• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Marek Matczyński (1631–1697), przyjaciel Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski podczas swego panowania (1674–1696) miał bardzo niewielu ludzi bezgranicznie sobie oddanych, wywodzących się, podobnie jak znaczna większość zwolenników króla, bynajmniej nie z magnaterii, tylko z zamożnej szlachty. Do takich zaufanych powierników i przyjaciół należał Marek Matczyński herbu …

Jan III Sobieski w pieśni ludowej (artykuł, Silva Rerum)

Pieśni, szczególnie o tematyce historycznej, należą do niezwykle interesujących zjawisk kultury ludowej. Folklor wiejski zachował utwory zapomniane w innych środowiskach. Doskonałym przykładem takiego reliktu jest Pieśń o wojnie tureckiej, wykonywana przez Marię Siwcową. Jan III Sobieski zajmuje w polskiej pieśni ludowej …

Afera Jakuba Becala (artykuł, Silva Rerum)

Od czasów kiedy Fenicjanie wymyślili pieniądz, budzi on w ludziach najgorsze instynkty, a droga do jego zdobycia bywa bardzo kręta. Zdobyte dzięki niemu powodzenie szybko mija, a upadek często bywa bolesny. Czerwonoruski (część źródeł twierdzi, że pochodził spod Torunia) Żyd, …

Klara Izabella de Mailly-Lascaris, konkurentka Marii Kazimiery (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy w styczniu 1646 r. Ludwika Maria Gonzaga przybyła do Rzeczypospolitej, aby poślubić Władysława IV, w jej orszaku znalazła się młodziutka i biedna daleka krewna Klara Izabella Eugenia Genowefa de Mailly-Lascaris (1632–1685). Była ona córką zubożałego hrabiego Antoine’a de Mailly-Lespine …

Constantin Costache Negruzzi, Sobieski i Rumuni (artykuł, Silva Rerum)

Constantin (Costache) Negruzzi (1808 – 1868), rumuński poeta, pisarz, tłumacz i polityk, przeszedł do historii literatury rumuńskiej jako ojciec romantycznej noweli historycznej i listów. W 1846 roku, w czasopiśmie Almanahul de învăţătură, Negruzzi opublikował nowelę Sobieski i Rumuni, nawiązującą do …

Kabalistyczne wróżby królowej Marysieńki (artykuł, Silva Rerum)

Każdy dwór królewski posiadał swego astrologa (w jęz. staropolskim − gwiazdarza). Katarzyna Medycejska miała niezawodnego Nostradamusa, autora tajemniczo brzmiących centurii, Elżbieta I polegała na radach Johna Dee i Edwarda Kelleya, a cesarz Rudolf II utrzymywał na swym dworze w Pradze …

Księga kabał Marii Kazimiery Sobieskiej (artykuł, Silva Rerum)

Lęk związany z niepoznaną i nieodgadnioną przyszłością towarzyszy człowiekowi od wieków. Obawy o zdrowie, utrzymanie poprawnych relacji z otoczeniem, zachowanie właściwej pozycji i stanu majątkowego wpisane są w zwyczajny rytm życia. Próby odpowiedzi na pytanie, co przyniesie los, poszukuje się …

Pojedynek, który niczego nie rozstrzygał. Starcie Karola Tarły i Augusta Aleksandra Czartoryskiego o rękę Zofii Denhoffowej (artykuł, Silva Rerum)

Podmiejski las, wczesny świt, mgła, która jeszcze nie opadła... Wymarzona sceneria pojedynku. Do tego atmosfera skandalu, zwłaszcza jeśli walka toczyła się o względy kobiety. Jeśli rzeczywistość nie była aż tak sugestywna i atrakcyjna, można się było pokusić o ubarwienie jej …

Poród pierworodnego z operą w tle. Faramondo Francesca Gaspariniego dla Marii Klementyny Sobieskiej Stuart (1720) (artykuł, Silva Rerum)

Wieczorem dnia św. Stefana rozpoczęły się pierwsze, lekkie jeszcze bóle porodowe u Jej Wysokości Królowej Anglii Klementyny Sobieskiej, około drugiej z trzema kwadransami według zegara włoskiego, podczas gdy ubierano ją w obecności dużej liczby pań księżniczek i licznej arystokracji liczącej …

Sanktuarium w Studziannie i jego związki z Janem III Sobieskim (artykuł, Silva Rerum)

