawła, Kazmierza Jana i Leona Bazylego. Studiował w Lowanium, potem z braćmi podróżował po Europie. Podpisał abdykację Jana Kazimierza i wybór Michała Korybuta Wiśniowieckiego w r. 1669 na …

Przeździecki Mikołaj Władysław h. Roch II (artykuł, Silva Rerum)

Przeździecki Mikołaj Władysław h. Roch II (ok. 1620-1683), kasztelan nowogródzki. W młodości służył w armii litewskiej, być może w chorągwi kozackiej Aleksandra Hilarego Połubińskiego. Prawdopodobnie w 1654 r. dostał się do niewoli rosyjskiej, w której pozostał do 1658; po powrocie …

Czartoryski Michał Jerzy h. Pogoń (artykuł, Silva Rerum)

Czartoryski Michał Jerzy h. Pogoń (1621-1692), wojewoda sandomierski. W r. 1642 został dworzaninem króla Władysława IV, wkrótce ożenił się z ulubioną dwórką królowej Cecylii Renaty, Rozyną Małgorzatą von Ekkenberg. Uczestniczył w wyprawie zborowskiej króla Jana Kazimierza (1649), walczył też pod …

Staropolskie pierogi Stanisława Czernieckiego (artykuł, Silva Rerum)

Słynne polskie pierogi, kojarzone dziś z kuchnią polską na całym świecie, mają już długą historię. Pojawiają się one wielokrotnie już w „Compendium ferculorum”, pierwszej polskiej książce kucharskiej z 1682 roku. Pierwszą recepturę na pierogi autor zamieścił w rozdziale poświęconym daniom …

Nieodrobione lekcje Jakuba Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Pewnego pięknego wiosennego dnia dwudziestoletni student Jakub Sobieski udał się na paryskie przedmieście by zobaczyć łuki triumfalne wystawione z okazji koronacji królowej Marii Medycejskiej. Ojciec przyszłego króla Polski był wzorowym studentem. W Paryżu przebywał już trzy lata, pilnie przy tym …

Rehabilitacja wieprzowiny (artykuł, Silva Rerum)

Wbrew obiegowym opiniom wieprzowina należała do produktów rzadko używanych w staropolskiej kuchni. Dowodzi to przede wszystkim pewnej, delikatnie mówiąc, umowności pojęcia kuchni „staropolskiej”, stosowanego dla serwowanych nam dziś w restauracjach potraw przypominających czasami z grubsza przepisy z drugiej połowy XIX …

Murujcie miasta zamiast pić wino. Moralizatorzy o szlacheckiej rozrzutności (artykuł, Silva Rerum)

W Rzeczypospolitej niezwykle kosztowna moda na wino nie znajdowała uznania w oczach ówczesnych moralizatorów. Ksiądz Piotr Skarga, nadworny kaznodzieja Zygmunta III, surowo potępiał pojawienie się wina w szlacheckiej piwnicy. W wydanych w 1597 roku „Kazaniach Sejmowych” Skarga ubolewał nad wynikłą …

Szlachcic na łowach według Jana Szyttlera (artykuł, Silva Rerum)

Lasy były dla polskiej szlachty nieocenionym źródłem rozrywki płynącej z polowania, obejmującego szereg czynności, takich jak tropienie, ściganie, strzelanie i łowienie zwierzyny. Oczywiście rodzajów polowań było wiele, poprzez polowania dzicze, z nagonką czy też pod pierzem, czyli z udziałem ptaków …

Ambasador idealny (artykuł, Silva Rerum)

Bernard O’Connor, nadworny medyk króla Jana III Sobieskiego, przebywał w Rzeczypospolitej mniej niż rok, ale jego zdolność obserwacji była tak duża, że pozostawił szereg cennych spostrzeżeń na temat jej sytuacji politycznej. Znalazły się wśród nich rady dla przedstawicieli obcych władców. …

Prześwietna palestra (artykuł, Silva Rerum)

„Jeśli chodzi o prawników, jest ich w Polsce bardzo wielu” – w ten sposób Bernard O’Connor rozpoczął uwagi na ich temat. Potem było już tylko gorzej. Mieszkańcy Rzeczypospolitej bardzo niechętnie korzystali z porad prawników. Szlachta ze względu na trudności z …

Sławna polska gościnność (artykuł, Silva Rerum)

Sarmacka gościnność znana była w całej Europie. Obcokrajowcy przybywający do Rzeczypospolitej wiedzieli już z licznie powstających wtedy dzienników podróży, że Polacy to niezwykle gościnny naród. Polscy szlachcice hołdujący ideałom wiejskiego, spokojnego i prawdziwie idyllicznego życia, mieszkający poza miastami nie mieli …

Castrum doloris (artykuł, Silva Rerum)

Castrum doloris („obóz boleści”, „namiot żalu”) oznacza wystawne urządzenie katafalku, związane z ceremonią żałobną, powszechne w świecie chrześcijańskim od wczesnego średniowiecza dla uczczenia dostojników świeckich i duchownych. Szczególne znaczenie ów „obóz żalu” zyskał w kulturze staropolskiej, zwłaszcza w dobie sarmackiego …

