• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Stosunki dyplomatyczne polsko-rosyjskie za Jana III (artykuł, Silva Rerum)

W kwietniu 1678 r. toczyły się w Lublinie rozmowy pomiędzy wielkimi posłami rosyjskimi a senatorami Rzeczypospolitej zmierzające do zawarcia wieczystego pokoju pomiędzy obu państwami (stosunki obu sąsiednich państw opierały się w tym momencie na zawartym jeszcze w 1667 r. rozejmie …

Polityka bałtycka Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Polityka bałtycka króla Jana III wiąże się przede wszystkim ze sprawą Prus Książęcych. Jak wiadomo, były one lennem polskich królów od słynnego hołdu pruskiego złożonego królowi Zygmuntowi Staremu w 1525 r. przez Albrechta Hohenzollerna, ostatniego wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego i …

Carlo Maurizio Vota – włoski jezuita, spowiednik Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Jedna z najsłynniejszych i najbardziej rzutkich „szarych eminencji” epoki, ten niezwykle uzdolniony filozof i naukowiec był wielkim admiratorem myśli Galileusza. Urodzony w Turynie w roku 1629, studiował najpierw w Awinionie i Lionie, po czym wyjechał do Rzymu. W roku 1661 …

Elekcja Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Zanim opowiemy o elekcji Sobieskiego w 1674 roku trzeba przypomnieć, że instytucja wolnej elekcji – ostoja wolności szlacheckiej – przeżywała w połowie XVII wieku pewien kryzys. Ciąg klęsk jaki dotknął Rzeczpospolitą, od powstania Chmielnickiego począwszy, a na potopie szwedzkim (jak …

Żółkiewska liturgia antyturecka w tradycji rodzinnej Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Wizerunek polityczny, a przede wszystkim pamięć historyczna, łączą Jana III z sukcesami militarnymi w walce z wrogiem ze Wschodu. Wyjątkowo istotne miejsce walki z Turkami i Tatarami w propagandzie królewskiej ma też swoje uwarunkowania w tradycji rodzinnej dziedziczonej przez pokrewieństwa, …

Horoskop koronacyjny Jana III (artykuł, Silva Rerum)

„Zaraz prędko po elekcji królowa Jejmość nawiedziła nas, przyznając to modlitwom matek i sióstr, że ją Pan Bóg na tem królestwie chciał mieć”, zapisała kronika klasztorna karmelitanek relacjonując dzień wyboru Jana III na króla polskiego. Niezależnie jednak od nadziei i …

Liturgiczna tradycja zwycięstwa pod Chocimiem (artykuł, Silva Rerum)

Zwycięstwo chocimskie Jana III odniesione w 1673 r. miało swój własny historyczny kontekst. Była nim nie tylko pamięć zwycięstwa nad Turkami hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza w 1621 r., ale także i tradycja liturgiczna związana z wiktorią. Było nią …

Jan III w świetle Przepowiedni o sukcesji królów polskich (artykuł, Silva Rerum)

Okoliczności wyboru Jana III na króla polskiego były diametralnie odmienne od tych, które towarzyszyły elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Także i dlatego zapewne nie było potrzeby odwoływania się do cudownych okoliczności wyboru. Nie oznacza to jednak, że Jan III nie był …

Kalendarz dla królewicza Jakuba Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Kalendarz, który ukazał się w 1676 r., a właściwie dołączony do niego Prognostyk z herbem Janina i obszerną, łacińską dedykacją „Jakubowi, najdostojniejszego, najpotężniejszego i niezwyciężonego Jana III, pana mojego pierworodnego syna” podpisana przez autora kalendarza i prognostyku, Jana Gostumiowskiego w …

Miejsce króla w kalendarzach doby Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Literatura kalendarzowa, na którą składały się kalendarze i zwyczajowo dołączane do nich prognostyki roczne, w społeczeństwie szlacheckim 2 poł. XVII w. stanowiła integralną częścią biblioteki, była jednym z narzędzi zarządzania czasem własnym, rodziny, folwarku i jego społeczności. Obok rytmu dni, …

„Serenada północna na ślub niezwyczajny” Jana Andrzeja Morsztyna, czyli dzieje pewnego skandalu (artykuł, Silva Rerum)

