• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Ubiór warszawskich dzieci i młodzieży w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Przez szereg lat ubiór dzieci i młodzieży niewiele różnił się od stroju dorosłych. Zasadnicza zmiana nastąpiła w latach 70. XVIII wieku. Wtedy moda angielska uprościła ubiór i stworzyła odrębne stroje dla dzieci. Pojawiły się proste, trzyczęściowe garnitury męskie, a chłopcy …

List z tamtego świata (artykuł, Silva Rerum)

Niemirycze należeli do najznamienitszych kresowych rodzin ariańskich. Na tę konfesję nawrócili się z prawosławia w XVII wieku za sprawą Stefana Niemirycza. To on zakładał na kijowszczyźnie zbory braci polskich, uczestniczył w synodach rakowskich, a praw swojego wyznania często bronił w …

Portret rodziny króla Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

W Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu w Krakowie znajduje się – pochodzący z kolekcji Broel – Platerów w Wilnie – obraz olejny, przedstawiający zbiorowy portret rodziny Sobieskich, wykonany najprawdopodobniej w Rzymie przez Henri Gascara (Gascarda, 1634 lub 1635 – 1701), …

Pałacyk Marii Kazimiery (Marie Mont) w Warszawie (artykuł, Silva Rerum)

Wcześniej od Marywilu, w podstołecznej wsi Pólkowo powstała inna rezydencja królowej Marii Kazimiery, zwana Marie Mont (góra Marii), wkrótce spolszczona na Marymont. Ten malowniczy, położony wśród starych dębów, niewielki pałacyk, a właściwie letni pawilon rozrywkowo – wypoczynkowy, zbudował w latach …

Zamach na króla Zygmunta III Wazę (artykuł, Silva Rerum)

Jeszcze nie ochłonięto w Warszawie po okropnej klęsce cecorskiej, gdy „całą Polską wstrząsnęła nowa i straszliwa zbrodnia. O podobnej nikt nigdy nie słyszał – notował w swojej Historii Władysława Królewicza kronikarz Stanisław Kobierzycki – nic dziwnego, że przejęła ona bólem …

Uczta dla ludu w Warszawie (artykuł, Silva Rerum)

Uroczystościom koronacyjnym rosyjskiej pary cesarskiej – Aleksandra II i Marii Aleksandrowny – w Moskwie 26 sierpnia (7 września) 1856 r. towarzyszyły w Warszawie liczne nabożeństwa w prawosławnym kościele Św. Trójcy i w katedrze Św. Jana. Także z tej okazji zorganizowano …

Śmierć Samuela Koreckiego w Stambule (artykuł, Silva Rerum)

Średniowieczny Zamek Siedmiu Wież (Yedikule) w Konstantynopolu zyskał w XV wieku ponurą sławę jako więzienie dla znaczniejszych cudzoziemców, żeglarzy, kupców i dyplomatów. Tutaj też dopełnił się 27 czerwca 1622 r. tragiczny los pułkownika Samuela Koreckiego herbu Pogonia (ok. 1586 – …

Wódki pana Wielądka (artykuł, Silva Rerum)

Wojciech Wielądko, autor Kucharza doskonałego (1783) wśród części poświęconych zupom, mięsiwom i deserom umieścił także osobny rozdział zatytułowany Sposób robienia wódki i ratafii z owoców. Zaciekawiony czytelnik może jednak poczuć się zawiedziony, bo niezwykła kiedyś popularność tego akurat fragmentu sprawiła, …

Polewka piwna (artykuł, Silva Rerum)

Dworzanin króla Jana Kazimierza, Gaspard de Tende, pisał w swej wydanej w 1684 roku Relation historique de la Pologne: "Polacy nie jadają w zasadzie śniadań lub czynią to bardzo rzadko [...] Mężczyźni, a także i kobiety wypijają rano ciepłą polewkę …

Żółkiewski Stanisław h. Lubicz (1547-1620) (artykuł, Silva Rerum)

Żółkiewski Stanisław h. Lubicz (1547-1620), wojewoda kijowski, hetman i kanclerz wielki koronny, pradziad Jana III Sobieskiego. Od 1566 r. przebywał na dworze Zygmunta Augusta, w 1573 uczestniczył w poselstwie, wysłanym do Francji po króla Henryka Walezjusza. Brał udział w walkach …

Witaj, majowa jutrzenko! (artykuł, Silva Rerum)

