Jan III Sobieski h. Janina (1629-1696), hetman wielki, marszałek wielki koronny, król polski. Był synem kasztelana krakowskiego Jakuba i Teofili z Daniłowiczów, prawnukiem hetmana wielkiego i kanclerza koronnego Stanisława Żółkiewskiego, młodszym bratem starosty krasnostawskiego Marka i starszym Katarzyny, żony Michała …
Leżąca na postumencie z motywem Bliźniąt kula ozdobiona reliefowo czterema gwiazdami i półksiężycem ma analogie w ikonografii poświęconej tematyce apoteozy i renovatio. W dekoracji Wilanowa wątku dynastycznego, czyli zamiaru osadzenia na tronie królewicza Jakuba, upatrywano m.in. w nawiązaniach do IV …
W kontekście symboliki bramy rezydencjonalnej porównywalne jest panegiryczne określenie Jana III „kolumną graniczną przeciw nawale otomańskiej” („columna terminalis furori Othomanico”: B.N. Wąsowski, Callitectonicorum seu de pulchro architecturae sacrae et civilis, 1678) i przesilenia letniego jako „kamienia granicznego najdłuższego dnia” („longissimi …
Wojny polsko-tureckie w XVII wieku objawiły się na gruncie politycznym i gospodarczym nie tylko w sposób negatywny. Pozytywnym skutkiem było przenikanie się kultur, co zaowocowało przejęciem przez Polskę muzyki tureckiej. Na ziemiach polskich pojawiły się kapele janczarskie − typowe tureckie orkiestry …
Z panowaniem Jana III wiąże się ostatni okres pomyślności staropolskiego Lwowa. Miasto nie szczędziło królowi dowodów przywiązania, wdzięczne za ocalenie w trudnych latach wojen z Półksiężycem. Podczas triumfalnego wjazdu monarchy w r. 1678 przedstawiciel Rady wręcz oświadczył w imieniu wiwatujących …
Sens wilanowskich wątków mitologiczno-astronomicznych odczytywano przede wszystkim w nawiązaniu do rządów Jana III, zgodnie z kierunkiem wskazanym nowożytnym mitografom w poezji augustowskiej. W kontekście domu Heliosa jako figury niepodzielnych rządów zwraca bowiem uwagę Horacjański motyw potęgi państwa sięgającej od wschodu …
Rysunek interpretowany początkowo jako szczegółowy projekt techniczny bramy triumfalnej przygotowanej w 1677 roku na okazję wizyty Jana III Sobieskiego w Toruniu odkryła cztery dekady temu w archiwum toruńskim Halina Robótka. Nie zwróciła jednak większej uwagi na ten dokument. Z wielu …
François de Callières urodził się w Cherburgu, gdzie został ochrzczony 14 maja 1645 r. Jego ojciec Jacques był długoletnim zarządcą zamku hrabiego de Longueville. Z tą właśnie rodziną związał początkowo swą karierę François de Callières. W roku 1670 udał się w …
Ze swojej drugiej misji w Polsce w roku 1674 Callières sporządził krótką relację, rodzaj raportu, który, w przeciwieństwie do sławnego działa „De la manière de négocier avec les souverains”, pozostał rękopisem. Przechowywany on jest obecnie w Bibliotece Polskiej w Paryżu …
Zanim opowiemy o elekcji Sobieskiego w 1674 roku trzeba przypomnieć, że instytucja wolnej elekcji – ostoja wolności szlacheckiej – przeżywała w połowie XVII wieku pewien kryzys. Ciąg klęsk jaki dotknął Rzeczpospolitą, od powstania Chmielnickiego począwszy, a na potopie szwedzkim (jak …
Kalendarz, który ukazał się w 1676 r., a właściwie dołączony do niego Prognostyk z herbem Janina i obszerną, łacińską dedykacją „Jakubowi, najdostojniejszego, najpotężniejszego i niezwyciężonego Jana III, pana mojego pierworodnego syna” podpisana przez autora kalendarza i prognostyku, Jana Gostumiowskiego w …
Analizując program ikonograficzny pałacu wilanowskiego Mariusz Karpowicz w klasycznej już pracy Sztuka oświeconego sarmatyzmu skupił się na roli inspiracji wergiliańskich. Od autora Eneidy i Georgik nie mniej doniosłą rolę w owym programie pełniły Owidiuszowe Metamorfozy. Na elewacjach pałacu szereg kompozycji …