Ślub Jana Sobieskiego z Marią Kazimierą d’Arquien de la Grange, znaną po prostu jako Marysieńka, odbył się 5 VII 1665 r. w kaplicy na Zamku Królewskim w Warszawie. Udzielał go Antonio Pignatelli, ówczesny nuncjusz papieski, w przyszłości następca piotrowy, Innocenty …

Ulotne bańki. O wanitatywnych obrazach Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

W bogatej kolekcji obrazów swej żółkiewskiej rezydencji Sobieski posiadał kilka malowideł o jednoznacznie wanitatywnej wymowie, które w inwentarzu mobiliów zostały opisane jako: „Obrazek na pół łokcia z ekspresyją Vanitatis z trupią głową” lub „Obraz dwułokciowy z ekspresyją Vanitatis różnemy światowemi …

Co dalej po Wiedniu? Geneza wypraw mołdawskich Jana III Sobieskiego (1683) (artykuł, Silva Rerum)

Opromieniony sukcesem wiedeńskim oraz kampanią naddunajską 1683 r. Jan III Sobieski musiał odpowiedzieć sobie wkrótce na pytanie, jak wykorzystać te zwycięstwa w dalszej polityce. Ambicje króla w konflikcie z Turcją sięgały znacznie dalej niż tylko kwestii odzyskania utraconych w 1672 …

Wizjoner na polskim tronie. Powiedeńska polityka Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Jan Sobieski był odważnym dowódcą wojskowym i bardzo odważnym politykiem. Wojskowy talent Sobieskiego uznali już współcześni, następnie podkreślali go teoretycy wojskowości na czele z Clausewitzem i historycy, słusznie zwracając uwagę na posuniętą aż do zuchwałości śmiałość na polu walki, np. …

Międzynarodowe alianse Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

W 1673 r. rozbłysły pod Chocimiem wojenny geniusz wyniósł Sobieskiego na tron. Dla magnata zdobycie korony stanowiło życiowy sukces, który mógł on potraktować jako zwieńczenie kariery. Powodzenie osiągnięte w wieku czterdziestu czterech lat nie rozleniwiło jednak dojrzałego mężczyzny. Wyniesienie, mogące …

W lidze z cesarzem, papieżem i państwem dożów (artykuł, Silva Rerum)

Pod Wiedniem znalazł się Sobieski w wyniku zawartego 31 marca 1683 r. w Warszawie z cesarzem rzymskim narodu niemieckiego Leopoldem I układu, zakładającego w razie najazdu tureckiego na któregoś z sygnatariuszy wspólne prowadzenie wojny przeciwko agresorowi[1]. Wykonując postanowienia traktatu ruszył …

Francja – Austria – Rzeczpospolita – wzajemne zależności w okresie odsieczy wiedeńskiej część I (artykuł, Silva Rerum)

Co pchnęło Jana III Sobieskiego do ekspansji w kierunku południowo-wschodnim? Zrozumieć tę decyzję i dokonać jej oceny można tylko na tle kontekstu międzynarodowych uwarunkowań w których polski władca musiał się poruszać. Sytuacja polityczna na kontynencie w końcu XVII stulecia kształtowana była …

Francja – Austria – Rzeczpospolita – wzajemne zależności w okresie odsieczy wiedeńskiej część II (artykuł, Silva Rerum)

Zawierając w Linzu sojusz z Austrią w marcu 1684 r. ryzykował Sobieski znalezienie się w sojuszu z państwem zaangażowanym w wojnę na dwa fronty, dla którego spełni tylko rolę dywersji wobec drugorzędnego przeciwnika, który za to będzie zdolny bez trudu …

Między Istambułem a Moskwą (artykuł, Silva Rerum)

Kluczowym komponentem sytuacji Rzeczypospolitej były jej stosunki z Rosją. Truizmem jest stwierdzenie rozgrywania się istotnego wątku wschodnioeuropejskiej polityki drugiej połowy XVII w. w trójkącie Istambuł – Moskwa – Warszawa. Znaczenie Moskwy dla skutecznego prowadzenia wojny z Turcją podkreślili sami sygnatariusze …

Stosunki polsko-tatarskie po bitwie pod Wiedniem (artykuł, Silva Rerum)

Od zaangażowania i roli Tatarów, na których barkach w tej wojnie spoczywało nie tylko zaopatrywanie kluczowego Kamieńca, ale i w ogóle podtrzymywanie oporu Imperium Osmańskiego nad Dniestrem, zależeć mógł bezpośrednio wynik wojny na jej polskim odcinku[1]. Bez nich Turcy nie …

