• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Jak muzyka kameralna łagodziła w Wilanowie obyczaje (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Sobieski, wysyłając w 1645 roku na zagraniczne studia swych nastoletnich synów, Marka i Jana, w ojcowskiej instrukcji zalecał potomkom: „jeśliby który z was chciał się na lutni uczyć grać albo na jakim instrumencie, to i to na wolę waszą …

Dwory sąsiadów króla Jana III Sobieskiego w okolicach Lubaczowa (artykuł, Silva Rerum)

U progu dorosłego życia Jan Sobieski związany był z dworem w Jaworowie na ziemi lwowskiej (ob. na Ukrainie). Był to jego pierwszy w pełni samodzielny dom, który do końca życia darzył dużym sentymentem. Jako starosta jaworowski uczył się też zarządzać …

Karciane wizerunki Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Od starożytnych czasów znana jest i wykorzystywana przez władców propagandowa moc wizerunków. Posągi, portrety, monety i medale, w późniejszych epokach także drukowane i malowane apoteozy, ilustracje ksiąg czy dekoracje budynków nie tylko były podstawowym źródłem wiedzy o wyglądzie władcy, ale …

W co się bawić... Ulubione rekreacje Marysieńki (artykuł, Silva Rerum)

W marcu 1668 roku tak wspominał Marysieńkę sprzed dziewięciu lat Sobieski: „Bo wspomnij tylko sobie Waszmość moja śliczna dobrodziejko, jakoś Waszmość była wesoła za nieboszczyka [pierwszego męża], choć to pokazowałaś, żeś nie ze wszystkim była kontenta. A jako za mnie? …

Konno czy łodzią? Dylematy staropolskich podróży lądowych w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

W epoce nowożytnej charakterystycznym dla szlachty polskiej sposobem podróżowania po Europie była jazda konna. Zresztą także w kraju przeciętny szlachcic spędzał większość życia w siodle. Jazda konna była właściwym dla szlachty sposobem przemieszczania się i podróży. Posiadanie konia stanowiło wyróżnik …

Okno – przestrzeń staropolskich zalotów (artykuł, Silva Rerum)

W swych pamiętnikach gdański kupiec i przyszły witryk kościoła mariackiego, Eberhard Bötticher (1554-1617), opisał młodzieńczą wyprawę do Portugalii z lat 1576-1577. Z pobytu w Lizbonie zapamiętał przede wszystkim panny zalotnie machające z okien do przechodniów. Zszokowany młody luteranin wspominał, że …

Od pałacu do wychodka i psiej budy – staropolska moda na inskrypcje (artykuł, Silva Rerum)

Erazm z Rotterdamu zachęcał swego czytelnika: „pewne krótkie, lecz trafne wyrażenia, jak przysłowia, przypowieści, zwroty, notuj na początku czy też na końcu książek, możesz rzeźbić niektóre na pierścieniach i kielichach, maluj je na drzwiach, ścianach, szybach okiennych, ażeby z tego, …

Swawole padewskich studentów (artykuł, Silva Rerum)

Naukowe wojaże dawnych Polaków na uniwersytet padewski doczekały się licznych opracowań. Osobne rozprawy poświęcono padewskim studiom m.in. Mikołaja Kopernika (1473-1543), Klemensa Janickiego (1516-1543), Stanisława Orzechowskiego (1513-1566), Patrycego Nideckiego (1522-1587), Jana i Piotra Kochanowskich (1530-1584 i 1566-1620) czy Jana Zamoyskiego (1542-1605), …

Babin, czyli zabawa w Rzeczpospolitą (artykuł, Silva Rerum)

W Babinie, wsi leżącej dwie mile od Lublina przy drodze do Krakowa, trzy pokolenia Pszonków bawiły się w Rzeczpospolitą Babińską. Pomysł narodził się gdzieś w połowie XVI w. Założycielami i animatorami stowarzyszenia byli właściciel Babina Stanisław Pszonka oraz mąż jego …

Karawanseraj (artykuł, Silva Rerum)

Nocleg w czasie podróży jest koniecznością, która – w zależności od okoliczności – stać się może przyjemnością albo udręką. Nieraz zdarzało się podróżującym po Polsce narzekać na jakość noclegów, oferowanych przez karczmy. Do dyspozycji były najczęściej podłoga i wiązka słomy, …