Spośród muzyków zatrudnionych na dworze Jana III Sobieskiego królewskim faworytem był zdecydowanie Ukrainiec Wesołowski. W diariuszu Kazimierza Sarneckiego z ostatnich lat życia władcy znajdujemy ma jego temat szereg wzmianek. Schorowany król często czuł się źle, lecz wówczas humor niezawodnie poprawiały …
Diariusz Kazimierza Sarneckiego przynosi szczegółowy zapis codziennych zajęć Jana III Sobieskiego w latach 1691-1696. Autor szczególną wagę przykładał w nim do informacji, jak podupadającemu na zdrowiu królowi poprawiano nastrój. Obok słuchania muzyki, przyglądania się tańcom młodzieży czy gier towarzyskich, którymi zabawiano …
Zamek w Gniewie usytuowano u ujścia Wierzycy do Wisły, na wyniosłym cyplu górującym nad nadwiślańskiej niziną. Wznoszony od 1283 był pierwszą siedzibą krzyżacką na zachodnim brzegu Wisły, a z czasem stał się jedną z bardziej znaczących placówek militarnych w państwie …
Złoczów, czerwonoruskie miasto nad Złoczówką (dopływ Bugu), odnotowane już w XV w., było dziedzictwem m.in. Sobieskich. W 1523 Zygmunt I nadał mu prawo magdeburskie, a rozwój związany był m.in. z osadnictwem ormiańskim. W latach dziewięćdziesiątych XVI w. dobra złoczowskie, liczące …
Opromieniony sukcesem wiedeńskim oraz kampanią naddunajską 1683 r. Jan III Sobieski musiał odpowiedzieć sobie wkrótce na pytanie, jak wykorzystać te zwycięstwa w dalszej polityce. Ambicje króla w konflikcie z Turcją sięgały znacznie dalej niż tylko kwestii odzyskania utraconych w 1672 …
Koncepcja wyprawy mołdawskiej w 1684 r. narodziła się w planach królewskich wiosną tegoż roku. W odpowiedzi na cesarską propozycję koncentracji sił chrześcijańskich na Węgrzech w celu odbijania kolejnych twierdz z rąk Turków, Sobieski przedstawił własną wizję dalszych działań w ramach …
Po fiasku wyprawy bukowińskiej hetmana Jabłonowskiego w 1685 r. Jan III Sobieski wrócił na krótko do myśli o współdziałaniu wojsk Ligi oraz możliwym połączeniu wojsk polskich i cesarskich. Gdy tak szeroko zakrojone pomysły króla zostały odrzucone w Wiedniu, Sobieski skupił …
Po kilku latach mniejszej aktywności Polski w wojnie z Turcją, Sobieski zdecydował się na ponowny zwrot w stronę Austrii i Ligi Świętej. Jednak warunkiem do pełnego współdziałania z habsburskim sojusznikiem było uregulowanie sporu dotyczącego zajęcia księstw naddunajskich. Cesarz oba te …
Koszt dokonanego przez króla „prorosyjskiego” wyboru w polityce zagranicznej, potwierdzonego zawarciem w 1686 r. tzw. „pokoju Grzymułtowskiego”, nie był wbrew pozorom duży, gdyż porozumienie, choć niewątpliwie niekorzystne dla Polski, sankcjonowało w istocie tylko stan faktyczny, w którym Rzeczpospolita nie była …
Badacz stosunków polsko-rosyjskich Zbigniew Wójcik stwierdził, że Sobieski, odwlekając ratyfikację traktatu wynegocjowanego w Moskwie w lutym 1686 r., liczył jeszcze latem 1686 r., iż sukcesy jego tegorocznej wyprawy do Mołdawii pozwolą na wznowienie rokowań z Rosjanami z pozycji siły. Wrześniowa …
Ważnym elementem międzynarodowej rozgrywki w kontekście planowanej przez Sobieskiego rozprawy militarnej z Imperium Osmańskim musieli stać się Kozacy. Bitni żołnierze, uczestnicy wypraw docierających w pierwszej połowie XVII w. aż pod mury Istambułu, zamieszkiwali ziemie leżące w centrum przyszłych zmagań. Ukraina, …
Możliwość rekonfiguracji niekorzystnego dla Rzeczypospolitej stanu rzeczy na jej południowo – wschodnich rubieżach przyniósł wybuch wojny w 1683 r., a szczególnie spektakularna Wiktoria Wiedeńska, o której wieści rozeszły się na Ukrainie, wywołując ferment. Zwycięstwa Sobieskiego pobudziły propolskie nastroje wśród Kozaków. …
Zmiana, która nastąpiła po wiktorii wiedeńskiej na ziemiach ukrainnych nienależących do Rzeczypospolitej już od pokoju w Żurawnie w 1676 r. lub rozejmu w Andruszowie w 1667 r., a po części nawet od rebelii Chmielnickiego w 1648 r., nie ograniczyła się …
