• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Jak muzyka kameralna łagodziła w Wilanowie obyczaje (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Sobieski, wysyłając w 1645 roku na zagraniczne studia swych nastoletnich synów, Marka i Jana, w ojcowskiej instrukcji zalecał potomkom: „jeśliby który z was chciał się na lutni uczyć grać albo na jakim instrumencie, to i to na wolę waszą …

Dwory sąsiadów króla Jana III Sobieskiego w okolicach Lubaczowa (artykuł, Silva Rerum)

U progu dorosłego życia Jan Sobieski związany był z dworem w Jaworowie na ziemi lwowskiej (ob. na Ukrainie). Był to jego pierwszy w pełni samodzielny dom, który do końca życia darzył dużym sentymentem. Jako starosta jaworowski uczył się też zarządzać …

Karciane wizerunki Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Od starożytnych czasów znana jest i wykorzystywana przez władców propagandowa moc wizerunków. Posągi, portrety, monety i medale, w późniejszych epokach także drukowane i malowane apoteozy, ilustracje ksiąg czy dekoracje budynków nie tylko były podstawowym źródłem wiedzy o wyglądzie władcy, ale …

W co się bawić... Ulubione rekreacje Marysieńki (artykuł, Silva Rerum)

W marcu 1668 roku tak wspominał Marysieńkę sprzed dziewięciu lat Sobieski: „Bo wspomnij tylko sobie Waszmość moja śliczna dobrodziejko, jakoś Waszmość była wesoła za nieboszczyka [pierwszego męża], choć to pokazowałaś, żeś nie ze wszystkim była kontenta. A jako za mnie? …

„Krysa”, czyli o karze za cudzołóstwo (artykuł, Silva Rerum)

Obowiązujące szlachtę prawo ziemskie nie przewidywało kary za cudzołóstwo. Jedynie w trzech województwach litewskich: bracławskim, kijowskim i wołyńskim, zachowano stary przepis Statutu litewskiego, wedle którego przyłapani na gorącym uczynku cudzołożnicy „oboje gardłem karani być mają”. Ale zapis ten praktycznie martwy. …

Panieński wianek (artykuł, Silva Rerum)

Wieniec na zaplecionych w warkocze długich dziewczęcych włosach był czytelnym znakiem panieństwa i niewinności. Jego nadużycie mogło być srogo karane, jak dowodzi cudowna ingerencja św. Stanisława. W słanym w 1252 r. do stolicy apostolskiej urzędowym spisie jego cudów jeden z …

Karawanseraj (artykuł, Silva Rerum)

Nocleg w czasie podróży jest koniecznością, która – w zależności od okoliczności – stać się może przyjemnością albo udręką. Nieraz zdarzało się podróżującym po Polsce narzekać na jakość noclegów, oferowanych przez karczmy. Do dyspozycji były najczęściej podłoga i wiązka słomy, …

Do konia i białogłowy przystępuj śmiało (artykuł, Silva Rerum)

O ile brak jest rozstrzygających materiałów źródłowych, który coś by nam pewnego powiedziały o tym, jak wyglądały konie na których jeździli Sarmaci, o tyle – więcej wiadomo o tym, jak ich zażywali. Przede wszystkim dzięki zachowanemu do naszych czasów traktatowi …

„Królestwo ichmoście w wieczór w karty grali”. O karcianych namiętnościach na dworze Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

Gdy tylko rozdawano karty do pasza, rozpoczynały się nabrzmiałe emocją dialogi graczy: Zaraz jeden: „Dawajcie, wino się święciło, Wszak wiecie, że mi zawsze przyjaciele było!” Aż drugi z dzwonki na stół: „Bronię tej – zwoła. – Duże – choć ich dwa tylko, żaden im …

„Basseta, do której się kanalija miesza”. Jak nowa gra hazardowa zdemoralizowała dwór Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Wśród wieczornych rozrywek na dworze Sobieskich królowały karty. Grywano w nie właściwie codziennie, jeśli akurat dzień nie kończył się ciekawszymi rozrywkami, jak choćby tańce. Polskimi kartami grywano w pasza, francuskimi w pikietę. Czasem satysfakcję z ogrania pozostałych uczestników zabawy podwajała …