W pamiętnym roku 1791 powstała w Warszawie wyjątkowo wdzięczna akwaforta Karola Michała Grölla według rysunku malarza Franciszka Smuglewicza, przedstawiająca Alegorię Wolności. Ona to – młoda i piękna kobieta w antycznych szatach - zwycięskim gestem wspiera stopę na leżącej na ziemi …

Pac Michał Kazimierz (ok. 1624 -1682) (artykuł, Silva Rerum)

Pac Michał Kazimierz (ok. 1624 -1682) hetman wielki litewski, wojewoda wileński. Od wczesnej młodości służył w wojsku. W r. 1652 ciężko zranił Jana Sobieskiego w pojedynku o córkę guwernera Sobieskich Pawła Orchowskiego. W czasie potopu szwedzkiego (1655-60) wyróżnił się w …

Problemy z wodą i kanalizacją we Wrocławiu w XVII i XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

W stuleciach XVII a zwłaszcza XVIII we Wrocławiu wraz z rosnącą liczbą ludności miasta oraz zmianami obyczajowymi sukcesywnie następował wzrost zapotrzebowania na wodę. Woda dostarczana była do miasta wodociągami. We Wrocławiu wprowadzono je prawdopodobnie już w XIII w. Trzy wieki …

O ozdobach złotniczych staropolskiego stroju męskiego (artykuł, Silva Rerum)

„na wielką paradę […] przypinają […] kamień drogi świecący albo sygnet brylantowy….” W dawnej Rzeczypospolitej kontusz był ubiorem wszystkich warstw szlacheckich i części mieszczaństwa. O tym jednak, że inaczej wyglądał w nim ubogi szlachcic, a inaczej bogaty magnat, nie trzeba nikogo …

Wesele Maryny Mniszchówny (artykuł, Silva Rerum)

Dymitr Samozwaniec, „invictissimus imperator” moskiewski od 21 lipca 1605 r., we wcześniejszym o rok dokumencie, wystawionym w Samborze, zobowiązał się uroczyście, że po objęciu tronu poślubi Marynę Mniszchównę, córkę wojewody sandomierskiego Jerzego. I jakkolwiek z wielu podjętych zobowiązań zręcznie się …

Ogrodnicze zainteresowania króla zapisane w pamiętnikach Sarneckiego (artykuł, Silva Rerum)

Pamiętniki z lat 1691–1696 spisane przez Kazimierza Sarneckiego, rezydenta na dworze Jana III, dostarczają nam wielu informacji o życiu króla, jego rodziny i przyjmowanych gości. Dzięki nim wiemy, jak król zaczynał dzień, z kim jadał obiady i z kim się …

Ostatni książęta mazowieccy (artykuł, Silva Rerum)

Przedwczesna śmierć obu braci, Stanisława (1501 – 1524) i Janusza III (1502/03 – 1526), synów Konrada III i Anny z Radziwiłłów, ostatnich PiastówMazowsze zostało ostatecznie wcielone do Korony, co dla królowej Bony było „wypadkiem ze wszechmiar pomyślnym i pożądanym” (Ludwik …

Jan Heweliusz w hołdzie Janowi III Sobieskiemu (artykuł, Silva Rerum)

Ostatnie dzieło Jana Heweliusza Prodromus astronomiae cum catalogo fixarum et Firmamentum Sobiescianum sive Uranographia... ukazało się w Gdańsku w 1690 r., już po śmierci słynnego astronoma, wydane przez wdowę Elżbietę Heweliuszową i dedykowane królowi Janowi III Sobieskiemu. W dedykacji dziękowała …

Flora Polska Jakuba Wagi (artykuł, Silva Rerum)

Nie jest łatwo opisać florę danego kraju, czy nawet jego części. Wymaga to, po pierwsze długiego czasu, a po drugie, trzeba nie lada sił i wytrwałości, aby przemierzać lasy, łąki i pola w górach i na nizinach, spisując rosnące tam …

Maksymilian II Emanuel (1662 – 1726), zięć Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Maksymilian II Emanuel (1662 – 1726), elektor bawarski w latach 1679 – 1705 oraz 1714 – 1726, pochodził z rodu Wittelsbachów. Syn Ferdynanda i Adelajdy Henryki sabaudzkiej, po ojcu odziedziczył spore zasoby finansowe (kilkanaście milionów talarów!), które szybko jednak roztrwonił. …

