• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Jak muzyka kameralna łagodziła w Wilanowie obyczaje (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Sobieski, wysyłając w 1645 roku na zagraniczne studia swych nastoletnich synów, Marka i Jana, w ojcowskiej instrukcji zalecał potomkom: „jeśliby który z was chciał się na lutni uczyć grać albo na jakim instrumencie, to i to na wolę waszą …

Dwory sąsiadów króla Jana III Sobieskiego w okolicach Lubaczowa (artykuł, Silva Rerum)

U progu dorosłego życia Jan Sobieski związany był z dworem w Jaworowie na ziemi lwowskiej (ob. na Ukrainie). Był to jego pierwszy w pełni samodzielny dom, który do końca życia darzył dużym sentymentem. Jako starosta jaworowski uczył się też zarządzać …

W co się bawić... Ulubione rekreacje Marysieńki (artykuł, Silva Rerum)

W marcu 1668 roku tak wspominał Marysieńkę sprzed dziewięciu lat Sobieski: „Bo wspomnij tylko sobie Waszmość moja śliczna dobrodziejko, jakoś Waszmość była wesoła za nieboszczyka [pierwszego męża], choć to pokazowałaś, żeś nie ze wszystkim była kontenta. A jako za mnie? …

Konno czy łodzią? Dylematy staropolskich podróży lądowych w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

W epoce nowożytnej charakterystycznym dla szlachty polskiej sposobem podróżowania po Europie była jazda konna. Zresztą także w kraju przeciętny szlachcic spędzał większość życia w siodle. Jazda konna była właściwym dla szlachty sposobem przemieszczania się i podróży. Posiadanie konia stanowiło wyróżnik …

Panieński wianek (artykuł, Silva Rerum)

Wieniec na zaplecionych w warkocze długich dziewczęcych włosach był czytelnym znakiem panieństwa i niewinności. Jego nadużycie mogło być srogo karane, jak dowodzi cudowna ingerencja św. Stanisława. W słanym w 1252 r. do stolicy apostolskiej urzędowym spisie jego cudów jeden z …

Karawanseraj (artykuł, Silva Rerum)

Nocleg w czasie podróży jest koniecznością, która – w zależności od okoliczności – stać się może przyjemnością albo udręką. Nieraz zdarzało się podróżującym po Polsce narzekać na jakość noclegów, oferowanych przez karczmy. Do dyspozycji były najczęściej podłoga i wiązka słomy, …

Do konia i białogłowy przystępuj śmiało (artykuł, Silva Rerum)

O ile brak jest rozstrzygających materiałów źródłowych, który coś by nam pewnego powiedziały o tym, jak wyglądały konie na których jeździli Sarmaci, o tyle – więcej wiadomo o tym, jak ich zażywali. Przede wszystkim dzięki zachowanemu do naszych czasów traktatowi …

„Królestwo ichmoście w wieczór w karty grali”. O karcianych namiętnościach na dworze Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

Gdy tylko rozdawano karty do pasza, rozpoczynały się nabrzmiałe emocją dialogi graczy: Zaraz jeden: „Dawajcie, wino się święciło, Wszak wiecie, że mi zawsze przyjaciele było!” Aż drugi z dzwonki na stół: „Bronię tej – zwoła. – Duże – choć ich dwa tylko, żaden im …

„Basseta, do której się kanalija miesza”. Jak nowa gra hazardowa zdemoralizowała dwór Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Wśród wieczornych rozrywek na dworze Sobieskich królowały karty. Grywano w nie właściwie codziennie, jeśli akurat dzień nie kończył się ciekawszymi rozrywkami, jak choćby tańce. Polskimi kartami grywano w pasza, francuskimi w pikietę. Czasem satysfakcję z ogrania pozostałych uczestników zabawy podwajała …

Wizytowe łoże Marysieńki. Jak do Polski zawitała francuska moda na la ruelle (artykuł, Silva Rerum)

W kwietniu 1662 roku Maria Kazimiera Zamoyska wyruszyła w podróż do Paryża „dla poratowania zdrowia swego i widzenia rodziców swoich”, gdzie miał dojechać później jej mąż, Jan Zamoyski. Złe języki nie próżnowały. Joachim Jerlicz pod datą 7 maja zjadliwie pisał …