Wizytowe łoże Marysieńki. Jak do Polski zawitała francuska moda na la ruelle (artykuł, Silva Rerum)

W kwietniu 1662 roku Maria Kazimiera Zamoyska wyruszyła w podróż do Paryża „dla poratowania zdrowia swego i widzenia rodziców swoich”, gdzie miał dojechać później jej mąż, Jan Zamoyski. Złe języki nie próżnowały. Joachim Jerlicz pod datą 7 maja zjadliwie pisał …

Gry planszowe na dworze Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

Na dworze królewskim, by wieczory się nie dłużyły, korzystano z różnych rekreacji. Do ulubionych należały gry planszowe, dość zresztą różnorodne. Jeśli wierzyć diariuszowi Kazimierza Sarneckiego, rezydenta Karola Stanisława Radziwiłła na dworze Sobieskiego, królowały zdecydowanie szachy. Raz po raz znajdujemy u …

Benedykt Chmielowski o kulturze Turków (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII stuleciu ludzie częściej potrafili czytać niż pisać. Ciekawi świata mogli sięgnąć po słynną encyklopedię księdza Joachima Benedykta Chmielowskiego (1700-1763). Jezuicki erudyta, rezydujący głównie w Firlejowie, poświęcił się kompilowaniu dzieł z różnych dziedzin. Spod jego pióra wyszedł m.in. skrót …

Balsaminka (artykuł, Silva Rerum)

W XVII w. olbrzymią popularnością cieszyły się tak zwane pomandery – specjalne pojemniczki do przechowywania silnych substancji zapachowych, których woń zgodnie z medycznymi wyobrażeniami z epoki miała oczyszczać zepsute powietrze. Zgniłe powietrze mogło wnikać do wnętrza ciała przez otwarte pory, …

Zalotna miłość i cielesne obcowanie panów w podeszłym wieku w „Kronice Polskiej” Marcina Kromera (artykuł, Silva Rerum)

„Kronika Polska” Marcina Kromera, królewskiego sekretarza, a następnie biskupa warmińskiego, wydana w języku łacińskim w 1555 roku pod tytułem „De origine et rebus gestis Polonorum”[1] pełna jest opisów krwawych starć władców, bitew i wojen, które czasem ustępują miejsca uwagom dotyczącym …

Karaimi z Kukizowa (artykuł, Silva Rerum)

Niewielkie miasteczko na północ od Lwowa należało w przeszłości do Kukizowskich, Herburtów, Krzeczowskich, Żółkiewskich, Daniłowiczów, Sobieskich, Radziwiłłów i Jabłonowskich, a w XIX w. do Strzeleckich. Wzmiankowany w 1438 r. Kukizów stał się miastem w 1538, a prawo magdeburskie otrzymał w …

Austeria w Bełżycach (artykuł, Silva Rerum)

Noclegi dla podróżującego dworu królewskiego były poważnym przedsięwzięciem logistycznym. Chętnie adaptowano do takiej misji przydrożne karczmy, wcześniej wypędzając przypadkowych gości i miejscowych chłopów. Izby zamiatano i myto, wykadzano siarką i ziołami, wykładano kobiercami i wybijano tkaninami. Rozstawiano lichtarze, czasem wieszano …

Lucas de Linda opisuje Rzeczpospolitą (artykuł, Silva Rerum)

W 1620 r. w Jenie wydano Descriptio orbis et omnium ejus rerumpublicarum in qua praecipua omnium regnorum et rerumpublicarum ordine et methodice pertractantur […] (Opis świata i wszystkich jego państw, w którym kolejno i systematycznie rozważane są najważniejsze kwestie dotyczące …

Obywatelstwo i swobody szlacheckie (artykuł, Silva Rerum)

Szlachta, przynajmniej teoretycznie, miała świadomość swojego podmiotowego znaczenia w państwie. Istnieje takie ciekawe świadectwo, z okresu pierwszego bezkrólewia, kiedy to szlachta ziemi bełskiej, jeszcze w lipcu 1572, nim podjęte były jakieś centralne decyzje przez Radę Koronną, zjeżdża się i dla …

Sąsiedzkość (artykuł, Silva Rerum)