Hrabia Ernest Rüdiger von Starhemberg (1635 – 1701), obrońca Wiednia (artykuł, Silva Rerum)

Hrabia Ernest Rüdiger von Starhemberg (1635 – 1701), generał – feldmarszałek austriacki przeszedł do historii głównie jako komendant i obrońca Wiednia, obleganego przez Turków od 9 lipca do 11 września 1683 r. Jakkolwiek stolica państwa habsburskiego w 2 połowie XVII …

Ogrody warszawskich rezydencji królewskich Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Warszawskim rezydencjom pary królewskiej Jana III i Marii Kazimiery, takim jak: pałac Kazimierzowski, Marywil, Solec, Marymont i pawilon myśliwski na Kępie, musiały oczywiście towarzyszyć ogrody. O ich rozplanowaniu przy pałacu Kazimierzowskim (zakupionym przez Jana III w 1678 r.) i przy …

Kampania zborowska 1649 – w sukurs Zbarażowi (artykuł, Silva Rerum)

Teofila Sobieska, matka Jana i Marka mawiała: „gdyby tak któryś z synów moich miał ujść potrzeby, nigdy bym go nie miała za syna”. Nic dziwnego, że posłuszni nie tylko jej woli, ale i rodowej tradycji nakazującej służbę Rzeczypospolitej, młodzi Sobiescy …

Mątwy – 13 VII 1666 – krwawa jatka współbraci (artykuł, Silva Rerum)

Plany wzmocnienia władzy królewskiej i elekcji kandydata francuskiego jeszcze za życia Jana Kazimierza spotkały się z dużym oporem wśród szlachty. Zadania nie ułatwiała też armia, w oparciu o którą zamierzano wprowadzić zmiany. Nieopłacony żołnierz myślał raczej o zaległym żołdzie niż …

Parkany – 1683 - kompromitacja Lwa Lechistanu (artykuł, Silva Rerum)

Tak, jak wielkie było zwycięstwo Jana III pod Wiedniem, tak wielkie przeżył rozczarowanie postawą Leopolda I podczas spotkania w Schwechat. Cesarz czyniąc wyraźny afront królewiczowi Jakubowi, hetmanom i senatorom, dał wyraźny sygnał, że Jakub nie ma szans ani na rękę …

Nieświeskie stulecie wiktorii wiedeńskiej (artykuł, Silva Rerum)

W sposób jak na owe czasy nietypowy obchodzono stulecie wiktorii wiedeńskiej w Nieświeżu. W tamtejszej bazylice udostępniono wszystkim chętnym cenne pamiątki po Janie III. Ich ówczesny właściciel, wojewoda wileński Karol Radziwiłł, którego prababką była siostra króla Katarzyna z Sobieskich, w …

Tumult toruński z 1724 roku (artykuł, Silva Rerum)

Wydarzenia, jakie miały miejsce w Toruniu w 1724 roku daleko wykraczały poza mury miasta. Ich echa odbiły się nie tylko w kraju, ale w wielu europejskich stolicach, stając się pretekstem do mieszania się w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Toruń w epoce nowożytnej …

Długie trwanie „Compendium ferculorum” (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsza polska książka kucharska, wydane w 1682 r. Compendium ferculorum, czyli zebranie potraw Stanisława Czernieckiego, doczekała się wielu wydań w XVIII w. Estreicher w swojej bibliografii wymienia ogółem dziesięć edycji książki kucharskiej Czernieckiego, z których część opublikowano pod zmienionym już …

Kasza bez kaszy (artykuł, Silva Rerum)

W staropolskich książkach kucharskich bardzo często pojawia się kasza, stanowiąca jeden z podstawowych składników codziennego menu. Gdy przeglądamy tytuły zamieszczonych w tych dziełach receptur to natrafiamy np. na „Kaszę z jaj”, „Kaszę z kura” (tzn. koguta) czy „Kaszę z raków”. …

Tajemniczy mechanizm wilanowski (artykuł, Silva Rerum)

W drugiej połowie 2008 r. archeolodzy prowadzący badania w parku wilanowskim wydobyli z ziemi w okolicach fontanny zardzewiały mechanizm. Korozja nieco zniekształciła szczegóły konstrukcji, ale zarysy szkieletu i kół zębatych pozwalały przypuszczać niektórym znawcom tematu, że być może jest to …

