• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Sobieski Jan III herbu Janina (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski h. Janina (1629-1696), hetman wielki, marszałek wielki koronny, król polski. Był synem kasztelana krakowskiego Jakuba i Teofili z Daniłowiczów, prawnukiem hetmana wielkiego i kanclerza koronnego Stanisława Żółkiewskiego, młodszym bratem starosty krasnostawskiego Marka i starszym Katarzyny, żony Michała …

Powrót złotego wieku (artykuł, Silva Rerum)

Leżąca na postumencie z motywem Bliźniąt kula ozdobiona reliefowo czterema gwiazdami i półksiężycem ma analogie w ikonografii poświęconej tematyce apoteozy i renovatio. W dekoracji Wilanowa wątku dynastycznego, czyli zamiaru osadzenia na tronie królewicza Jakuba, upatrywano m.in. w nawiązaniach do IV …

Heliocentryczne uzasadnienie sukcesji (artykuł, Silva Rerum)

W kontekście symboliki bramy rezydencjonalnej porównywalne jest panegiryczne określenie Jana III „kolumną graniczną przeciw nawale otomańskiej” („columna terminalis furori Othomanico”: B.N. Wąsowski, Callitectonicorum seu de pulchro architecturae sacrae et civilis, 1678) i przesilenia letniego jako „kamienia granicznego najdłuższego dnia” („longissimi …

Muzyka turecka w Polsce – kapele janczarskie (artykuł, Silva Rerum)

Wojny polsko-tureckie w XVII wieku objawiły się na gruncie politycznym i gospodarczym nie tylko w sposób negatywny. Pozytywnym skutkiem było przenikanie się kultur, co zaowocowało przejęciem przez Polskę muzyki tureckiej. Na ziemiach polskich pojawiły się kapele janczarskie − typowe tureckie orkiestry …

Kamienica Królewska (artykuł, Silva Rerum)

Z panowaniem Jana III wiąże się ostatni okres pomyślności staropolskiego Lwowa. Miasto nie szczędziło królowi dowodów przywiązania, wdzięczne za ocalenie w trudnych latach wojen z Półksiężycem. Podczas triumfalnego wjazdu monarchy w r. 1678 przedstawiciel Rady wręcz oświadczył w imieniu wiwatujących …

Ziemiańska Rzeczpospolita (artykuł, Silva Rerum)

Sens wilanowskich wątków mitologiczno-astronomicznych odczytywano przede wszystkim w nawiązaniu do rządów Jana III, zgodnie z kierunkiem wskazanym nowożytnym mitografom w poezji augustowskiej. W kontekście domu Heliosa jako figury niepodzielnych rządów zwraca bowiem uwagę Horacjański motyw potęgi państwa sięgającej od wschodu …

Elbląska brama triumfalna Jana III A.D. 1677 (artykuł, Silva Rerum)

Rysunek interpretowany początkowo jako szczegółowy projekt techniczny bramy triumfalnej przygotowanej w 1677 roku na okazję wizyty Jana III Sobieskiego w Toruniu odkryła cztery dekady temu w archiwum toruńskim Halina Robótka. Nie zwróciła jednak większej uwagi na ten dokument. Z wielu …

Francuski dyplomata François de Callières o wyborze Jana Sobieskiego na króla Polski (artykuł, Silva Rerum)

François de Callières urodził się w Cherburgu, gdzie został ochrzczony 14 maja 1645 r. Jego ojciec Jacques był długoletnim zarządcą zamku hrabiego de Longueville. Z tą właśnie rodziną związał początkowo swą karierę François de Callières. W roku 1670 udał się w …

Relacja François de Callièresa o elekcji Jana III Sobieskiego w roku 1674 (artykuł, Silva Rerum)

Ze swojej drugiej misji w Polsce w roku 1674 Callières sporządził krótką relację, rodzaj raportu, który, w przeciwieństwie do sławnego działa „De la manière de négocier avec les souverains”, pozostał rękopisem. Przechowywany on jest obecnie w Bibliotece Polskiej w Paryżu …

Elekcja Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Zanim opowiemy o elekcji Sobieskiego w 1674 roku trzeba przypomnieć, że instytucja wolnej elekcji – ostoja wolności szlacheckiej – przeżywała w połowie XVII wieku pewien kryzys. Ciąg klęsk jaki dotknął Rzeczpospolitą, od powstania Chmielnickiego począwszy, a na potopie szwedzkim (jak …

