• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Jak muzyka kameralna łagodziła w Wilanowie obyczaje (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Sobieski, wysyłając w 1645 roku na zagraniczne studia swych nastoletnich synów, Marka i Jana, w ojcowskiej instrukcji zalecał potomkom: „jeśliby który z was chciał się na lutni uczyć grać albo na jakim instrumencie, to i to na wolę waszą …

Dwory sąsiadów króla Jana III Sobieskiego w okolicach Lubaczowa (artykuł, Silva Rerum)

U progu dorosłego życia Jan Sobieski związany był z dworem w Jaworowie na ziemi lwowskiej (ob. na Ukrainie). Był to jego pierwszy w pełni samodzielny dom, który do końca życia darzył dużym sentymentem. Jako starosta jaworowski uczył się też zarządzać …

W co się bawić... Ulubione rekreacje Marysieńki (artykuł, Silva Rerum)

W marcu 1668 roku tak wspominał Marysieńkę sprzed dziewięciu lat Sobieski: „Bo wspomnij tylko sobie Waszmość moja śliczna dobrodziejko, jakoś Waszmość była wesoła za nieboszczyka [pierwszego męża], choć to pokazowałaś, żeś nie ze wszystkim była kontenta. A jako za mnie? …

Konno czy łodzią? Dylematy staropolskich podróży lądowych w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

W epoce nowożytnej charakterystycznym dla szlachty polskiej sposobem podróżowania po Europie była jazda konna. Zresztą także w kraju przeciętny szlachcic spędzał większość życia w siodle. Jazda konna była właściwym dla szlachty sposobem przemieszczania się i podróży. Posiadanie konia stanowiło wyróżnik …

Okno – przestrzeń staropolskich zalotów (artykuł, Silva Rerum)

W swych pamiętnikach gdański kupiec i przyszły witryk kościoła mariackiego, Eberhard Bötticher (1554-1617), opisał młodzieńczą wyprawę do Portugalii z lat 1576-1577. Z pobytu w Lizbonie zapamiętał przede wszystkim panny zalotnie machające z okien do przechodniów. Zszokowany młody luteranin wspominał, że …

Od pałacu do wychodka i psiej budy – staropolska moda na inskrypcje (artykuł, Silva Rerum)

Erazm z Rotterdamu zachęcał swego czytelnika: „pewne krótkie, lecz trafne wyrażenia, jak przysłowia, przypowieści, zwroty, notuj na początku czy też na końcu książek, możesz rzeźbić niektóre na pierścieniach i kielichach, maluj je na drzwiach, ścianach, szybach okiennych, ażeby z tego, …

Swawole padewskich studentów (artykuł, Silva Rerum)

Naukowe wojaże dawnych Polaków na uniwersytet padewski doczekały się licznych opracowań. Osobne rozprawy poświęcono padewskim studiom m.in. Mikołaja Kopernika (1473-1543), Klemensa Janickiego (1516-1543), Stanisława Orzechowskiego (1513-1566), Patrycego Nideckiego (1522-1587), Jana i Piotra Kochanowskich (1530-1584 i 1566-1620) czy Jana Zamoyskiego (1542-1605), …

Babin, czyli zabawa w Rzeczpospolitą (artykuł, Silva Rerum)

W Babinie, wsi leżącej dwie mile od Lublina przy drodze do Krakowa, trzy pokolenia Pszonków bawiły się w Rzeczpospolitą Babińską. Pomysł narodził się gdzieś w połowie XVI w. Założycielami i animatorami stowarzyszenia byli właściciel Babina Stanisław Pszonka oraz mąż jego …

Złota klatka. Pozycja kobiety w czasach nowożytnych (artykuł, Silva Rerum)

Staropolski ideał wychowawczy dziewcząt był w zasadzie ponadstanowy. Zarówno szlachcianki, jak i mieszczanki chowane były na istoty uległe i bierne, których życiową aspiracją miała być wyłącznie rola posłusznej żony, zapobiegliwej gospodyni i opiekuńczej matki. W tym celu należało zawsze mieć …

„Krysa”, czyli o karze za cudzołóstwo (artykuł, Silva Rerum)

Obowiązujące szlachtę prawo ziemskie nie przewidywało kary za cudzołóstwo. Jedynie w trzech województwach litewskich: bracławskim, kijowskim i wołyńskim, zachowano stary przepis Statutu litewskiego, wedle którego przyłapani na gorącym uczynku cudzołożnicy „oboje gardłem karani być mają”. Ale zapis ten praktycznie martwy. …