Koniec wojny ze Szwecją w 1660 roku zapoczątkował ogromny kryzys gospodarczy. Czas ten stał się jednocześnie początkiem rozkwitu religijności wszystkich warstw społecznych w duchu kontrreformacji. Jednym z jego przejawów był kult świętych obrazów. Obok starych sanktuariów, jak Częstochowa, Kalwaria Zebrzydowska, …

Jedykuła - turecki Zamek Siedmiu Wież (artykuł, Silva Rerum)

Yedikule (Twierdza Siedmiu Wież), w dawnej Polsce znana lepiej pod fonetyczną nazwą Jedykuła, to stambulska twierdza domykająca (od południa) swymi fortyfikacjami pierścień murów miejskich Carogrodu. Pierwsza twierdza w tym miejscu wzniesiona została za panowania Jana I Tzimiskesa (969-976), który postanowił …

Historia o złotym zębie – chłopiec ze Śląska (artykuł, Silva Rerum)

Pod koniec XVI w., w 1595 r., w śląskiej wsi Ostraszowice nieopodal Dzierżowniowa w żuchwie siedmioletniego chłopca o imieniu Krzysztof, syna ubogiego stolarza Jana Muellera i jego żony Jadwigi, zauważono złoty ząb, który wyrósł tam podobno w sposób... naturalny. Sam …

Historia o złotym zębie – chłopiec z Wilna (artykuł, Silva Rerum)

Już w Boskiej komedii Dante Alighieri stwierdził: Świat chce być oszukiwany, niechże więc będzie! Nic zatem dziwnego, że niemal 80 lat od zdarzeń w Ostraszowicach na Śląsku opisano pojawienie się kolejnego dziecka ze złotym zębem. Tym razem autorem uczonej rozprawki nie …

Dzieciobójstwo. Historia pewnego noworodka z Torunia (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych do obowiązków akuszerek miejskich należało nie tylko udzielanie pomocy położniczej, lecz także występowanie w sądach w charakterze biegłych. Niezawiązanie pępowiny powodujące wykrwawienie się noworodka, uduszenie oraz przygniecenie w pierwszych minutach bądź godzinach życia przez matkę były w …

W poszukiwaniu uprowadzonej matki (artykuł, Silva Rerum)

Historia to nie tylko wielkie postaci, polityka i międzynarodowe wojny. Czasem na pozór zwykli ludzie zdumiewają nas swoim hartem ducha i poświęceniem. Jak mężczyźni poszukujący uprowadzonych przez porywaczy ukochanych żon, córek lub matek. Wśród nich jest bohater tej niesamowicie pięknej …

Krzysztof Arciszewski – młodość (artykuł, Silva Rerum)

Krzysztof Arciszewski zasłynął w czasie swojej służby w Brazylii w szeregach armii holenderskiej. Jego kariera zaczęła od tego momentu gwałtownie przyspieszać. W Holandii, a następnie w Brazylii znalazł się z powodu wyroku infamii i banicji nałożonego na niego przez trybunał …

Krzysztof Arciszewski w Holandii (artykuł, Silva Rerum)

Po zabiciu Kacpra Brzeźnickiego Krzysztof Arciszewski znalazł schronienie na dworze księcia Radziwiłła w Birżach. Przybył tam z bratem Eliaszem – współuczestnikiem zbrodni. Książę nie mógł jednak chronić swoich dworzan przed wyrokiem banicji, ponieważ sam złamałby prawo Rzeczypospolitej. Próby ugody z …

Rokosz gliniański (artykuł, Silva Rerum)

Zwany także rokoszem Granowskiego (od nazwiska głównego dowódcy opozycji antykrólewskiej Rafała Granowskiego) lub rokoszem pod Glinianami (od miejscowości leżącej pod Lwowem, gdzie zebrała się szlachta). Rokosz gliniański był wymierzony przeciwko Ludwikowi Węgierskiemu. W opisie panowania tego króla podkreślano jego cudzoziemskość, nieznajomość …

Mityczne pochodzenie rodów szlacheckich (artykuł, Silva Rerum)

.