Kalendarz dla królewicza Jakuba Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Kalendarz, który ukazał się w 1676 r., a właściwie dołączony do niego Prognostyk z herbem Janina i obszerną, łacińską dedykacją „Jakubowi, najdostojniejszego, najpotężniejszego i niezwyciężonego Jana III, pana mojego pierworodnego syna” podpisana przez autora kalendarza i prognostyku, Jana Gostumiowskiego w …

Villa Nova Ovidiana czyli: Dlaczego Metamorfozy? (artykuł, Silva Rerum)

Analizując program ikonograficzny pałacu wilanowskiego Mariusz Karpowicz w klasycznej już pracy Sztuka oświeconego sarmatyzmu skupił się na roli inspiracji wergiliańskich. Od autora Eneidy i Georgik nie mniej doniosłą rolę w owym programie pełniły Owidiuszowe Metamorfozy. Na elewacjach pałacu szereg kompozycji …

Bandurzysta króla jegomości. Rzecz o Wesołowskim (artykuł, Silva Rerum)

Spośród muzyków zatrudnionych na dworze Jana III Sobieskiego królewskim faworytem był zdecydowanie Ukrainiec Wesołowski. W diariuszu Kazimierza Sarneckiego z ostatnich lat życia władcy znajdujemy ma jego temat szereg wzmianek. Schorowany król często czuł się źle, lecz wówczas humor niezawodnie poprawiały …

Rekreacje starego Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Diariusz Kazimierza Sarneckiego przynosi szczegółowy zapis codziennych zajęć Jana III Sobieskiego w latach 1691-1696. Autor szczególną wagę przykładał w nim do informacji, jak podupadającemu na zdrowiu królowi poprawiano nastrój. Obok słuchania muzyki, przyglądania się tańcom młodzieży czy gier towarzyskich, którymi zabawiano …

Gniew - starostwo Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Zamek w Gniewie usytuowano u ujścia Wierzycy do Wisły, na wyniosłym cyplu górującym nad nadwiślańskiej niziną. Wznoszony od 1283 był pierwszą siedzibą krzyżacką na zachodnim brzegu Wisły, a z czasem stał się jedną z bardziej znaczących placówek militarnych w państwie …

Złoczów – dobra ojczyste Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Złoczów, czerwonoruskie miasto nad Złoczówką (dopływ Bugu), odnotowane już w XV w., było dziedzictwem m.in. Sobieskich. W 1523 Zygmunt I nadał mu prawo magdeburskie, a rozwój związany był m.in. z osadnictwem ormiańskim. W latach dziewięćdziesiątych XVI w. dobra złoczowskie, liczące …

Co dalej po Wiedniu? Geneza wypraw mołdawskich Jana III Sobieskiego (1683) (artykuł, Silva Rerum)

Opromieniony sukcesem wiedeńskim oraz kampanią naddunajską 1683 r. Jan III Sobieski musiał odpowiedzieć sobie wkrótce na pytanie, jak wykorzystać te zwycięstwa w dalszej polityce. Ambicje króla w konflikcie z Turcją sięgały znacznie dalej niż tylko kwestii odzyskania utraconych w 1672 …

Pierwsza wyprawa mołdawska 1684 r. i pierwsze niepowodzenie planów Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Koncepcja wyprawy mołdawskiej w 1684 r. narodziła się w planach królewskich wiosną tegoż roku. W odpowiedzi na cesarską propozycję koncentracji sił chrześcijańskich na Węgrzech w celu odbijania kolejnych twierdz z rąk Turków, Sobieski przedstawił własną wizję dalszych działań w ramach …

Wyprawa mołdawska Jana III w 1686 r. (artykuł, Silva Rerum)

Po fiasku wyprawy bukowińskiej hetmana Jabłonowskiego w 1685 r. Jan III Sobieski wrócił na krótko do myśli o współdziałaniu wojsk Ligi oraz możliwym połączeniu wojsk polskich i cesarskich. Gdy tak szeroko zakrojone pomysły króla zostały odrzucone w Wiedniu, Sobieski skupił …

Ostatnia próba opanowania Mołdawii przez Jana III Sobieskiego (1691) (artykuł, Silva Rerum)

Po kilku latach mniejszej aktywności Polski w wojnie z Turcją, Sobieski zdecydował się na ponowny zwrot w stronę Austrii i Ligi Świętej. Jednak warunkiem do pełnego współdziałania z habsburskim sojusznikiem było uregulowanie sporu dotyczącego zajęcia księstw naddunajskich. Cesarz oba te …