Panieński wianek (artykuł, Silva Rerum)

Wieniec na zaplecionych w warkocze długich dziewczęcych włosach był czytelnym znakiem panieństwa i niewinności. Jego nadużycie mogło być srogo karane, jak dowodzi cudowna ingerencja św. Stanisława. W słanym w 1252 r. do stolicy apostolskiej urzędowym spisie jego cudów jeden z …

Do konia i białogłowy przystępuj śmiało (artykuł, Silva Rerum)

O ile brak jest rozstrzygających materiałów źródłowych, który coś by nam pewnego powiedziały o tym, jak wyglądały konie na których jeździli Sarmaci, o tyle – więcej wiadomo o tym, jak ich zażywali. Przede wszystkim dzięki zachowanemu do naszych czasów traktatowi …

„Królestwo ichmoście w wieczór w karty grali”. O karcianych namiętnościach na dworze Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

Gdy tylko rozdawano karty do pasza, rozpoczynały się nabrzmiałe emocją dialogi graczy: Zaraz jeden: „Dawajcie, wino się święciło, Wszak wiecie, że mi zawsze przyjaciele było!” Aż drugi z dzwonki na stół: „Bronię tej – zwoła. – Duże – choć ich dwa tylko, żaden im …

Benedykt Chmielowski o kulturze Turków (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII stuleciu ludzie częściej potrafili czytać niż pisać. Ciekawi świata mogli sięgnąć po słynną encyklopedię księdza Joachima Benedykta Chmielowskiego (1700-1763). Jezuicki erudyta, rezydujący głównie w Firlejowie, poświęcił się kompilowaniu dzieł z różnych dziedzin. Spod jego pióra wyszedł m.in. skrót …

Sekrety staropolskiej lodowni (artykuł, Silva Rerum)

Zanim powstały pierwsze elektryczne chłodziarki w szlacheckich folwarkach przechowywano produkty w zimnie korzystając z naturalnych i praktycznych rozwiązań. Lodownia była wspaniałym wynalazkiem! Wiosną i latem można było chłodzić w niej nabiał, konfitury, lody, wino, piwo oraz mięso i ryby. Lodownie …

Dwór w Czerniakowie (artykuł, Silva Rerum)

Drewniany dwór – pałac Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w Czerniakowie – był podmiejską willą połączoną z zabudowaniami folwarcznymi. Ze względu na swoje malownicze położenie nad jeziorkiem czerniakowskim bywał nazywany „Frascatem” (od miejscowości Frascati, nieopodal Rzymu, słynącej z wielu wspaniałych willi) lub …

Gdańskie srebrne kufle Johanna Gottfrieda Holla z wizerunkiem Jana III (artykuł, Silva Rerum)

W dekoracji sreber gdańskich ostatniej ćwierci XVII w. pojawiły się motywy związane z Janem III – monarchą niezwykle popularnym, darzonym szacunkiem i podziwem tak w Gdańsku, jak w Rzeczpospolitej. Nic w tym dziwnego, bowiem gdańscy złotnicy starali się na bieżąco …

Historie miłosne na srebrnych kuflach gdańskich (artykuł, Silva Rerum)

Zwyczaj wręczania ślubnych i zaręczynowych prezentów jest bodaj tak stary jak instytucja małżeństwa. Przez stulecia zmieniały się jednak obyczaje i mody dotyczące obdarowywania młodej pary. W XVII-wiecznym Gdańsku wydarzenia te miały bardzo bogatą oprawę, stawały się coraz bardziej wystawne i …

Srebrny okręt pod gdańską banderą (artykuł, Silva Rerum)

W okresie późnego renesansu, wraz z wyrafinowaną kulturą dworską koncentrującą się szczególnie wokół stołu, rozwinął się zwyczaj używania okazałych pucharów służących do zabaw z winem. Do ich konstrukcji wykorzystywano egzotyczne, kosztowne naturalia (muszle, skorupy kokosa, strusie jaja...), nadawano im wymyślne …

Zarys dziejów browaru Haberbusch i Schiele (artykuł, Silva Rerum)

W roku 1846 zabudowania browaru spółki "Schöffer i Glimpf" wraz z działką zajmujące 20 tysięcy łokci kwadratowych, to jest ok. 7094 m2 , mieszczące się w Warszawie przy ul. Krochmalnej (nr hip. 1000 i 1003), zostały nabyte od Banku Polskiego …