Jan III Sobieski i jego kontakty z Tatarami po bitwie pod Wiedniem (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsze wysiłki w celu zjednania Tatarów podjął Sobieski jeszcze pod Wiedniem, przyjmując ich unik w bitwie za dobrą monetę; dyplomatycznie kontynuował je po zwycięskiej bitwie. Od razu też ujawniły się charakterystyczne rysy tych kontaktów. W odniesieniu do wszczętych negocjacji, prowadzonych …

Rok 1685 – przełom w stosunkach polsko-tatarskich (artykuł, Silva Rerum)

Decydujący dla prób przewartościowania stosunków polsko-tatarskich, przynajmniej w odniesieniu do dekady lat osiemdziesiątych, miał się okazać dopiero rok 1685. W tym roku sytuacja polityczna w regionie dojrzała do przesilenia: nabierały tempa rokowania Polski z Rosją, a zachowanie Tatarów mogło zadecydować …

Polskie poselstwo do chana tatarskiego w 1685 r. (artykuł, Silva Rerum)

Losy polskiego poselstwa do chana tatarskiego z 1685 r. poznajemy dzięki księdzu Pawłowi Kostaneckiemu – jezuicie, wykupującemu na Krymie chrześcijańskich jeńców, który w liście do króla dokładnie zrelacjonował jego przebieg. Początek misji nie był obiecujący. Wysłannik Sobieskiego, Tomasz Golczewski, którego …

Stosunki polsko-tatarskie po 1685r. (artykuł, Silva Rerum)

W kolejnych latach po 1685 r. posłańcy nadal krążyli pomiędzy Rzeczpospolitą a Bakczyserajem[1]. Spekulacje odnośnie zmiany postawy Tatarów nie ustawały. W 1691 r. Tatarzy, występując w imieniu Porty, zaproponowali Sobieskiemu wyjście z Ligi na względnie korzystnych, bo zakładających zwrot Kamieńca …

Dylematy Rzeczypospolitej w kontaktach w Tatarami (artykuł, Silva Rerum)

Konstatacja negatywnej reakcji Tatarów po Wiedniu na ofertę polskiego monarchy nie jest równoznaczna ze stwierdzeniem, iż ówczesna polityka tatarska Sobieskiego była błędna. Król – bez narażenia na ruinę całości własnej polityki – nie mógł w latach osiemdziesiątych złożyć Tatarom interesującej …

Za Dniestr, ku Dunajowi. Kraje wołoskie (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski bez wątpienia bardziej niż w sukces polskich wysiłków na kierunku tatarskim wierzył w powodzenie własnej polityki wołoskiej. Przedmiotem jej były dwa zależne w XVII w. od Turcji organizmy państwowe: naddunajskie Multany, określane dziś w geografii historycznej z …

Gorycz ostatnich lat Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Niepowodzenie w Mołdawii w 1686 r. nie tylko podkopało wojenny zapał w Rzeczypospolitej, ale po raz pierwszy od odsieczy Wiednia, a zaryzykować można, iż w ogóle w życiu, zachwiało wolą działania jej władcy. Starzejącemu się władcy zaczęło brakować sił witalnych …

Bilans powiedeńskiej polityki Jana III Sobieskiego – część I (artykuł, Silva Rerum)

Wojna jest kontynuacją polityki, prowadzonej innymi środkami. W wypadku powiedeńskiej polityki Sobieskiego, ta maksyma Clausewitza jest wyjątkowa trafna. W trakcie wojny prowadzonej od 1683 r. polityka była obecna na każdym jej poziomie, nie tylko wyznaczała strategię, ale odgrywała wiodącą rolę …

Bilans powiedeńskiej polityki Jana III Sobieskiego – część II (artykuł, Silva Rerum)

Po zgonie króla w 1696 r. jego powiedeńska polityka została skwitowana kompromitacją skłóconej rodziny i spuścizną wojny, w której pomimo nakładów uzyskano bardzo niewiele. Co ciekawe terytorialny stan rzeczy nie zmienił się do momentu podpisania pokoju z Imperium Osmańskim. Rzeczpospolita …

Bilans powiedeńskiej polityki Jana III Sobieskiego – część III (artykuł, Silva Rerum)

Materialne koszty powiedeńskiej wojennej polityki króla były ograniczone dzięki wsparciu finansowemu papiestwa i prowadzeniu działań w dużej części poza a granicami kraju, a w całości poza jego centrum do którego, wobec przebiegu granicy w 1683 r., nie można wówczas zaliczać …