Atrakcyjność Rzeczypospolitej oddziaływała na Kozaków najmocniej w pierwszych miesiącach po Wiktorii Wiedeńskiej, kiedy wrażenie sukcesu Lwa Lechistanu było szczególnie silnie, a jego aktywność wróżyła kolejne błyskotliwe sukcesy. Wraz z oddalaniem się w głąb historii „impulsu zwycięstwa” atrakcyjność Polski musiała maleć. …
Antyturecka koalicja mogła być w dalszej kolejności z pożytkiem uzupełniana innymi podmiotami faktycznie tylko w warunkach politycznej współpracy Austrii, Polski i Rosji. Sobieski wykazał na polu szukania nowych sprzymierzeńców w walce z Turkami wielką pomysłowość, sięgając z rozmachem po nawet …
Z punktu widzenie państw zachodnioeuropejskich równie egzotycznym organizmem politycznym co partnerzy z Azji czy Afryki był zajmujący północne wybrzeże Morza Czarnego Chanat Krymski. Dla Rzeczpospolitej Chanat był bardzo bliskim partnerem. Z Tatarami Polacy nie tylko często ścierali się na polu …
Od zaangażowania i roli Tatarów, na których barkach w tej wojnie spoczywało nie tylko zaopatrywanie kluczowego Kamieńca, ale i w ogóle podtrzymywanie oporu Imperium Osmańskiego nad Dniestrem, zależeć mógł bezpośrednio wynik wojny na jej polskim odcinku[1]. Bez nich Turcy nie …
Konstanty Kantemir, wybrany w wyniku skomplikowanej intrygi hospodar Mołdawii od 1685 r., choć niewykształcony i o ograniczonych horyzontach, nie stał się jednak marionetką w niczyich rękach, prowadził – w miarę możliwości księstwa – samodzielną politykę, charakteryzując się jako polityk dużym …
Tłumaczyć mołdawską pomyłkę Sobieskiego może to, iż trafność polityki wołoskiej mógł on sprawdzić tylko po wkroczeniu na obszar, którego ona dotyczyła, a kiedy weryfikacja wypadła niepomyślnie na jej korektę było za późno. Jednak polityka nie jest sferą przyjmującą podobne wyjaśnienia. …
Cele powiedeńskiej polityki Sobieskiego były pochodną jego aspiracji zderzonych z okolicznościami politycznymi. W okresie powiedeńskim osią politycznych zamierzeń Sobieskiego – króla elekcyjnego były jego plany dynastyczne zmierzające do zapewnienia sukcesji na tronie polskim synowi Jakubowi. Głęboko podbudowany w źródłach i …
Głównym i trwałym dążeniem Sobieskiego po Wiedniu stało się opanowanie jednego z księstw rumuńskich i osadzenie na jego tronie królewicza Jakuba. Zdecydowane pierwszeństwo miała tu Mołdawia: bliższa geograficznie od naddunajskich Multan, polityczne słabsza i akceptowana jako polska zdobycz przez Habsburgów, …
Zrealizowanie przez Sobieskiego celu wołoskiego przyniosłoby siłą rzeczy realizację konstytucyjnego celu wojny postawionego przez Sejm, w którym król obok izby poselskiej i senatorskiej był jednym ze stanów – rekuperacji utraconych ziem z kluczowym Kamieńcem Podolskim. Turcy nie mogliby się utrzymać …
Po kampanii 1683 r. w ręku tureckim na północ od Dniestru pozostawały: Międzybórz, Bar, najdalej wysunięty na zachód Jazłowiec i najważniejszy Kamieniec Podolski. W wyniku akcji Kozaków w 1683 r. Ukraina Prawobrzeżna została prawie wyczyszczona z Turków; natomiast Podole, które …
W 1685 r. nękany przez opozycję i borykający się z problemami zdrowotnymi monarcha musiał zadbać, aby tegoroczny sejm uchwalił komput armii pozwalający w przyszłości realizować ambitne plany wojenne i nie wziął udziału w głównej części operacji bojowych. Pomimo absencji Sobieskiego …
Rok 1686 miał przynieść podbój Mołdawii. Dzięki realizacji komputu wojska, ustalonego na sejmie w 1685 r. dla armii koronnej na przeszło trzydzieści tysięcy, nie wliczając wojska litewskiego i kozaków, król mógł poprowadzić na wyprawę w 1686 r. blisko czterdziestotysięczną armię …