Rzeczpospolita i Rosja 1685-1686 (artykuł, Silva Rerum)

Koszt dokonanego przez króla „prorosyjskiego” wyboru w polityce zagranicznej, potwierdzonego zawarciem w 1686 r. tzw. „pokoju Grzymułtowskiego”, nie był wbrew pozorom duży, gdyż porozumienie, choć niewątpliwie niekorzystne dla Polski, sankcjonowało w istocie tylko stan faktyczny, w którym Rzeczpospolita nie była …

U podstaw Ligi Świętej (artykuł, Silva Rerum)

Badacz stosunków polsko-rosyjskich Zbigniew Wójcik stwierdził, że Sobieski, odwlekając ratyfi­kację traktatu wynegocjowanego w Moskwie w lutym 1686 r., liczył jeszcze latem 1686 r., iż sukcesy jego tegorocznej wyprawy do Mołdawii pozwolą na wznowienie rokowań z Rosjanami z pozycji siły. Wrześniowa …

Kozacy pod sztandarem Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Ważnym elementem międzynarodowej rozgrywki w kontekście planowanej przez Sobieskiego rozprawy militarnej z Imperium Osmańskim musieli stać się Kozacy. Bitni żołnierze, uczestnicy wypraw docierających w pierwszej połowie XVII w. aż pod mury Istambułu, zamieszkiwali ziemie leżące w centrum przyszłych zmagań. Ukraina, …

Ukraina – między Rzeczpospolitą a Turcją (artykuł, Silva Rerum)

Możliwość rekonfiguracji niekorzystnego dla Rzeczypospolitej stanu rzeczy na jej południowo – wschodnich rubieżach przyniósł wybuch wojny w 1683 r., a szczególnie spektakularna Wiktoria Wiedeńska, o której wieści rozeszły się na Ukrainie, wywołując ferment. Zwycięstwa Sobieskiego pobudziły propolskie nastroje wśród Kozaków. …

Kozacy – między Rzecząpospolitą a Rosją (artykuł, Silva Rerum)

Zmiana, która nastąpiła po wiktorii wiedeńskiej na ziemiach ukrainnych nienależących do Rzeczypospolitej już od pokoju w Żurawnie w 1676 r. lub rozejmu w Andruszowie w 1667 r., a po części nawet od rebelii Chmielnickiego w 1648 r., nie ograniczyła się …

Jan III Sobieski i Kozacy (artykuł, Silva Rerum)

Atrakcyjność Rzeczypospolitej oddziaływała na Kozaków najmocniej w pierwszych miesiącach po Wiktorii Wiedeńskiej, kiedy wrażenie sukcesu Lwa Lechistanu było szczególnie silnie, a jego aktywność wróżyła kolejne błyskotliwe sukcesy. Wraz z oddalaniem się w głąb historii „impulsu zwycięstwa” atrakcyjność Polski musiała maleć. …

W poszukiwaniu egzotycznych sojuszników (artykuł, Silva Rerum)

Antyturecka koalicja mogła być w dalszej kolejności z pożytkiem uzupełniana innymi podmiotami faktycznie tylko w warunkach politycznej współpracy Austrii, Polski i Rosji. Sobieski wykazał na polu szukania nowych sprzymierzeńców w walce z Turkami wielką pomysłowość, sięgając z rozmachem po nawet …

Chanat Krymski (artykuł, Silva Rerum)

Z punktu widzenie państw zachodnioeuropejskich równie egzotycznym organizmem politycznym co partnerzy z Azji czy Afryki był zajmujący północne wybrzeże Morza Czarnego Chanat Krymski. Dla Rzeczpospolitej Chanat był bardzo bliskim partnerem. Z Tatarami Polacy nie tylko często ścierali się na polu …

Stosunki polsko-tatarskie po bitwie pod Wiedniem (artykuł, Silva Rerum)

Od zaangażowania i roli Tatarów, na których barkach w tej wojnie spoczywało nie tylko zaopatrywanie kluczowego Kamieńca, ale i w ogóle podtrzymywanie oporu Imperium Osmańskiego nad Dniestrem, zależeć mógł bezpośrednio wynik wojny na jej polskim odcinku[1]. Bez nich Turcy nie …

Konstanty Kantemir – hospodar mołdawski (artykuł, Silva Rerum)

Konstanty Kantemir, wybrany w wyniku skomplikowanej intrygi hospodar Mołdawii od 1685 r., choć niewykształcony i o ograniczonych horyzontach, nie stał się jednak marionetką w niczyich rękach, prowadził – w miarę możliwości księstwa – samodzielną politykę, charakteryzując się jako polityk dużym …