Andrzej Zajączkowski, nieoceniony badacz kultury szlacheckiej, zanim – z przyczyn niekoniecznie od siebie zależnych – poświęcił się badaniu zupełnie innych kwestii, określił kulturę Rzeczypospolitej mianem „struktury wielkich i małych sąsiedztw”. Co kryje się za tym terminem? Namawiam do pewnego eksperymentu: wyobrażenia …

Uczestnictwo szlachty w życiu politycznym (artykuł, Silva Rerum)

Ponieważ to każdy Koronny obywatel dobrze wie, że nam jest potrzeba, wiele ubliżenia i wolności naszych i inszych błędów, i nierządów, które się w Koronę wkorzeniły, opatrzyć i przyszłemu panu okazać i tego przestrzec, abychmy go na stare błędy i …

Reguły szkolne według rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Dialogi zawarte na kartach polsko-niemieckich podręczników językowych z XVII wieku odsłaniają przed współczesnym czytelnikiem barwne i żywe sceny z życia szkolnego oraz zasady i reguły, którym musieli się podporządkowywać uczniowie. We Wrocławiu, Gdańsku czy Toruniu uczono dzieci mieszczańskie języka polskiego jako …

Na targowisku. Rozmówki polsko-niemieckie z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Podstawą do prowadzenia ożywionych kontaktów handlowych w mieście była skuteczna komunikacja, zwłaszcza jeśli na targach i jarmarkach spotykała się ludność mówiąca różnymi językami. We Wrocławiu, Gdańsku czy Toruniu uczono dzieci mieszczańskie języka polskiego, jako obcego. Umiejętne obejście się z kupującym …

O rzemieślnikach w świetle rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Z rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku dowiadujemy się o warunkach życia w dawnych miastach, a także o mieszczańskich profesjach – zarówno w handlu, jak i rzemiośle. Poznajemy szeroki wachlarz rzemieślniczych zawodów oraz wąskich specjalizacji im przypisanych. Sprawdźmy z jakimi sprawunkami …

Europejska kultura ludowa okiem szlacheckiego podróżnika (artykuł, Silva Rerum)

Udającym się w podróż edukacyjną młodym szlachcicom staropolskie instrukcje nakazywały notować wszelkie notabilia w miejscach, w których zdarzy im się przebywać. Stąd też dzienniki podróży zawierają dane dotyczące geografii, ustroju i historii przemierzanych państw. Wśród tych informacji odnajdujemy także folklor …

Podróż historyczna po nowożytnej Europie (artykuł, Silva Rerum)

Nie ma nic cenniejszego dla młodego człowieka w nowożytnej Europie niż wiedza o historii własnego kraju, ale wiedza uzupełniona o studia nad obyczajami, polityką i religią obcych krajów – czytamy we wstępie do wielkiego przewodnika po nowożytnej Europie autorstwa Claude’a …

Polacy – barbarzyńcy z Północy? (artykuł, Silva Rerum)

Mówiąc dziś o położeniu Polski w Europie, często używamy sformułowania Europa wschodnia lub środkowo-wschodnia. Dawniej ten podział nie był tak oczywisty. Na kartach relacji cudzoziemców z ich pobytu w Rzeczypospolitej możemy dostrzec, że Polacy uważani byli za przedstawicieli narodów Północy. Na …

XVII-wieczny Londyn w relacjach podróżników z Rzeczypospolitej Obojga Narodów (artykuł, Silva Rerum)

W odniesieniu do okresu baroku mówi się zwykle o swoistym fenomenie peregrynacji. Mieszkańcy Rzeczypospolitej podróżowali po całej ówczesnej Europie, pojawiali się w niemal wszystkich liczących się ośrodkach miejskich, wędrowali po znanych szlakach, choć odwiedzali również zakątki mniej uczęszczane. Anglia nie była …

Wokół XVII-wiecznych podróżnych gospód (artykuł, Silva Rerum)

Przerwę w podróży czyniąc, trzeba kazać się zawsze prowadzić do najlepszej oberży, by dobrze zostać ugoszczonym, tak w połowie XVII w. zalecał wszystkim wybierającym się w daleką podróż Giacomo Fantuzzi, doświadczony podróżnik sam przemierzający szlaki ówczesnej Europy. Zaraz po przybyciu …