Gry planszowe na dworze Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

Na dworze królewskim, by wieczory się nie dłużyły, korzystano z różnych rekreacji. Do ulubionych należały gry planszowe, dość zresztą różnorodne. Jeśli wierzyć diariuszowi Kazimierza Sarneckiego, rezydenta Karola Stanisława Radziwiłła na dworze Sobieskiego, królowały zdecydowanie szachy. Raz po raz znajdujemy u …

Benedykt Chmielowski o kulturze Turków (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII stuleciu ludzie częściej potrafili czytać niż pisać. Ciekawi świata mogli sięgnąć po słynną encyklopedię księdza Joachima Benedykta Chmielowskiego (1700-1763). Jezuicki erudyta, rezydujący głównie w Firlejowie, poświęcił się kompilowaniu dzieł z różnych dziedzin. Spod jego pióra wyszedł m.in. skrót …

Sekrety staropolskiej lodowni (artykuł, Silva Rerum)

Zanim powstały pierwsze elektryczne chłodziarki w szlacheckich folwarkach przechowywano produkty w zimnie korzystając z naturalnych i praktycznych rozwiązań. Lodownia była wspaniałym wynalazkiem! Wiosną i latem można było chłodzić w niej nabiał, konfitury, lody, wino, piwo oraz mięso i ryby. Lodownie …

Dwór w Czerniakowie (artykuł, Silva Rerum)

Drewniany dwór – pałac Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w Czerniakowie – był podmiejską willą połączoną z zabudowaniami folwarcznymi. Ze względu na swoje malownicze położenie nad jeziorkiem czerniakowskim bywał nazywany „Frascatem” (od miejscowości Frascati, nieopodal Rzymu, słynącej z wielu wspaniałych willi) lub …

Gdańskie srebrne kufle Johanna Gottfrieda Holla z wizerunkiem Jana III (artykuł, Silva Rerum)

W dekoracji sreber gdańskich ostatniej ćwierci XVII w. pojawiły się motywy związane z Janem III – monarchą niezwykle popularnym, darzonym szacunkiem i podziwem tak w Gdańsku, jak w Rzeczpospolitej. Nic w tym dziwnego, bowiem gdańscy złotnicy starali się na bieżąco …

Historie miłosne na srebrnych kuflach gdańskich (artykuł, Silva Rerum)

Zwyczaj wręczania ślubnych i zaręczynowych prezentów jest bodaj tak stary jak instytucja małżeństwa. Przez stulecia zmieniały się jednak obyczaje i mody dotyczące obdarowywania młodej pary. W XVII-wiecznym Gdańsku wydarzenia te miały bardzo bogatą oprawę, stawały się coraz bardziej wystawne i …

Srebrny okręt pod gdańską banderą (artykuł, Silva Rerum)

W okresie późnego renesansu, wraz z wyrafinowaną kulturą dworską koncentrującą się szczególnie wokół stołu, rozwinął się zwyczaj używania okazałych pucharów służących do zabaw z winem. Do ich konstrukcji wykorzystywano egzotyczne, kosztowne naturalia (muszle, skorupy kokosa, strusie jaja...), nadawano im wymyślne …

Łóżko a sprawa polska (artykuł, Silva Rerum)

Ci z nas, którzy zachowali w swojej pamięci hotele, zapamiętują je a to z powodu znakomitej kuchni, a to z powodu świetnej obsługi i co najmniej sauny, basenu, gabinetu reklamującego się jako... dyskretnie poprawiającego wady urody, sylwetki. Słowem: wiara czyni …

Karczmarz: oszust, grzesznik, fałszerz (artykuł, Silva Rerum)

W relacjach podróżników przemierzających terytorium Rzeczypospolitej w XVII–XVIII w. wiele miejsca zajmuje symboliczna postać karczmarza. Bywa on niekiedy przedstawiany jako ofiara swoich czasów, szczególnie gdy prowadzi skromną wiejską gospodę. Najczęściej jednak występuje jako osoba wykorzystująca najróżniejsze trudne sytuacje, w których …

Austeria w Bełżycach (artykuł, Silva Rerum)

Noclegi dla podróżującego dworu królewskiego były poważnym przedsięwzięciem logistycznym. Chętnie adaptowano do takiej misji przydrożne karczmy, wcześniej wypędzając przypadkowych gości i miejscowych chłopów. Izby zamiatano i myto, wykadzano siarką i ziołami, wykładano kobiercami i wybijano tkaninami. Rozstawiano lichtarze, czasem wieszano …