Balsaminka (artykuł, Silva Rerum)

W XVII w. olbrzymią popularnością cieszyły się tak zwane pomandery – specjalne pojemniczki do przechowywania silnych substancji zapachowych, których woń zgodnie z medycznymi wyobrażeniami z epoki miała oczyszczać zepsute powietrze. Zgniłe powietrze mogło wnikać do wnętrza ciała przez otwarte pory, …

Zalotna miłość i cielesne obcowanie panów w podeszłym wieku w „Kronice Polskiej” Marcina Kromera (artykuł, Silva Rerum)

„Kronika Polska” Marcina Kromera, królewskiego sekretarza, a następnie biskupa warmińskiego, wydana w języku łacińskim w 1555 roku pod tytułem „De origine et rebus gestis Polonorum”[1] pełna jest opisów krwawych starć władców, bitew i wojen, które czasem ustępują miejsca uwagom dotyczącym …

Łóżko a sprawa polska (artykuł, Silva Rerum)

Ci z nas, którzy zachowali w swojej pamięci hotele, zapamiętują je a to z powodu znakomitej kuchni, a to z powodu świetnej obsługi i co najmniej sauny, basenu, gabinetu reklamującego się jako... dyskretnie poprawiającego wady urody, sylwetki. Słowem: wiara czyni …

Karczmarz: oszust, grzesznik, fałszerz (artykuł, Silva Rerum)

W relacjach podróżników przemierzających terytorium Rzeczypospolitej w XVII–XVIII w. wiele miejsca zajmuje symboliczna postać karczmarza. Bywa on niekiedy przedstawiany jako ofiara swoich czasów, szczególnie gdy prowadzi skromną wiejską gospodę. Najczęściej jednak występuje jako osoba wykorzystująca najróżniejsze trudne sytuacje, w których …

Fircyk czy sarmata? Kogo kochały Polki w XVIII w.? (artykuł, Silva Rerum)

Jędrzej Kitowicz, znawca obyczaju czasów saskich pisał: „Jeżeli do damy zebrało się dwóch konkurentów równej fortuny i talentów, a było w mocy damy obierać sobie męża, bez wątpienia obrała sobie Niemca, a Polaka odprawiła. Jeżeli rodzicy lub opiekuni obierali pannie …

Początki tytoniu w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Tytoń wkroczył do Polski cicho, rzec by można: ukradkiem. O czasie, kiedy się pojawił, możemy wnioskować z wątłych przesłanek i XIX-wiecznych analiz, które nie są do końca wiarygodne. Dawniejsi badacze pojawienie się w nowej używki przypisywali żywym kontaktom z Orientem. …

Karaimi z Kukizowa (artykuł, Silva Rerum)

Niewielkie miasteczko na północ od Lwowa należało w przeszłości do Kukizowskich, Herburtów, Krzeczowskich, Żółkiewskich, Daniłowiczów, Sobieskich, Radziwiłłów i Jabłonowskich, a w XIX w. do Strzeleckich. Wzmiankowany w 1438 r. Kukizów stał się miastem w 1538, a prawo magdeburskie otrzymał w …

Paryż w relacjach polskich podróżników epoki Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

W XVII stuleciu wielka zagraniczna podróż, grand tour, stała się niezbędnym zwieńczeniem i ukoronowaniem całego procesu młodzieńczej edukacji. Podróż stanowiła ostatni etap edukacji europejskich elit, podejmowano ją dla zdobywania wiedzy i umiejętności, samego poznania świata, nieznanych krajów, ich kultury, obyczajów …

Obywatelstwo i swobody szlacheckie (artykuł, Silva Rerum)

Szlachta, przynajmniej teoretycznie, miała świadomość swojego podmiotowego znaczenia w państwie. Istnieje takie ciekawe świadectwo, z okresu pierwszego bezkrólewia, kiedy to szlachta ziemi bełskiej, jeszcze w lipcu 1572, nim podjęte były jakieś centralne decyzje przez Radę Koronną, zjeżdża się i dla …

Sąsiedzkość (artykuł, Silva Rerum)

Andrzej Zajączkowski, nieoceniony badacz kultury szlacheckiej, zanim – z przyczyn niekoniecznie od siebie zależnych – poświęcił się badaniu zupełnie innych kwestii, określił kulturę Rzeczypospolitej mianem „struktury wielkich i małych sąsiedztw”. Co kryje się za tym terminem? Namawiam do pewnego eksperymentu: wyobrażenia …