Kolekcjonerska moda na polonika z pruskiego Gdańska i Elbląga w XIX w. (artykuł, Silva Rerum)

Około połowy XIX w. świadomość gdańszczan i elblążan o przynależności ich miast do Rzeczypospolitej należała już wyłącznie do sfery odległej przeszłości. Wygasł emocjonalny stosunek do pamiątek świadczących o tych związkach, obecny jeszcze u wcześniejszej generacji mieszkańców obu portowych miast. Dokonało …

Czym zajmowali się ludzie starsi? (artykuł, Silva Rerum)

Choć powszechnie wiadomo, że starość to etap w życiu, który dotyczy każdego i w każdym momencie w historii, nadal nie w pełni zdajemy sobie – ani zawodowi historycy, ani miłośnicy historii – sprawę z tego, jak żyli ludzie starsi w …

Gdy zaczyna się starość… (artykuł, Silva Rerum)

STAROŚĆ. Gnuśney starości niezbedne śrzony Już ubieliły wiek moy zielony. Ciało nie krzepkie tylko się kiwa, A zęby ledwo zdolne do mliwa. Za lada moment trzeba w kray inny Poyść, słodkiey życia zbywszy drobiny. Ah iak to przykro wspomnień na ciebie. Zbliżaiący się czarny Erebie! Kędy w królestwie wybladłych …

O starych magnatach, czyli dawni mocarze odchodzący w przeszłość (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII w. sejmikowe życie przybrało karykaturalne formy. Zmiany w systemie politycznym – przede wszystkim kolejne rozbiory Rzeczypospolitej – przyczyniły się też do zmian w strukturze społecznej. Ogromny kapitał społeczny i kulturowy, który tradycyjnie dzierżyli w swych rękach najznamienitsi magnaci …

O domowej precedencji (artykuł, Silva Rerum)

Gdy z wizytą do jakiegoś kraju przyjeżdża ważny dyplomata, w każdym kraju uruchomiona zostaje określona procedura. O porządku odwiedzin, miejscach przy stole, nawet kolejności, z jaką należy uścisnąć dłonie gości przy powitaniu, decyduje ścisły kodeks dyplomatyczny. Każde odstępstwo od norm …

O kalendarzach, wychowaniu i długim życiu (artykuł, Silva Rerum)

Choć staropolskie kalendarze nie cieszyły się opinią literatury wysokich lotów – o czym Ignacy Krasicki pisał w znanej satyrze – ich popularność wśród szlachty przewyższały chyba tylko książeczki do nabożeństwa. I działo się to mimo tego, że modna żona krytykowała …

Cudzoziemcy w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Silva Rerum)

Rzeczpospolita Obojga Narodów była celem podróży wielu obcokrajowców – polityków, lekarzy, wojskowych, artystów... Ich opinie o kraju i …

Demokracja szlachecka (Silva Rerum)

Demokracja szlachecka – wolna elekcja, sejmiki, przywileje szlacheckie, złota wolność i liberum veto... i wiele więcej.

Kultura sarmacka (Silva Rerum)

Sarmatyzm to formacja kulturowa przeważającej części szlachty, niezwykle bogata i oryginalna, stanowiąca o wyjątkowości Rzeczypospolitej Obojga …

Pani godna a pobożna – wizerunek szlachcianki w staropolskich mowach pogrzebowych (artykuł, Silva Rerum)

Ważnym elementem staropolskiego ceremoniału pogrzebowego były oracje pogrzebowe – kazania, mowy, panegiryki i epitafia, których początków należy szukać w czasach antycznych. Zawierają one cenne informacje o zwyczajach pogrzebowych, bogaty materiał genealogiczny i heraldyczny, są też dobrym świadectwem dawnej mentalności i …

„Pomniąc na przykazanie Boskie i Ojca napomnienie...” – kilka słów o staropolskich zalecenia wychowawczych (artykuł, Silva Rerum)

Staropolskie testamenty są jednym z najważniejszych i najbogatszych treściowo staropolskich źródeł zaliczanych do kategorii egodokumentów. Dostarczają one bogatej i różnorodnej wiedzy o mentalności dawnego społeczeństwa, systemie i hierarchii wartości, postawach wobec życia i śmierci, więziach rodzinnych czy staropolskich tradycjach i …