W poszukiwaniu uprowadzonej matki (artykuł, Silva Rerum)

Historia to nie tylko wielkie postaci, polityka i międzynarodowe wojny. Czasem na pozór zwykli ludzie zdumiewają nas swoim hartem ducha i poświęceniem. Jak mężczyźni poszukujący uprowadzonych przez porywaczy ukochanych żon, córek lub matek. Wśród nich jest bohater tej niesamowicie pięknej …

Reguły szkolne według rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Dialogi zawarte na kartach polsko-niemieckich podręczników językowych z XVII wieku odsłaniają przed współczesnym czytelnikiem barwne i żywe sceny z życia szkolnego oraz zasady i reguły, którym musieli się podporządkowywać uczniowie. We Wrocławiu, Gdańsku czy Toruniu uczono dzieci mieszczańskie języka polskiego jako …

Na targowisku. Rozmówki polsko-niemieckie z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Podstawą do prowadzenia ożywionych kontaktów handlowych w mieście była skuteczna komunikacja, zwłaszcza jeśli na targach i jarmarkach spotykała się ludność mówiąca różnymi językami. We Wrocławiu, Gdańsku czy Toruniu uczono dzieci mieszczańskie języka polskiego jako obcego. Umiejętne obejście się z kupującym …

O rzemieślnikach w świetle rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Z rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku dowiadujemy się o warunkach życia w dawnych miastach, a także o mieszczańskich profesjach – zarówno w handlu, jak i rzemiośle. Poznajemy szeroki wachlarz rzemieślniczych zawodów oraz wąskich specjalizacji im przypisanych. Sprawdźmy z jakimi sprawunkami …

O służbie w mieszczańskim domu, na podstawie rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W samouczkach i podręcznikach do nauki języków obcych, w formie dialogów opisywano typowe sytuacje rozgrywające się na ulicy, w domu czy na targu, które mogły się z dużym prawdopodobieństwem odbyć w rzeczywistości. W rozmówkach uchwycono migawki codziennego życia. Dzięki nim …

Europejska kultura ludowa okiem szlacheckiego podróżnika (artykuł, Silva Rerum)

Udającym się w podróż edukacyjną młodym szlachcicom staropolskie instrukcje nakazywały notować wszelkie notabilia w miejscach, w których zdarzy im się przebywać. Stąd też dzienniki podróży zawierają dane dotyczące geografii, ustroju i historii przemierzanych państw. Wśród tych informacji odnajdujemy także folklor …

Szlacheckie listy okolicznościowe (artykuł, Silva Rerum)

Rozsianie po rozległych ziemiach Rzeczypospolitej siedzib szlacheckich często uniemożliwiało bezpośrednie spotkania. Jednak dobry szlachecki obyczaj nakazywał podtrzymywać stosunki towarzyskie i w określonych momentach nawiązać kontakt. W tym celu chętnie posługiwano się listami. Oprócz wyrażenia serdeczności w korespondencji konwencjonalno-towarzyskiej nadawca podkreślał …

"U nas w Polszcze gorzałka na wszystko" – o przeznaczeniu wódki (artykuł, Silva Rerum)

Informacje o tym jakoby to Polacy wymyślili wódkę i produkowali ją już w średniowieczu możemy potraktować jako ciekawą historię, która ma jednak niewiele wspólnego z faktami. O przepalanych przez alembik wódkach możemy przeczytać dopiero w XVI-wiecznych dziennikach i to wtedy produkcja …

Od Sarmacji do Arkadii – mitologizacja przestrzeni w kulturze szlacheckiej (artykuł, Silva Rerum)

Ważnej dla danej społeczności przestrzeni nadaje się pozytywne cechy. Tak było z Sarmacją w piśmiennictwie XVI–XVIII w. opisywaną jako mityczna Arkadia. Ta mogła mieć dwojakie pochodzenie: antyczne (złoty wiek wprowadzony przez Owidiusza i sielanka w utworach Wergiliusza) oraz biblijne (motyw …

Skarbiec rozmaitych sciencyi… jako domowe kompendium wiedzy (artykuł, Silva Rerum)

Rękopiśmienne księgi szlacheckie zwane silva rerum (łac. las rzeczy) zawierały zapiski najróżniejszej treści, m.in. historycznej, politycznej, geograficznej, medycznej, zielarskiej, astrologicznej czy po prostu ciekawostki. Przechowywano w nich informacje, które otrzymano od przodków i uznano za wartościowe, godne tego, by przekazać …