Lekcje fizyki eksperymentalnej opata Jeana-Antoine’a Nolleta oczami polskiego szlachcica (artykuł, Silva Rerum)

Jean-Antoine Nollet (1700–1770) był francuskim fizykiem eksperymentalnym. Od początku lat 30. XVIII w. badał metody i narzędzia wykorzystywane w fizyce eksperymentalnej w Londynie. Wraz z innymi badaczami przeprowadzał tam również eksperymenty. W krótkim czasie został członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie, …

Nikodem Żaboklicki (zm. 1706) - żołnierz przez ponad 50 lat (artykuł, Silva Rerum)

Nikodem Żaboklicki herbu Roch – w źródłach nazywany również Żabokrzyckim lub Zabokrzyckim – był jednym z nielicznych żołnierzy w dawnej Polsce, którzy mogli się pochwalić ponad 50-letnią służbą wojskową. Już bowiem konstytucja sejmu 1690 r. nagradzała go za 40-letni okres …

Jaka husaria walczyła pod Hodowem w 1694 r.? (artykuł, Silva Rerum)

11 czerwca 1694 r. pod wsią Hodów na Podolu doszło do starcia pomiędzy żołnierzami Okopów Świętej Trójcy, wspartych chorągwiami z Szańca Panny Marii, a Tatarami budżackimi (białogrodzkimi). Po kilkugodzinnym boju orda tatarska, znacznie przewyższająca liczebnie swoich przeciwników, musiała się wycofać, …

Tułaczka Charlotty Amelii (artykuł, Silva Rerum)

Księżna Charlotta Amelia (1649-1722), żona Franciszka II Rakoczego, przyprawiała moralistów, szczęściem w dobie rokoka niezbyt licznych, o palpitacje. Ale temperamentna, niekryjąca się z miłostkami księżniczka heska i siedmiogrodzka, miała też swoje polityczne kalkulacje. Jako żona buntownika, nadzorowana przez władze austriackie, …

Jednooki (artykuł, Silva Rerum)

Wśród zastępu antyhabsburskich węgierskich powstańców Janos Bottyan, zwany Ślepym lub Jednookim, jest postacią charakterystyczną. Wrogość wobec Habsburgów była w jego rodzinie (którą była drobna, niewiele statusem różniąca się od chłopstwa szlachta) przekazywana z pokolenia na pokolenie. Jego ojciec Kurulh Bottyan …

Romans polityczny (artykuł, Silva Rerum)

Elżbieta Helena z Lubomirskich Sieniawska (1669–1729) była damą niezależną, bogatą i dumną. Zdaniem pamiętnikarzy i wnioskując z portretów, nie była zbyt urodziwa, ceniono za to jej dowcip i swobodę zachowania. Nieco kłopotów przysparzał jej temperament. Pod koniec 1694 cieniem na …

Zbieg z Wiener Neustadt (artykuł, Silva Rerum)

Franciszek II Rakoczy od maleńkości był dla Austriaków problemem. Nie mogli jednak sprawy załatwić „po cichu”, gdyż austriackich, węgierskich i czeskich magnatów łączyły niezliczone więzy krwi i powinowactwa. W tej sferze starano się nie robić wzajem krzywdy; chyba że nie …

Zbójecki proceder (artykuł, Silva Rerum)

Problemem karpackich szlaków handlowych byli z dawien dawna zbóje. Bandytów grasujących wzdłuż traktów z Węgier nazywano beskidnikami lub z węgierska tolvajami. Ich bandy składały się z biednego chłopstwa, niepłaconych żołnierzy, zbiegów. Narodowość czy wyznanie nie miały znaczenia. Opowieści o zbójeckich …

O ischurii, kamieniu nerkowym i smutnej historii Johanna Hentschela (artykuł, Silva Rerum)

W XVII wieku na łamach czasopisma „Miscellanea Curiosa” pojawiały się liczne raporty medyczne nadsyłane przez lekarzy z wielkich miast Prus Królewskich. W tego typu doniesieniach przedstawiano między innymi intrygujące przypadki chorób oraz wyniki sekcji zwłok osób, które zmarły wskutek jakiejś …

Smutny przypadek Marii Still i zaawansowanego nowotworu szyjki macicy (artykuł, Silva Rerum)

Co roku rak szyjki macicy zbiera wśród Polek zastraszające żniwo, zajmując obecnie siódme miejsce w zestawieniu przyczyn zgonów spowodowanymi nowotworami złośliwymi. Dzieje się tak dlatego, że niemal połowa kobiet, u których wykryto chorobę, trafia do lekarza zbyt późno. Rak szyjki …

Doktor Simon Schulz i trzy operacje otwarcia wrodzonego zarośnięcia odbytu u noworodków (artykuł, Silva Rerum)

Współcześnie zarośnięcie odbytu jest rzadką wadą wrodzoną, występującą zaledwie u jednego noworodka na pięć tysięcy. Charakteryzuje się albo brakiem odbytu u dziecka, albo jego niewłaściwym położeniem. Stąd też lekarze wyróżniają tzw. wady wysokie, gdy odbyt znajduje się w brzuchu niemowlęcia, …

Doktor Simon Schulz, chirurg Anton Statlender i operacja synechii u czterolatki (artykuł, Silva Rerum)