Gry planszowe na dworze Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

Na dworze królewskim, by wieczory się nie dłużyły, korzystano z różnych rekreacji. Do ulubionych należały gry planszowe, dość zresztą różnorodne. Jeśli wierzyć diariuszowi Kazimierza Sarneckiego, rezydenta Karola Stanisława Radziwiłła na dworze Sobieskiego, królowały zdecydowanie szachy. Raz po raz znajdujemy u …

Benedykt Chmielowski o kulturze Turków (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII stuleciu ludzie częściej potrafili czytać niż pisać. Ciekawi świata mogli sięgnąć po słynną encyklopedię księdza Joachima Benedykta Chmielowskiego (1700-1763). Jezuicki erudyta, rezydujący głównie w Firlejowie, poświęcił się kompilowaniu dzieł z różnych dziedzin. Spod jego pióra wyszedł m.in. skrót …

Sekrety staropolskiej lodowni (artykuł, Silva Rerum)

Zanim powstały pierwsze elektryczne chłodziarki w szlacheckich folwarkach przechowywano produkty w zimnie korzystając z naturalnych i praktycznych rozwiązań. Lodownia była wspaniałym wynalazkiem! Wiosną i latem można było chłodzić w niej nabiał, konfitury, lody, wino, piwo oraz mięso i ryby. Lodownie …

Zalotna miłość i cielesne obcowanie panów w podeszłym wieku w „Kronice Polskiej” Marcina Kromera (artykuł, Silva Rerum)

„Kronika Polska” Marcina Kromera, królewskiego sekretarza, a następnie biskupa warmińskiego, wydana w języku łacińskim w 1555 roku pod tytułem „De origine et rebus gestis Polonorum”[1] pełna jest opisów krwawych starć władców, bitew i wojen, które czasem ustępują miejsca uwagom dotyczącym …

Karczmarz: oszust, grzesznik, fałszerz (artykuł, Silva Rerum)

W relacjach podróżników przemierzających terytorium Rzeczypospolitej w XVII–XVIII w. wiele miejsca zajmuje symboliczna postać karczmarza. Bywa on niekiedy przedstawiany jako ofiara swoich czasów, szczególnie gdy prowadzi skromną wiejską gospodę. Najczęściej jednak występuje jako osoba wykorzystująca najróżniejsze trudne sytuacje, w których …

Karaimi z Kukizowa (artykuł, Silva Rerum)

Niewielkie miasteczko na północ od Lwowa należało w przeszłości do Kukizowskich, Herburtów, Krzeczowskich, Żółkiewskich, Daniłowiczów, Sobieskich, Radziwiłłów i Jabłonowskich, a w XIX w. do Strzeleckich. Wzmiankowany w 1438 r. Kukizów stał się miastem w 1538, a prawo magdeburskie otrzymał w …

Austeria w Bełżycach (artykuł, Silva Rerum)

Noclegi dla podróżującego dworu królewskiego były poważnym przedsięwzięciem logistycznym. Chętnie adaptowano do takiej misji przydrożne karczmy, wcześniej wypędzając przypadkowych gości i miejscowych chłopów. Izby zamiatano i myto, wykadzano siarką i ziołami, wykładano kobiercami i wybijano tkaninami. Rozstawiano lichtarze, czasem wieszano …

Lucas de Linda opisuje Rzeczpospolitą (artykuł, Silva Rerum)

W 1620 r. w Jenie wydano Descriptio orbis et omnium ejus rerumpublicarum in qua praecipua omnium regnorum et rerumpublicarum ordine et methodice pertractantur […] (Opis świata i wszystkich jego państw, w którym kolejno i systematycznie rozważane są najważniejsze kwestie dotyczące …

Sąsiedzkość (artykuł, Silva Rerum)

Andrzej Zajączkowski, nieoceniony badacz kultury szlacheckiej, zanim – z przyczyn niekoniecznie od siebie zależnych – poświęcił się badaniu zupełnie innych kwestii, określił kulturę Rzeczypospolitej mianem „struktury wielkich i małych sąsiedztw”. Co kryje się za tym terminem? Namawiam do pewnego eksperymentu: wyobrażenia …