Babcie, dziadkowie, Scytowie i szlacheckie wychowanie (artykuł, Silva Rerum)

W jednej ze swoich maksym François de La Rochefoucauld zauważył, że starcy zwykli się pocieszać, dając dobre rady, ponieważ nie są już zdolni dawać złych przykładów. Jeśli w ten przewrotny sposób spojrzeć na relację, która w dawnych czasach łączyła pokolenia, …

O starych magnatach, czyli dawni mocarze odchodzący w przeszłość (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII w. sejmikowe życie przybrało karykaturalne formy. Zmiany w systemie politycznym – przede wszystkim kolejne rozbiory Rzeczypospolitej – przyczyniły się też do zmian w strukturze społecznej. Ogromny kapitał społeczny i kulturowy, który tradycyjnie dzierżyli w swych rękach najznamienitsi magnaci …

O domowej precedencji (artykuł, Silva Rerum)

Gdy z wizytą do jakiegoś kraju przyjeżdża ważny dyplomata, w każdym kraju uruchomiona zostaje określona procedura. O porządku odwiedzin, miejscach przy stole, nawet kolejności, z jaką należy uścisnąć dłonie gości przy powitaniu, decyduje ścisły kodeks dyplomatyczny. Każde odstępstwo od norm …

Formy i środki komunikacji społecznej w dawnej Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

W ciągu trzech stuleci istnienia Rzeczypospolitej szlacheckiej (XVI–XVIII w.), w okresie długotrwałej dominacji w kulturze staropolskiej bogatej i barwnej w swej różnorodności form i środków ekspresji sarmacko-barokowej formacji kulturowej, ukształtował się w szerokich kręgach społeczeństwa szlacheckiego, zwłaszcza wśród elit magnackich …

Cudzoziemcy w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Silva Rerum)

Rzeczpospolita Obojga Narodów była celem podróży wielu obcokrajowców – polityków, lekarzy, wojskowych, artystów... Ich opinie o kraju i …

Kobiety w kulturze staropolskiej (Silva Rerum)

Repertuar ról społecznych i zawodowych przewidzianych dla płci pięknej z pewnością był inny niż dziś, często jednak po …

Świat wiśnickich Żydów (artykuł, Silva Rerum)

Nowy Wiśnicz, miasto założone na prawie magdeburskim na mocy przywileju Zygmunta III (8 VI 1616), zajęło teren na południowy wschód od rezydencji Lubomirskich. Zlokalizowane w rozwidleniu dróg z Bochni do Nowego Sącza, wchłonęło część starszej wsi Rogozie. Obszar nowego organizmu …

Najniższy podnóżek. Relacje klientalne w epoce późnego baroku (artykuł, Silva Rerum)

Niestabilność władzy politycznej w dawnej Rzeczypospolitej przyczyniła się do gwałtownego rozkwitu nieformalnych więzi społeczno-politycznych, które miały zapewnić uczestnikom życia publicznego udział we władzy, materialne powodzenie i podstawowe bezpieczeństwo. Rozwój więzi klientalnych cechował się pewną dwukierunkowością wynikającą ze wzajemnych relacji między …

„Obcy” i „swój” w mentalności kobiet epoki późnego baroku (artykuł, Silva Rerum)

Mentalność człowieka epoki baroku kształtowała się pod wpływem wielu czynników – wychowania domowego, rodzinnych tradycji, religii, literatury, podróży oraz zasad wyznawanych w środowisku, w którym żył, z którym się utożsamiał i w którym rozwijał swoją aktywność. Mimo że mentalność kobiet …

„Wzięła mnie miłość w swe potężne pęta” – staropolska intymność (artykuł, Silva Rerum)

Intymność definiujemy zwykle jako najbardziej prywatną sferę relacji międzyludzkich, ograniczoną do wąskiego kręgu uczuć i doznań – miłości, czułości, wynikającego z nich pożądania, cielesności, niezaspokojonej tęsknoty i bliskości. W historiografii polskiej niewiele znajdziemy opracowań traktujących o staropolskiej miłości, jakby ta …