Jan III i Kozaczyzna w latach 1674–1677 (artykuł, Silva Rerum)

Zwycięstwo chocimskie w 1673 roku odsunęło groźbę utraty prawobrzeżnej Ukrainy, nie zakończyło jednak konfliktu polsko-tureckiego. Ledwie ucichły echa elekcji, w czasie której wybrano Jana Sobieskiego, a już nowy monarcha musiał obmyślać sposoby obrony kraju. Do Warszawy napływały informacje o przygotowaniach …

Miron Costin – polonofil i wielbiciel Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Realizując swoje plany wobec Mołdawii, Jan III Sobieski musiał znaleźć poparcie wpływowych bojarów i polityków w tymże kraju. Wśród osób, na które w różnych okresach król mógł liczyć, znalazł się również wielki logofet (kanclerz) i zarazem historyk mołdawski, Miron Costin. …

Jan III Sobieski w pieśni ludowej (artykuł, Silva Rerum)

Pieśni, szczególnie o tematyce historycznej, należą do niezwykle interesujących zjawisk kultury ludowej. Folklor wiejski zachował utwory zapomniane w innych środowiskach. Doskonałym przykładem takiego reliktu jest Pieśń o wojnie tureckiej, wykonywana przez Marię Siwcową. Jan III Sobieski zajmuje w polskiej pieśni ludowej …

Ślady wyprawy na czambuły tatarskie w okolicach Lubaczowa (artykuł, Silva Rerum)

Szlak słynnej wyprawy hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego na czambuły tatarskie w październiku 1672 roku, w czasie wojny polsko-tureckiej, przebiegał przez okolice Lubaczowa, położonego obecnie w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego, przy granicy z Ukrainą. W drugim i trzecim dniu wyprawy, …

Wysock, ustronie Marysieńki (artykuł, Silva Rerum)

O tym, że był własnością królowej Marysieńki, mało kto – prócz regionalistów – pamięta. Któż zresztą trafia do maleńkiej wioski w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Laszki. Pierwszym potwierdzonym właścicielem dóbr był Jan z Tarnowa herbu Leliwa, później …

Pilaszkowice – ojcowizna króla Jana (artykuł, Silva Rerum)

Pilaszkowice (dziś formalnie Pilaszkowice Pierwsze), niewielka miejscowość na Lubelszczyźnie, nad Giełczwią, w 2. poł. XVI w. znalazła się w rękach Sobieskich. Tu zaczęła się ich fantastyczna kariera, która skromny rycerski ród, w ciągu zaledwie trzech pokoleń wywiodła na szczyt potęgi …

Krajoznawcze obserwacje Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Twórczość epistolograficzna Sobieskiego jest powszechnie znana i doceniana. Jego listy drukowano, czytano, wznawiano przez ostatnie 200 lat nieustannie. Podziwiano kunsztowny język, piękne metafory, trafność ocen. Są one też zwierciadłem duszy króla. Jego upodobań, zdolności spostrzegania rzeczy drobnych. Na podstawie zbioru …

Węgierski wróg Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Imre Thököly to jedna z barwniejszych środkowoeuropejskich postaci końca XVII w. Z polska zwany Emerykiem Tekielim, urodził się w 1657 r. w spiskim Kieżmarku, skąd jego rodzina zarządzała magnacką fortuną. Wychowany w nieco anarchistycznym środowisku węgierskiej arystokracji, wcześnie osierocony, gardzący …

Afera Jakuba Becala (artykuł, Silva Rerum)

Od czasów kiedy Fenicjanie wymyślili pieniądz, budzi on w ludziach najgorsze instynkty, a droga do jego zdobycia bywa bardzo kręta. Zdobyte dzięki niemu powodzenie szybko mija, a upadek często bywa bolesny. Czerwonoruski (część źródeł twierdzi, że pochodził spod Torunia) Żyd, …

Kulików – dobra rodzinne Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Wędliny z Kulikowa cieszyły się i cieszą wśród Lwowian takim poważaniem jak w Krakowie wędliny z nieodległych Liszek. Czysto wieprzowa, mocno czosnkowana, przyprawiona majerankiem i grubo mielonym pieprzem kiełbasa kulikowska jest zaprzeczeniem wszystkiego, co koszerne lub halal. A przecież wśród …