Uczestnictwo szlachty w życiu politycznym (artykuł, Silva Rerum)

Ponieważ to każdy Koronny obywatel dobrze wie, że nam jest potrzeba, wiele ubliżenia i wolności naszych i inszych błędów, i nierządów, które się w Koronę wkorzeniły, opatrzyć i przyszłemu panu okazać i tego przestrzec, abychmy go na stare błędy i …

Reguły szkolne według rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Dialogi zawarte na kartach polsko-niemieckich podręczników językowych z XVII wieku odsłaniają przed współczesnym czytelnikiem barwne i żywe sceny z życia szkolnego oraz zasady i reguły, którym musieli się podporządkowywać uczniowie. We Wrocławiu, Gdańsku czy Toruniu uczono dzieci mieszczańskie języka polskiego jako …

Na targowisku. Rozmówki polsko-niemieckie z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Podstawą do prowadzenia ożywionych kontaktów handlowych w mieście była skuteczna komunikacja, zwłaszcza jeśli na targach i jarmarkach spotykała się ludność mówiąca różnymi językami. We Wrocławiu, Gdańsku czy Toruniu uczono dzieci mieszczańskie języka polskiego, jako obcego. Umiejętne obejście się z kupującym …

O rzemieślnikach w świetle rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Z rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku dowiadujemy się o warunkach życia w dawnych miastach, a także o mieszczańskich profesjach – zarówno w handlu, jak i rzemiośle. Poznajemy szeroki wachlarz rzemieślniczych zawodów oraz wąskich specjalizacji im przypisanych. Sprawdźmy z jakimi sprawunkami …

O służbie w mieszczańskim domu, na podstawie rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W samouczkach i podręcznikach do nauki języków obcych, w formie dialogów opisywano typowe sytuacje rozgrywające się na ulicy, w domu czy na targu, które mogły się z dużym prawdopodobieństwem odbyć w rzeczywistości. W rozmówkach uchwycono migawki codziennego życia. Dzięki nim …

Europejska kultura ludowa okiem szlacheckiego podróżnika (artykuł, Silva Rerum)

Udającym się w podróż edukacyjną młodym szlachcicom staropolskie instrukcje nakazywały notować wszelkie notabilia w miejscach, w których zdarzy im się przebywać. Stąd też dzienniki podróży zawierają dane dotyczące geografii, ustroju i historii przemierzanych państw. Wśród tych informacji odnajdujemy także folklor …

Podróż historyczna po nowożytnej Europie (artykuł, Silva Rerum)

Nie ma nic cenniejszego dla młodego człowieka w nowożytnej Europie niż wiedza o historii własnego kraju, ale wiedza uzupełniona o studia nad obyczajami, polityką i religią obcych krajów – czytamy we wstępie do wielkiego przewodnika po nowożytnej Europie autorstwa Claude’a …

Polacy – barbarzyńcy z Północy? (artykuł, Silva Rerum)

Mówiąc dziś o położeniu Polski w Europie, często używamy sformułowania Europa wschodnia lub środkowo-wschodnia. Dawniej ten podział nie był tak oczywisty. Na kartach relacji cudzoziemców z ich pobytu w Rzeczypospolitej możemy dostrzec, że Polacy uważani byli za przedstawicieli narodów Północy. Na …

XVII-wieczny Londyn w relacjach podróżników z Rzeczypospolitej Obojga Narodów (artykuł, Silva Rerum)

W odniesieniu do okresu baroku mówi się zwykle o swoistym fenomenie peregrynacji. Mieszkańcy Rzeczypospolitej podróżowali po całej ówczesnej Europie, pojawiali się w niemal wszystkich liczących się ośrodkach miejskich, wędrowali po znanych szlakach, choć odwiedzali również zakątki mniej uczęszczane. Anglia nie była …

Czym zajmowali się ludzie starsi? (artykuł, Silva Rerum)

Choć powszechnie wiadomo, że starość to etap w życiu, który dotyczy każdego i w każdym momencie w historii, nadal nie w pełni zdajemy sobie – ani zawodowi historycy, ani miłośnicy historii – sprawę z tego, jak żyli ludzie starsi w …

Gdy zaczyna się starość… (artykuł, Silva Rerum)