„Wzięła mnie miłość w swe potężne pęta” – staropolska intymność (artykuł, Silva Rerum)

Intymność definiujemy zwykle jako najbardziej prywatną sferę relacji międzyludzkich, ograniczoną do wąskiego kręgu uczuć i doznań – miłości, czułości, wynikającego z nich pożądania, cielesności, niezaspokojonej tęsknoty i bliskości. W historiografii polskiej niewiele znajdziemy opracowań traktujących o staropolskiej miłości, jakby ta …

Testamenty jako świadectwo relacji rodzinnych szlachty w XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Testament traktowany jako akt ostatniej woli człowieka przygotowującego się do śmierci stanowił – zgodnie z obowiązującymi zasadami sztuki dobrego umierania – dokument materialnego rozrachunku z życiem, ale i szczególny akt wiary, świadectwo przekonań religijnych i przynależności do określonego wyznania, wyraz …

Wojna i polityka w testamentach i mowach pogrzebowych w XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W polskiej tradycji XVII i XVIII wieku testament nie tylko ukształtował się jako dokument prawno-majątkowy, ale też został wzbogacony ładunkiem doświadczeń i uczuć testatorów, obejmujących zarówno sferę duchowo-religijną, jak i czysto osobistą, intymną, stając się zapisem ludzkich dziejów. Spora grupa …

Magnackie szranki i konkury. Towarzyskie i miłosne przygody Michała Kazimierza Radziwiłła w latach 1721–1723 (artykuł, Silva Rerum)

Liczne perypetie towarzyskie, miłosne i losowe sytuacje podróżne uczyniły z opisu europejskiego wojażu księcia ordynata nieświeskiego, późniejszego wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” (1702–1762), niemalże powieść przygodową. Podróżował on po Europie (1721–1723) w celach matrymonialnych, towarzyskich, …

Mohylów – miasto z widokiem na Cecorę (artykuł, Silva Rerum)

Aleksander Przeździecki pisał w relacji z podróży: „miasto winogradu i jedwabników, rozkosznie opiera się o płaskie brzegi Dniestru, i w lazurowej fali jego odbija się jakby w olbrzymim zwierciadle. Dziki dotąd brzeg besarabski ubiera się pod Mohylowem w zielone lasy, …

Biskupia rezydencja w Czarnokozińcach (artykuł, Silva Rerum)

Dziewiętnastowieczny krajoznawca pisał: „Nad Zbruczem płynącym w zakrętach, po równinie okrytéj miękką jak kobierzec zielenią, wyrasta skała, […] na jéj cyplu sterczą ruiny zamku, który tu jak strażnicza placówka wyglądał […] okolcie te budynki ogrodem, dodajcie u podnóża skały wieś …

Mikulińce – zamek i miasto (artykuł, Silva Rerum)

Miastu w dawnym województwie ruskim, stale nękanemu przez Tatarów, Anna z Sieniawskich, żona Wawrzyńca Spytka Jordana, postanowiła dać szansę na przetrwanie. W XVI w. wzniosła na górze, na prawym brzegu Seretu warowny zamek. Zastąpił on stary ruski gród Mikulin, wzmiankowany …

Postrzeganie przyrody w czasach saskich na przykładzie korespondencji Elżbiety Sieniawskiej (artykuł, Silva Rerum)

Zainteresowanie człowieka światem natury, tak bardzo regulującym jego codzienny rytm życia, odnotowujemy do najdawniejszych czasów, na długo zanim w historiografii rozwinie się nurt badań nad stosunkiem człowieka do przyrody i zwierząt, kiedy to odważymy się na porzucenie antropocentrycznego charakteru definiowania …

Ojcostwo w czasach saskich (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych w Rzeczypospolitej rodzina była miejscem realizacji modelowych wzorców roli kobiety i mężczyzny. Relacje zachowane w …

Poradnik dla zakochanych z połowy XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W 1746 r. we Wrocławiu opublikowano Uwagi do zupełnego zabierających się w stan małżeński szczęścia służących, przez pewnego Podgórzanina, które stanowią bardzo interesujący poradnik dla zakochanych kawalerów z kręgów szlacheckich. Autorem tego dziełka był Aleksander Paweł Zatorski (1772–1752), który pisał …