„Tak jak rodzą się dzieci z zarośniętym skórą otworem zadnim, tak rodzą się dziewczynki z zarośniętą pochwą” – pisał w 1673 roku na łamach „Miscellanea Curiosa” toruński lekarz miejski Simon Schulz. W ten oto sposób otwierał krótkie doniesienie o operacji, …

Bawarski obojnak z „Efemerydów”, czyli o tajemnicy płci (artykuł, Silva Rerum)

W przewrotnej fraszce Do pewnego hermafrodyty Hieronim Morsztyn napisał: Nie wiem hermafrodytą przecz cię ludzie zową, Jakobyś i mężczyzną był i białogłową. Ja z ciebie tych dwóch natur nie mogę wyłatać, Chyba żebyś się miał dać na dwoje rozpłatać. Atoli jednak …

Doktor Andreas Knöffel i potworek z Moczarów (artykuł, Silva Rerum)

W czwartym tomie czasopisma „Miscellanea Curiosa” lekarz królewski i burmistrz Malborka Andreas Knöffel opisał intrygujący przypadek dziecka-potworka, które badał w Moczarach. Lekarz informował, że 13 września 1661 roku na prośbę malborskiego magistratu udał się z jednym z członków rady miejskiej na …

Królowie dobroczynni – Ludwik XVI i Stanisław August (artykuł, Silva Rerum)

Korespondencja Gazety Lejdejskiej z Paryża zawierała obszerny i wstrząsający swymi brutalnymi szczegółami opis egzekucji dokonanej na margrabinie de la Motte 21 czerwca 1786 r. Parlament w Paryżu uznał ją bowiem za winną w słynnej aferze naszyjnika królowej Marii Antoniny, w …

Camino de Santiago. Polskie pielgrzymki do Santiago de Compostela w dawnych wiekach (artykuł, Silva Rerum)

Zagadnienia dotyczące polskiego pątnictwa odnaleźć można obecnie głównie w badaniach z zakresu historii Kościoła, teorii i praktyki duszpasterstwa, socjologii czy religioznawstwa. Coraz częściej podkreśla się jednak także kulturowy wymiar pielgrzymek. Najstarszym zagranicznym celem polskiego pielgrzymowania, który również teraz cieszy się …

O pożarze obserwatorium Heweliusza (artykuł, Silva Rerum)

Obserwatorium i instrumentarium Jana Heweliusza (1611-1687) były świetnie wyposażone, jednak tragiczny pożar, który wybuchł w nocy z 26 na 27 września 1679 roku, pozbawił uczonego warsztatu pracy. Astronom stracił przyrządy astronomiczne, a także dużą część prywatnej biblioteki, w której znajdowały …

Karły na polskich dworach królewskich i magnackich od XVI do XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Karłami – w terminologii medycznej – określa się ludzi o nienormalnie krótkim tułowiu i kończynach, kulistej głowie, krótkich dłoniach oraz palcach, ukształtowanych w ten sposób na skutek zaburzeń rozwoju chrząstek stawowych, zaburzeń hormonalnych (niedoczynności przysadki mózgowej, wrodzonego braku tarczycy lub …

„Bohaterska” śmierć wojewody pomorskiego Władysława Denhoffa w pierwszej bitwie pod Parkanami (7 X 1683) (artykuł, Silva Rerum)

Wyprawy wojenne przeciw Turkom, szczególnie pod Chocim (1673) i Wiedeń (1683), sprawiły, iż pomiędzy wodzem Janem Sobieskim, późniejszym królem Janem III, a szlachetnie urodzonymi wytworzyła się szczególna więź, którą nazwać możemy braterstwem broni. Grupę tę tworzyła w przeważającej mierze średniozamożna …

Anegdoty o sławnym księciu Józefie Poniatowskim (artykuł, Silva Rerum)

Książę Józef Poniatowski (1763–1813), polski generał, minister wojny i naczelny wódz Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego, marszałek Francji, członek Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, doczekał też szczególnej sławy zarejestrowanej przez pamiętnikarzy. Znany był w „wielkim warszawskim świecie”, nie tylko jako minister wojny, …

Jan III w wersji dla młodzieży. Poczciwy król Walerego Przyborowskiego (artykuł, Silva Rerum)

W XIX stuleciu powieść historyczna była obiektem szczególnej, pedagogicznej troski. W sytuacji, gdy młodsza część społeczeństwa była odcięta od polskiej edukacji, na literaturę, która opisywała dzieje nieistniejącego już kraju, nałożono obowiązek rzetelnego informowania o przeszłości. Prawdy historycznej i umoralniającej fabuły …