Niepowodzenie w Mołdawii w 1686 r. nie tylko podkopało wojenny zapał w Rzeczypospolitej, ale po raz pierwszy od odsieczy Wiednia, a zaryzykować można, iż w ogóle w życiu, zachwiało wolą działania jej władcy. Starzejącemu się władcy zaczęło brakować sił witalnych …
U progu dorosłego życia Jan Sobieski związany był z dworem w Jaworowie na ziemi lwowskiej (ob. na Ukrainie). Był to jego pierwszy w pełni samodzielny dom, który do końca życia darzył dużym sentymentem. Jako starosta jaworowski uczył się też zarządzać …
Irena Komasara słusznie kiedyś określiła Jana Sobieskiego mianem miłośnika ksiąg. W bogatym księgozbiorze królewskim, w którym znajdowało się ponad 140 dzieł literackich, przeważała – jak w innych polskich dawnych kolekcjach – literatura klasyczna, bogato była reprezentowana literatura francuska i włoska, …
Pilaszkowice (dziś formalnie Pilaszkowice Pierwsze), niewielka miejscowość na Lubelszczyźnie, nad Giełczwią, w 2. poł. XVI w. znalazła się w rękach Sobieskich. Tu zaczęła się ich fantastyczna kariera, która skromny rycerski ród, w ciągu zaledwie trzech pokoleń wywiodła na szczyt potęgi …
Pochodził z Wrocławia. Urodził się zapewne w roku 1630. Od 1681 r. piastował urząd nadwornego budowniczego Jana III. Tytułu tego używał w 1686 r., kiedy w katedrze na Wawelu chrzcił swą córkę Annę (z zapisu metryki wynika, że jego żona …
Dekoracja rzeźbiarska wilanowskiej willi i ogrodu króla Jana III Sobieskiego była w świetle źródeł archiwalnych z końca XVII i XVIII w. jednym z największych i bez wątpienia najciekawszych takich zespołów w Rzeczypospolitej i Europie Środkowej. Niemniej okoliczności jej powstania, miejsce …
Adam Adamandy Kochański urodził się 5 sierpnia 1631 r. na ziemi dobrzyńskiej. Uczęszczał do szkół jezuickich w Toruniu, gdzie przeszedł podstawowy kurs matematyki i odkrył swój nieprzeciętny talent do jej uprawiania. Do zakonu jezuitów wstąpił w Wilnie 24 sierpnia 1652 …
Aleksander Benedykt Sobieski urodził się 6 września 1677 r. podczas pobytu rodziny w Gdańsku. Zgodnie z domową tradycją otrzymał przezwisko Minionek. Narodziny królewicza miasto uczciło wspaniałymi dwudniowymi uroczystościami. Rodzicami chrzestnymi chłopca zostali papież Innocenty XI (Benedetto Odescalchi) i Katarzyna z …
Jakub Ludwik Sobieski urodził się 2 listopada 1667 r. w Paryżu. Maria Kazimiera wyjechała do Francji, pragnąc podjąć leczenie i ratować ciążę, co okazało się decyzją słuszną – Jakub był pierwszym dzieckiem z jej małżeństwa z marszałkiem wielkim koronnym Janem …
Konstanty Władysław Sobieski przyszedł na świat 1 maja 1680 r. w Warszawie. Dostał przezwisko Amor, ale Jan III często nazywał go Murmurkiem. Zarówno stolica, jak i Gdańsk zorganizowały uroczystości uświetniające narodziny kolejnego syna królewskiego. Chłopiec był najmłodszy spośród rodzeństwa, które …
W polskiej tradycji uzyskanie korony przez Jana Sobieskiego przypisuje się jego zwycięstwu pod Chocimiem w 1673 r. i równoczesnej śmierci dotychczasowego króla Michała Korybuta. Szlachta na polu elekcyjnym, będąca pod wrażeniem dokonań hetmana, miała uczynić go monarchą. Takie ujmowanie rzeczywistości …
Osoby służące w wojsku w epoce staropolskiej nie mogły uczestniczyć w obradach sejmowych. Prawo dopuszczało jednak możliwość, aby żołnierze armii zawodowej przysyłali na sejmy walne swoje deputacje, które mogły przedstawić żądania wojska, jednak bez możliwości czynnego uczestnictwa w obradach. Takie …
Znakomity historyk dziejów nowożytnych Polski Władysław Konopczyński pisał w 1921 r.: Do kogo z nas Polaków w wieku młodocianym nie przemówi ten z epopei hetman-król, Polonus pancerny, wąsaty, kontuszowy i tak cudownie kolorowy, kogo nie oczaruje chrzęstem zbroi, skinieniem buławy, …