O rybach osobliwych w encyklopedii Benedykta Chmielowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Nowe Ateny, encyklopedia opracowana w XVIII w. przez księdza kanonika Benedykta Chmielowskiego, to skarbnica niecodziennych informacji. Charakterystycznym rysem tego kompendium wiedzy są bowiem wszelkiego rodzaju odstępstwa, które służą zaciekawieniu czytelnika, a zaciekawienie budzi raczej to, co od normy odstaje, niż …

Joannes Casimirus Elegantissimus (artykuł, Silva Rerum)

21 lipca 1640 rezydent króla Władysława IV w Paryżu Domenico Roncalli (zapewne na zlecenie samego króla) namawiał dopiero co uwolnionego z francuskiej niewoli królewicza Jana Kazimierza, aby ten bardziej zadbał o swój image wśród przyszłych poddanych, m.in. poprzez przywdzianie raz …

Szustokor, czyli tuż przy ciele (artykuł, Silva Rerum)

Zachodnioeuropejski ubiór męski w XVII stuleciu ulegał częstym transformacjom, nieznanym dawniejszym czasom. Była to epoka ścierających się ze sobą, przeciwstawnych tendencji i mód: postępującej uniformizacji ubioru (nie bez wpływu tzw. rewolucji militarnej), przy równoległej jego demilitaryzacji. Zwłaszcza w dobie wojny …

Glossarium: kontusz (artykuł, Silva Rerum)

kontusz – jeden z najbardziej charakterystycznych elementów stroju polskiego szlachcica; rodzaj szaty wierzchniej z charakterystycznymi, rozciętymi od pach do łokci rękawami. Te tzw. „wyloty” luźno zwisały bądź były zarzucane do tyłu. Pod kontuszem szlachcic nosił żupan, a całość przepasywał pasem. Sprawdź …

Moda i polityka: Albrycht Stanisław Radziwiłł (artykuł, Silva Rerum)

Pokolenie Alberta, Stanisława II i Mikołaja Krzysztofa „Sierotki” pod względem ubioru wykazywało większą jednorodność niż późniejsze generacje. Wspomniani magnaci przynależeli do pierwszych elit Wielkiego Księstwa Litewskiego z entuzjazmem przejmujących zachodnią kulturę, w tym włosko-hiszpańską, a potem francuską modę. Ze względów …

Polskie miasta i miasteczka w zapiskach rosyjskiego dyplomaty Pawła Tołstoja (artykuł, Silva Rerum)

Dyplomata Tołstoj opisywał swoją podróż przez kolejne miasta (m.in. Mir, Połonka, Słonim). Przybywając do każdego nowego miejsca, dokonywał jego pobieżnej charakterystyki, przybliżając nam jego położenie, wygląd domostw, ciekawe obiekty, które miał okazję odwiedzić, a także odległość tego miejsca od pozostałych, …

Mój dom, moja twierdza (artykuł, Silva Rerum)

Rzeczpospolita XVII czy XVIII stulecia nie była krajem bezpiecznym. Niepłacone na czas wojsko, bandy rabusiów, sąsiad zamierzający wyegzekwować sądowy wyrok – to zagrożenia niemal powszednie. Nic dziwnego, że próbowano się przed nimi zabezpieczyć stawianiem solidnych ogrodzeń. W spokojniejszych stronach, na …

Polscy zakonnicy za Pirenejami (XVIII w.) (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII w., wzorem poprzednich stuleci, do Hiszpanii wyruszało wielu polskich zakonników, udając się na posiedzenia kapituł generalnych swoich zgromadzeń. Szczególnie kilka gałęzi zakonu franciszkańskiego (przede wszystkim bernardyni i reformaci) dość często było zmuszanych wysyłać swoich reprezentantów z odległej Rzeczypospolitej …

Eleganckie wizyty z początku XIX wieku (artykuł, Silva Rerum)

Opisy modnych zarówno wśród elit jak i bogatszego mieszczaństwa popołudniowo-wieczornych proszonych wizyt stanowiły duże pole do popisu dla ociekającego ironią i złośliwym poczuciem humoru pióra Witowskiego. Najbardziej widoczna była jego niechęć dla snobistycznych nuworyszy. „Wieczory pod domach” rozpoczynały się w Warszawie …

Arystokratyczny ślub sprzed dwustu lat (artykuł, Silva Rerum)

Gerard Maurycy Witowski pozostawił nam opis ślubu zawieranego przez przedstawicieli ówczesnych elit. Co ciekawe, nie widać tu zupełnie typowej dla felietonisty złośliwości. W środowisku arystokratycznym ślub poprzedzony był wręczeniem pannie młodej przez pana młodego podarunków weselnych: najmodniejszych materiałów na suknie, efektownych …

Pieśń pokutna – niezwykły barokowy gatunek (artykuł, Silva Rerum)

W XVII stuleciu najciekawsi (co nie zawsze oznacza: najwybitniejsi) poeci polscy hurmem zaczęli pisać pieśni pokutne: Kasper Miaskowski tworzy Elegię pokutną do Pana i Boga w Trójcy jedynego oraz Elegię pokutną do Naświętszej Panny, Hieronim Morsztyn Penitencję, którą przy swych …