Zmierzch mołdawskich planów Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Tłumaczyć mołdawską pomyłkę Sobieskiego może to, iż trafność polityki wołoskiej mógł on sprawdzić tylko po wkroczeniu na obszar, którego ona dotyczyła, a kiedy weryfikacja wypadła niepomyślnie na jej korektę było za późno. Jednak polityka nie jest sferą przyjmującą podobne wyjaśnienia. …

Cele wojny z Turcją i strategia ich realizacji – część I (artykuł, Silva Rerum)

Cele powiedeńskiej polityki Sobieskiego były pochodną jego aspiracji zderzonych z okolicznościami politycznymi. W okresie powiedeń­skim osią politycznych zamierzeń Sobieskiego – króla elekcyjnego były jego plany dynastyczne zmierzające do zapewnienia sukcesji na tronie polskim synowi Jakubowi. Głęboko podbudowany w źródłach i …

Cele wojny z Turcją i strategia ich realizacji – część II (artykuł, Silva Rerum)

Głównym i trwałym dążeniem Sobieskiego po Wiedniu stało się opanowanie jednego z księstw rumuńskich i osadzenie na jego tronie królewicza Jakuba. Zdecydowane pierwszeństwo miała tu Mołdawia: bliższa geograficznie od naddunajskich Multan, polityczne słabsza i akceptowana jako polska zdobycz przez Habsburgów, …

Wołoska strategia Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Zrealizowanie przez Sobieskiego celu wołoskiego przyniosłoby siłą rzeczy realizację konstytucyjnego celu wojny postawionego przez Sejm, w którym król obok izby poselskiej i senatorskiej był jednym ze stanów – rekuperacji utraconych ziem z kluczowym Kamieńcem Podolskim. Turcy nie mogliby się utrzymać …

Wizja w zderzeniu z rzeczywistością (artykuł, Silva Rerum)

Po kampanii 1683 r. w ręku tureckim na północ od Dniestru pozostawały: Międzybórz, Bar, najdalej wysunięty na zachód Jazłowiec i najważniejszy Kamieniec Podolski. W wyniku akcji Kozaków w 1683 r. Ukraina Prawobrzeżna została prawie wyczyszczona z Turków; natomiast Podole, które …

Wyprawa hetmana Jabłonowskiego do Mołdawii 1685 (artykuł, Silva Rerum)

W 1685 r. nękany przez opozycję i borykający się z problemami zdrowotnymi monarcha musiał zadbać, aby tegoroczny sejm uchwalił komput armii pozwalający w przyszłości realizować ambitne plany wojenne i nie wziął udziału w głównej części operacji bojowych. Pomimo absencji Sobieskiego …

Wyprawa do Mołdawii 1686 (artykuł, Silva Rerum)

Rok 1686 miał przynieść podbój Mołdawii. Dzięki realizacji komputu wojska, ustalonego na sejmie w 1685 r. dla armii koronnej na przeszło trzydzieści tysięcy, nie wliczając wojska litewskiego i kozaków, król mógł poprowadzić na wyprawę w 1686 r. blisko czterdziestotysięczną armię …

Gorycz ostatnich lat Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Niepowodzenie w Mołdawii w 1686 r. nie tylko podkopało wojenny zapał w Rzeczypospolitej, ale po raz pierwszy od odsieczy Wiednia, a zaryzykować można, iż w ogóle w życiu, zachwiało wolą działania jej władcy. Starzejącemu się władcy zaczęło brakować sił witalnych …

Dwory sąsiadów króla Jana III Sobieskiego w okolicach Lubaczowa (artykuł, Silva Rerum)

U progu dorosłego życia Jan Sobieski związany był z dworem w Jaworowie na ziemi lwowskiej (ob. na Ukrainie). Był to jego pierwszy w pełni samodzielny dom, który do końca życia darzył dużym sentymentem. Jako starosta jaworowski uczył się też zarządzać …

Jan III Sobieski jako Gofred (artykuł, Silva Rerum)

Irena Komasara słusznie kiedyś określiła Jana Sobieskiego mianem miłośnika ksiąg. W bogatym księgozbiorze królewskim, w którym znajdowało się ponad 140 dzieł literackich, przeważała – jak w innych polskich dawnych kolekcjach – literatura klasyczna, bogato była reprezentowana literatura francuska i włoska, …