Szlachta nie tak czysta jak łza. Przestępcy wśród szlachty (artykuł, Silva Rerum)

Wśród braci szlacheckiej spotykamy osoby skłonne do awantur czy popełniania przestępstw. Przed sądami spotykamy oskarżonych o popełnienie przestępstw o różnym charakterze, np. wszczynanie bójek, awantury, kradzieże koni, bydła, składanie fałszywych zeznań przed sądem, fałszowanie monet, okradanie dworów i gospód, zajazdy, …

Pocztowe porządki króla Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Postać wielkiego króla Jana III budzi wiele pozytywnych emocji. Ten wszechstronnie wykształcony władca, wielbiciel książek, mecenas kultury, nauki i sztuki należy bez wątpienia do grona najwybitniejszych mężów stanu nowożytnej Rzeczypospolitej. Mimo tego, że osobie Jana III poświęcono rozliczne publikacje, niewiele …

Degustować po staropolsku. Sposoby rozpoznawania dobrych trunków w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Degustacja stała się dziś niezwykle popularna, degustujemy nie tylko wina, ale i sery, wędliny, gotowe potrawy. Na przełomie XVII i XVIII wieku pojawiło się we Francji określenie znawcy wina. W słowniku Akademii z 1694 i 1717 roku czytamy taką oto …

Zapisy pobożne – finanse i religia (artykuł, Silva Rerum)

W testamentach szlachty z XVII i XVIII w. możemy natknąć się na liczne i szczodre zapisy pobożne. Konstruowano je nieraz w skomplikowany i niezbyt już dziś dla nas czytelny sposób. Najczęściej osoba sporządzająca testament (testator), żegnając się z życiem, w …

Cymelia dawnych elblążan (artykuł, Silva Rerum)

W czasie badań wykopaliskowych archeolodzy odkrywają nie tylko ślady dawnej zabudowy, ale również rozmaite przedmioty, a najczęściej ich fragmenty stanowiące materialną cząstkę dawnego świata. Są to rzeczy, którymi niegdyś posługiwano się na co dzień lub jedynie od święta. Świadczą one …

Taaaka ryba! (artykuł, Silva Rerum)

Osobliwości natury i niezwykłe zjawiska zawsze przyciągały uwagę ludzi. Nie inaczej było i w przypadku Bernarda O’Connora, nadwornego medyka króla Jana III Sobieskiego. Wśród cudów przyrody występujących w Rzeczypospolitej na pierwszym miejscu umieścił gigantycznych rozmiarów ryby słodkowodne. Rok przed jego …

Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre i jego opis XVIII-wiecznej Polski (artykuł, Silva Rerum)

Francuski pisarz, wychowanek Jana Jakuba Rousseau, autor powieści Paweł i Wirginia, Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre, pojawił się w Polsce po śmierci Augusta III. Swoje obserwacje dotyczące Polski i jej mieszkańców zawarł w dość krótkim dziele Podróż po Polsce. W swych …

Pogrzeb ostatniego Jagiellona (artykuł, Silva Rerum)

W testamencie spisanym 7 maja 1572 r. Zygmunt August wyraźnie zastrzegł, iż jego pogrzeb ma być skromny, monarchę pochowano jednak z uroczystościami nadzwyczajnymi, zgodnie z istniejącym już w Polsce od dawna obyczajem. Ciało królewskie odbyło długą drogę z Tykocina do Krakowa, …

Myśliwy dobrze wyekwipowany (artykuł, Silva Rerum)

Łowiectwo, wśród rozlicznych zajęć człowieka, było jednym z najstarszych obok zbieractwa i rybołówstwa sposobem zdobywania żywności. Z czasem, w miarę ekonomicznego rozwoju społeczeństwa, utraciło swoje znaczenie na rzecz hodowli zwierząt i uprawy roślin, pozostając alternatywnym źródłem pożywienia i rozrywki, a …

Madryckie życie Kajetana Zbyszewskiego (artykuł, Silva Rerum)

Po likwidacji polskiej placówki dyplomatycznej w Madrycie (1791) i wyjeździe we wrześniu tego roku Tadeusza Morskiego, ostatniego, krótkotrwałego ambasadora polskiego, jedynym reprezentantem Rzeczypospolitej w hiszpańskiej stolicy został charge d’affaires Kajetan Zbyszewski. Jego misja madrycka miała uzasadnienie w nowym kierunku polityki …