W poszukiwaniu uprowadzonej matki (artykuł, Silva Rerum)

Historia to nie tylko wielkie postaci, polityka i międzynarodowe wojny. Czasem na pozór zwykli ludzie zdumiewają nas swoim hartem ducha i poświęceniem. Jak mężczyźni poszukujący uprowadzonych przez porywaczy ukochanych żon, córek lub matek. Wśród nich jest bohater tej niesamowicie pięknej …

Na targowisku. Rozmówki polsko-niemieckie z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Podstawą do prowadzenia ożywionych kontaktów handlowych w mieście była skuteczna komunikacja, zwłaszcza jeśli na targach i jarmarkach spotykała się ludność mówiąca różnymi językami. We Wrocławiu, Gdańsku czy Toruniu uczono dzieci mieszczańskie języka polskiego, jako obcego. Umiejętne obejście się z kupującym …

O rzemieślnikach w świetle rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Z rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku dowiadujemy się o warunkach życia w dawnych miastach, a także o mieszczańskich profesjach – zarówno w handlu, jak i rzemiośle. Poznajemy szeroki wachlarz rzemieślniczych zawodów oraz wąskich specjalizacji im przypisanych. Sprawdźmy z jakimi sprawunkami …

O służbie w mieszczańskim domu, na podstawie rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W samouczkach i podręcznikach do nauki języków obcych, w formie dialogów opisywano typowe sytuacje rozgrywające się na ulicy, w domu czy na targu, które mogły się z dużym prawdopodobieństwem odbyć w rzeczywistości. W rozmówkach uchwycono migawki codziennego życia. Dzięki nim …

Szlacheckie listy okolicznościowe (artykuł, Silva Rerum)

Rozsianie po rozległych ziemiach Rzeczypospolitej siedzib szlacheckich często uniemożliwiało bezpośrednie spotkania. Jednak dobry szlachecki obyczaj nakazywał podtrzymywać stosunki towarzyskie i w określonych momentach nawiązać kontakt. W tym celu chętnie posługiwano się listami. Oprócz wyrażenia serdeczności w korespondencji konwencjonalno-towarzyskiej nadawca podkreślał …

"U nas w Polszcze gorzałka na wszystko" – o przeznaczeniu wódki (artykuł, Silva Rerum)

Informacje o tym jakoby to Polacy wymyślili wódkę i produkowali ją już w średniowieczu możemy potraktować jako ciekawą historię, która ma jednak niewiele wspólnego z faktami. O przepalanych przez alembik wódkach możemy przeczytać dopiero w XVI-wiecznych dziennikach i to wtedy produkcja …

Polacy – barbarzyńcy z Północy? (artykuł, Silva Rerum)

Mówiąc dziś o położeniu Polski w Europie, często używamy sformułowania Europa wschodnia lub środkowo-wschodnia. Dawniej ten podział nie był tak oczywisty. Na kartach relacji cudzoziemców z ich pobytu w Rzeczypospolitej możemy dostrzec, że Polacy uważani byli za przedstawicieli narodów Północy. Na …

XVII-wieczny Londyn w relacjach podróżników z Rzeczypospolitej Obojga Narodów (artykuł, Silva Rerum)

W odniesieniu do okresu baroku mówi się zwykle o swoistym fenomenie peregrynacji. Mieszkańcy Rzeczypospolitej podróżowali po całej ówczesnej Europie, pojawiali się w niemal wszystkich liczących się ośrodkach miejskich, wędrowali po znanych szlakach, choć odwiedzali również zakątki mniej uczęszczane. Anglia nie była …

Wokół XVII-wiecznych podróżnych gospód (artykuł, Silva Rerum)

Przerwę w podróży czyniąc, trzeba kazać się zawsze prowadzić do najlepszej oberży, by dobrze zostać ugoszczonym, tak w połowie XVII w. zalecał wszystkim wybierającym się w daleką podróż Giacomo Fantuzzi, doświadczony podróżnik sam przemierzający szlaki ówczesnej Europy. Zaraz po przybyciu …

Od Sarmacji do Arkadii – mitologizacja przestrzeni w kulturze szlacheckiej (artykuł, Silva Rerum)