Pilaszkowice – ojcowizna króla Jana (artykuł, Silva Rerum)

Pilaszkowice (dziś formalnie Pilaszkowice Pierwsze), niewielka miejscowość na Lubelszczyźnie, nad Giełczwią, w 2. poł. XVI w. znalazła się w rękach Sobieskich. Tu zaczęła się ich fantastyczna kariera, która skromny rycerski ród, w ciągu zaledwie trzech pokoleń wywiodła na szczyt potęgi …

Piotr Beber, architekt Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Pochodził z Wrocławia. Urodził się zapewne w roku 1630. Od 1681 r. piastował urząd nadwornego budowniczego Jana III. Tytułu tego używał w 1686 r., kiedy w katedrze na Wawelu chrzcił swą córkę Annę (z zapisu metryki wynika, że jego żona …

Niderlandzkie importy rzeźbiarskie dla króla Jana III (1681–1694) (artykuł, Silva Rerum)

Dekoracja rzeźbiarska wilanowskiej willi i ogrodu króla Jana III Sobieskiego była w świetle źródeł archiwalnych z końca XVII i XVIII w. jednym z największych i bez wątpienia najciekawszych takich zespołów w Rzeczypospolitej i Europie Środkowej. Niemniej okoliczności jej powstania, miejsce …

Adam Adamandy Kochański SJ (artykuł, Silva Rerum)

Adam Adamandy Kochański urodził się 5 sierpnia 1631 r. na ziemi dobrzyńskiej. Uczęszczał do szkół jezuickich w Toruniu, gdzie przeszedł podstawowy kurs matematyki i odkrył swój nieprzeciętny talent do jej uprawiania. Do zakonu jezuitów wstąpił w Wilnie 24 sierpnia 1652 …

Aleksander Benedykt Sobieski (artykuł, Silva Rerum)

Aleksander Benedykt Sobieski urodził się 6 września 1677 r. podczas pobytu rodziny w Gdańsku. Zgodnie z domową tradycją otrzymał przezwisko Minionek. Narodziny królewicza miasto uczciło wspaniałymi dwudniowymi uroczystościami. Rodzicami chrzestnymi chłopca zostali papież Innocenty XI (Benedetto Odescalchi) i Katarzyna z …

Jakub Ludwik Sobieski (1667-1737) (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Ludwik Sobieski urodził się 2 listopada 1667 r. w Paryżu. Maria Kazimiera wyjechała do Francji, pragnąc podjąć leczenie i ratować ciążę, co okazało się decyzją słuszną – Jakub był pierwszym dzieckiem z jej małżeństwa z marszałkiem wielkim koronnym Janem …

Konstanty Władysław Sobieski (artykuł, Silva Rerum)

Konstanty Władysław Sobieski przyszedł na świat 1 maja 1680 r. w Warszawie. Dostał przezwisko Amor, ale Jan III często nazywał go Murmurkiem. Zarówno stolica, jak i Gdańsk zorganizowały uroczystości uświetniające narodziny kolejnego syna królewskiego. Chłopiec był najmłodszy spośród rodzeństwa, które …

Rola wojska w wygranej przez Sobieskiego elekcji w 1674 r. (artykuł, Silva Rerum)

W polskiej tradycji uzyskanie korony przez Jana Sobieskiego przypisuje się jego zwycięstwu pod Chocimiem w 1673 r. i równoczesnej śmierci dotychczasowego króla Michała Korybuta. Szlachta na polu elekcyjnym, będąca pod wrażeniem dokonań hetmana, miała uczynić go monarchą. Takie ujmowanie rzeczywistości …

Poselstwa wojskowe na sejmy w latach 1668–1674; przykład protekcji hetmana wielkiego Jana Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Osoby służące w wojsku w epoce staropolskiej nie mogły uczestniczyć w obradach sejmowych. Prawo dopuszczało jednak możliwość, aby żołnierze armii zawodowej przysyłali na sejmy walne swoje deputacje, które mogły przedstawić żądania wojska, jednak bez możliwości czynnego uczestnictwa w obradach. Takie …

Kult króla Jana III w polskiej kulturze i tradycji (artykuł, Silva Rerum)

Znakomity historyk dziejów nowożytnych Polski Władysław Konopczyński pisał w 1921 r.: Do kogo z nas Polaków w wieku młodocianym nie przemówi ten z epopei hetman-król, Polonus pancerny, wąsaty, kontuszowy i tak cudownie kolorowy, kogo nie oczaruje chrzęstem zbroi, skinieniem buławy, …