Na tym kamieniu… (artykuł, Silva Rerum)

Potężny ród Tęczyńskich, jeden z najmożniejszych i najgodniejszych w ziemi krakowskiej, zszedł z historycznej sceny nagle i bez ostrzeżenia. Mając trzech synów, Jan Magnus Tęczyński, wojewoda krakowski, śmiało patrzył w przyszłość, ale wyroki boskie były bezwzględne. W 1629 r. w …

Czemierniki – pałacyk konesera (artykuł, Silva Rerum)

Wieś Czemierniki w lubelskiem, wzmiankowana w dokumentach z lat 1325–1327, w roku 1509 mocą przywileju Zygmunta I Starego dla Mikołaja Firleja, kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego, została przekształcona w miasto na prawie magdeburskim. Cotygodniowe targi, dwa jarmarki, położenie na …

Europa Jana Sobieskiego: barok i Polska (artykuł, Silva Rerum)

Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Johannes (Pojawił się człowiek posłany przez Boga – Jan mu było na imię) – tak oto, słowami prologu do Ewangelii św. Jana witał Wiedeń naszego króla po uwolnieniu miasta ze straszliwego oblężenia. …

Z niewielkim splendorem – pogrzeb Jana III Sobieskiego w Warszawie w 1697 roku (artykuł, Silva Rerum)

17 czerwca 1696 roku w swojej ukochanej rezydencji w Wilanowie zmarł król Jan III Sobieski. Wiadomości o śmierci monarchów i ich pogrzebach – ze względu na strategiczny dla sytuacji politycznej charakter tych wydarzeń – były jednymi z tych, które docierały …

„Jak do świętego miejsca pielgrzymują do Wilanowa” – z pamiętnika Elisy von der Recke (artykuł, Silva Rerum)

Na arenie oświeconej republiki uczonych (res publica literaria, Gelehrtenrepublik) pojawiła się w 2. poł. XVIII w. kobieta niezwykła, samodzielnie, bez specjalnego wykształcenia poznająca świat, oczytana, krytyczna wobec idei propagowanych przez ówczesnych myślicieli, arystokratów i polityków. Była nią niemiecka pisarka i …

Maria Kazimiera de la Grange d’Arquien (artykuł, Silva Rerum)

Maria Kazimiera przyszła na świat rodzinie Henryka de la Grange, markiza d’Arquien, i Franciszki de la Châtre. Data i miejsce urodzenia królowej budzą wątpliwości. Autor jej najlepszej biografii – Michał Komaszyński – przyjął, że Maria Kazimiera urodziła się w 1641 …

Gwardia Jana III opłacana przez Rzeczpospolitą (artykuł, Silva Rerum)

Gwardia królewska, jak regulowały różne XVII-wieczne konstytucje sejmowe, miała być wojskiem przypisanym do władców, opłacanym z ich skarbu nadwornego, czyli z tzw. dóbr stołowych króla. Jej wielkość nie powinna przekraczać 1200 ludzi, wśród których oficerami byłaby polsko-litewska szlachta. Cała gwardia …

Klara Izabella de Mailly-Lascaris, konkurentka Marii Kazimiery (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy w styczniu 1646 r. Ludwika Maria Gonzaga przybyła do Rzeczypospolitej, aby poślubić Władysława IV, w jej orszaku znalazła się młodziutka i biedna daleka krewna Klara Izabella Eugenia Genowefa de Mailly-Lascaris (1632–1685). Była ona córką zubożałego hrabiego Antoine’a de Mailly-Lespine …

Kazimierz Waliszewski (1849-1935) (artykuł, Silva Rerum)

Związany z Francją, popularny w Rosji – o czym świadczą wznowienia jego dzieł w moskiewskiej oficynie Kwadrat z lat 90. XX w. – w Polsce Kazimierz Klemens Waliszewski jest jakby nieco zapomniany. A przecież historyk ten położył niemałe zasługi dla …

Otto Forst de Battaglia (1889-1965) (artykuł, Silva Rerum)

Znakomity austriacki historyk i literaturoznawca polsko-węgierskiego pochodzenia urodził się w Wiedniu 21 marca 1889 r. Na tamtejszym uniwersytecie studiował prawo, które rychło porzucił dla historii. Zgłębiał ją na uczelniach szwajcarskich i niemieckich, specjalizując się w genealogii. Pierwszą pracę z tego …