STAROŚĆ. Gnuśney starości niezbedne śrzony Już ubieliły wiek moy zielony. Ciało nie krzepkie tylko się kiwa, A zęby ledwo zdolne do mliwa. Za lada moment trzeba w kray inny Poyść, słodkiey życia zbywszy drobiny. Ah iak to przykro wspomnień na ciebie. Zbliżaiący się czarny Erebie! Kędy w królestwie wybladłych …

O starych magnatach, czyli dawni mocarze odchodzący w przeszłość (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII w. sejmikowe życie przybrało karykaturalne formy. Zmiany w systemie politycznym – przede wszystkim kolejne rozbiory Rzeczypospolitej – przyczyniły się też do zmian w strukturze społecznej. Ogromny kapitał społeczny i kulturowy, który tradycyjnie dzierżyli w swych rękach najznamienitsi magnaci …

O domowej precedencji (artykuł, Silva Rerum)

Gdy z wizytą do jakiegoś kraju przyjeżdża ważny dyplomata, w każdym kraju uruchomiona zostaje określona procedura. O porządku odwiedzin, miejscach przy stole, nawet kolejności, z jaką należy uścisnąć dłonie gości przy powitaniu, decyduje ścisły kodeks dyplomatyczny. Każde odstępstwo od norm …

O kalendarzach, wychowaniu i długim życiu (artykuł, Silva Rerum)

Choć staropolskie kalendarze nie cieszyły się opinią literatury wysokich lotów – o czym Ignacy Krasicki pisał w znanej satyrze – ich popularność wśród szlachty przewyższały chyba tylko książeczki do nabożeństwa. I działo się to mimo tego, że modna żona krytykowała …

Cudzoziemcy w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Silva Rerum)

Rzeczpospolita Obojga Narodów była celem podróży wielu obcokrajowców – polityków, lekarzy, wojskowych, artystów... Ich opinie o kraju i …

Demokracja szlachecka (Silva Rerum)

Demokracja szlachecka – wolna elekcja, sejmiki, przywileje szlacheckie, złota wolność i liberum veto... i wiele więcej.

Kultura sarmacka (Silva Rerum)

Sarmatyzm to formacja kulturowa przeważającej części szlachty, niezwykle bogata i oryginalna, stanowiąca o wyjątkowości Rzeczypospolitej Obojga …

Świat wiśnickich Żydów (artykuł, Silva Rerum)

Nowy Wiśnicz, miasto założone na prawie magdeburskim na mocy przywileju Zygmunta III (8 VI 1616), zajęło teren na południowy wschód od rezydencji Lubomirskich. Zlokalizowane w rozwidleniu dróg z Bochni do Nowego Sącza, wchłonęło część starszej wsi Rogozie. Obszar nowego organizmu …

Najniższy podnóżek. Relacje klientalne w epoce późnego baroku (artykuł, Silva Rerum)

Niestabilność władzy politycznej w dawnej Rzeczypospolitej przyczyniła się do gwałtownego rozkwitu nieformalnych więzi społeczno-politycznych, które miały zapewnić uczestnikom życia publicznego udział we władzy, materialne powodzenie i podstawowe bezpieczeństwo. Rozwój więzi klientalnych cechował się pewną dwukierunkowością wynikającą ze wzajemnych relacji między …

„Obcy” i „swój” w mentalności kobiet epoki późnego baroku (artykuł, Silva Rerum)

Mentalność człowieka epoki baroku kształtowała się pod wpływem wielu czynników – wychowania domowego, rodzinnych tradycji, religii, literatury, podróży oraz zasad wyznawanych w środowisku, w którym żył, z którym się utożsamiał i w którym rozwijał swoją aktywność. Mimo że mentalność kobiet …

Pani godna a pobożna – wizerunek szlachcianki w staropolskich mowach pogrzebowych (artykuł, Silva Rerum)

Ważnym elementem staropolskiego ceremoniału pogrzebowego były oracje pogrzebowe – kazania, mowy, panegiryki i epitafia, których początków należy szukać w czasach antycznych. Zawierają one cenne informacje o zwyczajach pogrzebowych, bogaty materiał genealogiczny i heraldyczny, są też dobrym świadectwem dawnej mentalności i …