Testamenty jako świadectwo relacji rodzinnych szlachty w XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Testament traktowany jako akt ostatniej woli człowieka przygotowującego się do śmierci stanowił – zgodnie z obowiązującymi zasadami sztuki dobrego umierania – dokument materialnego rozrachunku z życiem, ale i szczególny akt wiary, świadectwo przekonań religijnych i przynależności do określonego wyznania, wyraz …

Wojna i polityka w testamentach i mowach pogrzebowych w XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W polskiej tradycji XVII i XVIII wieku testament nie tylko ukształtował się jako dokument prawno-majątkowy, ale też został wzbogacony ładunkiem doświadczeń i uczuć testatorów, obejmujących zarówno sferę duchowo-religijną, jak i czysto osobistą, intymną, stając się zapisem ludzkich dziejów. Spora grupa …

Magnackie szranki i konkury. Towarzyskie i miłosne przygody Michała Kazimierza Radziwiłła w latach 1721–1723 (artykuł, Silva Rerum)

Liczne perypetie towarzyskie, miłosne i losowe sytuacje podróżne uczyniły z opisu europejskiego wojażu księcia ordynata nieświeskiego, późniejszego wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” (1702–1762), niemalże powieść przygodową. Podróżował on po Europie (1721–1723) w celach matrymonialnych, towarzyskich, …

Gazety rękopiśmienne epoki baroku – gdzie prawda miesza się z plotką (artykuł, Silva Rerum)

Staropolskie gazety rękopiśmienne (awizy, nowiny) były jednym z ważniejszych mediów informacyjnych, których początków należy szukać już w XV wieku. To nowożytne mass medium odgrywało istotną rolę w procesie upowszechniania wiadomości i poznawania świata, wywarło też ważny wpływ na kształtowanie się …

Sutkowce nad Uszycą (artykuł, Silva Rerum)

Ruiny bastejowego zamku stoją w sąsiedztwie wsi i obronnej cerkwi, na kamienistym wzgórzu, nad głębokim jarem rzeczki Uszycy, dopływu Dniepru. Rozbudował go po powrocie z tatarskiej niewoli (1623) Aleksander Bałaban herbu Korczak (1580–1637), starosta winnicki, trembowelski i rohatyński. Miejsce to …

Imieninowe upominki w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Imieninowe upominki w XVIII w. bywały bardzo różne. Nie nazywano ich prezentami, jak obecnie, lecz upominkami, upomineczkami. Były one darem na pamiątkę, zadatkiem pamięci, przyjaźni, aby biorący upominek przypominał sobie często dającego. „Upominkować kogo” znaczyło: obdarzać go upominkiem (Samuel Bogusław …

O informowaniu i przepływie informacji w okresie nowożytnym (artykuł, Silva Rerum)

Media, nazywane obecnie czwartą władzą, dysponują współcześnie nieograniczonymi możliwościami technologicznymi, dzięki którym mamy powszechny dostęp do aktualnych informacji. W obliczu osiągnięć techniki trudno sobie dzisiaj wyobrazić jakąkolwiek masowość mediów epok dawnych, a nawet odniesienia terminu „media” do czasów preindustrialnych. Niemniej …

Majątek polskiej królowej w epoce nowożytnej (na podstawie stanu posiadania Ludwiki Marii Gonzagi) (artykuł, Silva Rerum)

Do wyjątków należy sytuacja, gdy jesteśmy dobrze poinformowani o świecie rzeczy, które otaczały i należały do polskich monarchów, w tym także królowych. Takim wyjątkiem jest stan posiadania Ludwiki Marii Gonzagi, żony dwóch ostatnich Wazów na polskim tronie, królowej Rzeczypospolitej od …

Regestry gospodarcze i raptularze domowe – kobieca codzienność w dawnej Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Staropolskie raptularze, dzienniczki i rozmaite regestry gospodarcze stanowią interesujące źródło do badań szeroko rozumianej codzienności. Materiały te rzadko posiadają zwartą narrację, staranny zapis czy literacki styl, ale zawierają niezwykłe bogactwo treści o życiu codziennym, pasjach i zajęciach ich właścicieli. Te …

Remanent piwnicy pałacu w Zasławiu (artykuł, Silva Rerum)

Zasław, jeśli już z czymś się kojarzy, to z majątkiem, gdzie Stanisław Wokulski, bohater Lalki, podczas wakacji pochopnie nabrał przekonania, że skruszy lód skuwający serce Izabeli Łęckiej. Zasław, ten prawdziwy, to leżące nad Horyniem jedno z najstarszych miast Wołynia. Założone …