Słodkie wina w szlacheckim kielichu (artykuł, Silva Rerum)

Spośród trunków importowanych od połowy XVI wieku do Rzeczypospolitej, największym powodzeniem cieszyły się wina słodkie, mocne o korzennym smaku. Francuskie specjały z rejonów Burgundii czy Bordeaux przegrywały z kretesem ze słodkimi muszkatelami i małmazjami. Asortyment, w jakim mógł wybierać XVII-wieczny polski …

Miłosne klejnoty (artykuł, Silva Rerum)

Szmaragdowo-brylantowy pierścień z motywem serca przesłała Maria Kazimiera mężowi pod Wiedeń. Rejestry klejnotów Zygmunta III wymieniają m.in. pierścionek ze szmaragdowym sercem trzymanym przez dwie dłonie oraz inny, z diamentowym odpowiednikiem przeszytym strzałą. Wisior w kształcie serca zdobi pierś królowej Anny …

Glossarium: dewocja (artykuł, Silva Rerum)

dewocja – przesadna pobożność, charakteryzująca się niezwykle gorliwym manifestowaniem uczuć i wypełnianiem praktyk …

Glossarium: sowizdrzał (artykuł, Silva Rerum)

sowizdrzał – psotnik, błazen, uosabiający mądrość ludową i rubaszne poczucie humoru. Postać Dyla Sowizdrzała wywodzi się z północnoniemieckiego folkloru, stamtąd przeniknęła do literatury. Najstarsze polskie wydanie przygód Sowizdrzała pochodzi z lat trzydziestych XVI …

Piernikowy król (artykuł, Silva Rerum)

„Z cukru był król, z piernika paź, królewna z marcepana…” – słyszymy w popularnej kołysance. Często oparte o snycerkę dawne piernikarstwo jako sztukę plastyczną i przykład rzemiosła artystycznego porównuje się do drzeworytnictwa. Tymczasem bardziej pokrewna wydaje się sztuka medalierska – …

Rolka Sztokholmska: rewia mody rodzimej A.D. 1605 (artykuł, Silva Rerum)

Na obrazie przedstawiającym schematycznie krakowski ślub per procura Maryny Mniszchówny z Dymitrem Samozwańcem (Muzeum Historyczne w Moskwie, nr inw. 8403/JI-3470) konstatujemy swoisty sojusz mody zachodniej z rodzimą. Analogiczny fenomen percypujemy na Rolce Sztokholmskiej zwanej „rulonem polskim” lub „rolką wazowską”. Mimo …

Wrażenia rosyjskiego dyplomaty Pawła Tołstoja z pobytu w Warszawie (artykuł, Silva Rerum)

Paweł Tołstoj znalazł się w stolicy w czasie bezkrólewia po śmierci Jana III Sobieskiego, tuż przed sejmem elekcyjnym. Miasto wyraźnie mu się spodobało, mimo kłopotów ze znalezieniem zakwaterowania. Warszawa 30 kwietnia. Przyjechałem na obiad do majętności chorążego pancernej chorągwi pana Grebowskiego, do …

Domowy browarek (artykuł, Silva Rerum)

Piwo gościło na szlacheckim stole niemal codziennie. Napój ten produkowano w Polsce od czasów prahistorycznych, a technologia wytwórstwa nie zmieniła się wiele aż do wiek XIX. W każdym domu, który miał prawo ważenia (chmielenia) piwa, były niezbędne do tego naczynia. …

Po mieczu i kądzieli (artykuł, Silva Rerum)

Dla szlachcica więzy krwi były ważniejsze od przyjaźni, urzędów i majątku. Uważano, że wszystko można osiągnąć, ale „samotność w tłumie” wydawała się nie do zniesienia. Zwłaszcza że tak naprawdę dotyczyła niewielu. XVII- czy XVIII-wieczna rodzina była szerokim kręgiem ludzi, znacznie …

Paradoksy szlacheckiego orientalizmu (artykuł, Silva Rerum)

Wpływ Orientu w dobie staropolskiej na różne elementy ówczesnej kultury materialnej jest rzeczą nader oczywistą. Mimo uwarunkowanej czynnikami polityczno-religijnymi wrogości wobec imperium osmańskiego, bo to głównie ono stwarzało u nas wyobrażenie o tym, co orientalne, zaobserwować można w kulturze dawnej …