„Pomniąc na przykazanie Boskie i Ojca napomnienie...” – kilka słów o staropolskich zalecenia wychowawczych (artykuł, Silva Rerum)

Staropolskie testamenty są jednym z najważniejszych i najbogatszych treściowo staropolskich źródeł zaliczanych do kategorii egodokumentów. Dostarczają one bogatej i różnorodnej wiedzy o mentalności dawnego społeczeństwa, systemie i hierarchii wartości, postawach wobec życia i śmierci, więziach rodzinnych czy staropolskich tradycjach i …

„Wzięła mnie miłość w swe potężne pęta” – staropolska intymność (artykuł, Silva Rerum)

Intymność definiujemy zwykle jako najbardziej prywatną sferę relacji międzyludzkich, ograniczoną do wąskiego kręgu uczuć i doznań – miłości, czułości, wynikającego z nich pożądania, cielesności, niezaspokojonej tęsknoty i bliskości. W historiografii polskiej niewiele znajdziemy opracowań traktujących o staropolskiej miłości, jakby ta …

Testamenty jako świadectwo relacji rodzinnych szlachty w XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Testament traktowany jako akt ostatniej woli człowieka przygotowującego się do śmierci stanowił – zgodnie z obowiązującymi zasadami sztuki dobrego umierania – dokument materialnego rozrachunku z życiem, ale i szczególny akt wiary, świadectwo przekonań religijnych i przynależności do określonego wyznania, wyraz …

Wojna i polityka w testamentach i mowach pogrzebowych w XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W polskiej tradycji XVII i XVIII wieku testament nie tylko ukształtował się jako dokument prawno-majątkowy, ale też został wzbogacony ładunkiem doświadczeń i uczuć testatorów, obejmujących zarówno sferę duchowo-religijną, jak i czysto osobistą, intymną, stając się zapisem ludzkich dziejów. Spora grupa …

Karciane wizerunki Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Od starożytnych czasów znana jest i wykorzystywana przez władców propagandowa moc wizerunków. Posągi, portrety, monety i medale, w późniejszych epokach także drukowane i malowane apoteozy, ilustracje ksiąg czy dekoracje budynków nie tylko były podstawowym źródłem wiedzy o wyglądzie władcy, ale …

Biskupia rezydencja w Czarnokozińcach (artykuł, Silva Rerum)

Dziewiętnastowieczny krajoznawca pisał: „Nad Zbruczem płynącym w zakrętach, po równinie okrytéj miękką jak kobierzec zielenią, wyrasta skała, […] na jéj cyplu sterczą ruiny zamku, który tu jak strażnicza placówka wyglądał […] okolcie te budynki ogrodem, dodajcie u podnóża skały wieś …

Mikulińce – zamek i miasto (artykuł, Silva Rerum)

Miastu w dawnym województwie ruskim, stale nękanemu przez Tatarów, Anna z Sieniawskich, żona Wawrzyńca Spytka Jordana, postanowiła dać szansę na przetrwanie. W XVI w. wzniosła na górze, na prawym brzegu Seretu warowny zamek. Zastąpił on stary ruski gród Mikulin, wzmiankowany …

Postrzeganie przyrody w czasach saskich na przykładzie korespondencji Elżbiety Sieniawskiej (artykuł, Silva Rerum)

Zainteresowanie człowieka światem natury, tak bardzo regulującym jego codzienny rytm życia, odnotowujemy do najdawniejszych czasów, na długo zanim w historiografii rozwinie się nurt badań nad stosunkiem człowieka do przyrody i zwierząt, kiedy to odważymy się na porzucenie antropocentrycznego charakteru definiowania …

Ojcostwo w czasach saskich (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych w Rzeczypospolitej rodzina była miejscem realizacji modelowych wzorców roli kobiety i mężczyzny. Relacje zachowane w …

Poradnik dla zakochanych z połowy XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W 1746 r. we Wrocławiu opublikowano Uwagi do zupełnego zabierających się w stan małżeński szczęścia służących, przez pewnego Podgórzanina, które stanowią bardzo interesujący poradnik dla zakochanych kawalerów z kręgów szlacheckich. Autorem tego dziełka był Aleksander Paweł Zatorski (1772–1752), który pisał …