Ważnej dla danej społeczności przestrzeni nadaje się pozytywne cechy. Tak było z Sarmacją w piśmiennictwie XVI–XVIII w. opisywaną jako mityczna Arkadia. Ta mogła mieć dwojakie pochodzenie: antyczne (złoty wiek wprowadzony przez Owidiusza i sielanka w utworach Wergiliusza) oraz biblijne (motyw …

Skarbiec rozmaitych sciencyi… jako domowe kompendium wiedzy (artykuł, Silva Rerum)

Rękopiśmienne księgi szlacheckie zwane silva rerum (łac. las rzeczy) zawierały zapiski najróżniejszej treści, m.in. historycznej, politycznej, geograficznej, medycznej, zielarskiej, astrologicznej czy po prostu ciekawostki. Przechowywano w nich informacje, które otrzymano od przodków i uznano za wartościowe, godne tego, by przekazać …

Szlachecki memoriał dla wnuków Adama Jana Warakomskiego (artykuł, Silva Rerum)

Jeden z ciekawszych znanych polskim uczonym dokumentów z gatunku silva rerum pochodzi z roku 1743 – taką datę wpisał na stronie tytułowej swojej księgi starosta nowodworski Adam Jan Warakomski herbu Abdank. W dziele tym przedstawił się czytelnikowi jako młody poeta, …

Kolekcjonerska moda na polonika z pruskiego Gdańska i Elbląga w XIX w. (artykuł, Silva Rerum)

Około połowy XIX w. świadomość gdańszczan i elblążan o przynależności ich miast do Rzeczypospolitej należała już wyłącznie do sfery odległej przeszłości. Wygasł emocjonalny stosunek do pamiątek świadczących o tych związkach, obecny jeszcze u wcześniejszej generacji mieszkańców obu portowych miast. Dokonało …

Czym zajmowali się ludzie starsi? (artykuł, Silva Rerum)

Choć powszechnie wiadomo, że starość to etap w życiu, który dotyczy każdego i w każdym momencie w historii, nadal nie w pełni zdajemy sobie – ani zawodowi historycy, ani miłośnicy historii – sprawę z tego, jak żyli ludzie starsi w …

Gdy zaczyna się starość… (artykuł, Silva Rerum)

STAROŚĆ. Gnuśney starości niezbedne śrzony Już ubieliły wiek moy zielony. Ciało nie krzepkie tylko się kiwa, A zęby ledwo zdolne do mliwa. Za lada moment trzeba w kray inny Poyść, słodkiey życia zbywszy drobiny. Ah iak to przykro wspomnień na ciebie. Zbliżaiący się czarny Erebie! Kędy w królestwie wybladłych …

Babcie, dziadkowie, Scytowie i szlacheckie wychowanie (artykuł, Silva Rerum)

W jednej ze swoich maksym François de La Rochefoucauld zauważył, że starcy zwykli się pocieszać, dając dobre rady, ponieważ nie są już zdolni dawać złych przykładów. Jeśli w ten przewrotny sposób spojrzeć na relację, która w dawnych czasach łączyła pokolenia, …

O starych magnatach, czyli dawni mocarze odchodzący w przeszłość (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII w. sejmikowe życie przybrało karykaturalne formy. Zmiany w systemie politycznym – przede wszystkim kolejne rozbiory Rzeczypospolitej – przyczyniły się też do zmian w strukturze społecznej. Ogromny kapitał społeczny i kulturowy, który tradycyjnie dzierżyli w swych rękach najznamienitsi magnaci …

Formy i środki komunikacji społecznej w dawnej Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

W ciągu trzech stuleci istnienia Rzeczypospolitej szlacheckiej (XVI–XVIII w.), w okresie długotrwałej dominacji w kulturze staropolskiej bogatej i barwnej w swej różnorodności form i środków ekspresji sarmacko-barokowej formacji kulturowej, ukształtował się w szerokich kręgach społeczeństwa szlacheckiego, zwłaszcza wśród elit magnackich …

Cudzoziemcy w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Silva Rerum)

Rzeczpospolita Obojga Narodów była celem podróży wielu obcokrajowców – polityków, lekarzy, wojskowych, artystów... Ich opinie o kraju i …

Kultura sarmacka (Silva Rerum)

Sarmatyzm to formacja kulturowa przeważającej części szlachty, niezwykle bogata i oryginalna, stanowiąca o wyjątkowości Rzeczypospolitej Obojga …