Wielki przegrany 1883 roku. „Jan Sobieski pod Wiedniem” Adama Bełcikowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Tradycja celebrowania zwycięstwa wiedeńskiego z udziałem sztuk dramatycznych sięga aż 1683 roku. Już 27 grudnia, po powrocie Jana III do Rzeczpospolitej, na krakowskim rynku odegrano spektakl dotyczący niedawnych wydarzeń, uwieńczony pokazem sztucznych ogni. W kolejnych wiekach związek teatru z wyprawą …

Cud spełnionej ofiary. Seweryna i Franciszek Duchińscy o łzach Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski nie wstydził się swoich łez. Według niektórych źródeł we Lwowie zimą roku 1686 płaczącego króla mogli zobaczyć zarówno obywatele Rzeczpospolitej, jak i zagraniczni posłowie – nie krył on bowiem swojego rozżalenia. Późniejsi historycy albo zapominali o tym …

Wrażenia z podróży Maksymiliana Hieronima Ossolińskiego i jego brata Michała Sieciecha (artykuł, Silva Rerum)

Bracia Maksymilian Hieronim oraz Michał Sieciech Ossolińscy, synowie kasztelana czerskiego Maksymiliana, wybrali się w 1660 roku w typową jak na tamte czasy peregrynację europejską, aby uzupełnić edukację oraz nabrać poloru i ogłady. Ich głównym celem było bliższe poznanie Czech (Praga), …

Johann Philipp Breyne i baraniec (moskiewski) zwany przez niektórych owcą ze Scytii (artykuł, Silva Rerum)

W pierwszym tomie przełożonego z języka francuskiego na język polski przez pijara ojca Ładowskiego i wydanego w 1783 roku Dykcyonarza służącego do poznania historyi naturalney y rożnych osobliwszych starożytności, ktore ciekawi w gabinetach znayduią przytoczono definicję przedziwnego bytu z pogranicza …

Karta tytułowa z portretem Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

W sztychowanej ikonografii Jana III Sobieskiego ważne miejsce zajmują wizerunki, organicznie związane z ówczesnymi drukami, kalendarzami i gazetkami ulotnymi. W przypadku druków z epoki grafiką posługiwano się wielorako: obok całostronicowych ilustracji, zamieszczanych bądź między stronami, bądź przed kartą tytułową (frontispisy), …

Matka Królów (artykuł, Silva Rerum)

Penetracja podziemi wawelskich w październiku 1972 r. doprowadziła do odkrycia krypty, mieszczącej w sobie szczątki kostne Elżbiety Habsburżanki (1436 – 1505), małżonki króla Kazimierza Jagiellończyka. Podjęte badania w zakresie antropologii i medycyny sądowej, zakończone uroczystym, powtórnym pogrzebem monarchini 18 października …

Hierosinek serdeczny na bialskim zamku (artykuł, Silva Rerum)

Hieronim Florian Radziwiłł (1715 – 1760), młodszy brat Michała Kazimierza „Rybeńki”, chrześniak królewicza Jakuba Ludwika Sobieskiego i jego małżonki Jadwigi Elżbiety, podczaszy i chorąży wielki litewski, pozostawił po sobie smutną pamięć jednego z największych okrutników Polski przedrozbiorowej. Być może, dość …

Sympatyczna Habsburżanka na polskim tronie (artykuł, Silva Rerum)

Na tronie polsko – litewskim zasiadało w sumie osiem Habsburżanek, obdarzanych przez poddanych bądź rezerwą i uprzejmą obojętnością, bądź szacunkiem, ale nadzwyczaj rzadko sympatią. Chlubnym wyjątkiem okazała się tu Eleonora Maria Józefa (1653 – 1697), córka cesarza Ferdynanda III i …

Joujou Boruwłaski – najsłynniejszy polski karzeł (artykuł, Silva Rerum)

W osiemnastowiecznej Europie zasłynęły dwa karły, należące do tzw. karłów harmonijnych, identyfikowanych z liliputami (w momencie dojrzałości są one miniaturową kopią dorosłego człowieka, o niezakłóconych proporcjach): Francuz Nicolas Ferry zwany Bébé (zm. 1764), nadworny błazen króla Stanisława Leszczyńskiego w Nancy …

Koncept na herb Szembeków (artykuł, Silva Rerum)

W Bibliotece Czartoryskich w Krakowie znajduje się rękopiśmienny tomik pt. Fraszki alboli też bajki, modnie nazwane anegdoty, od drukowanych przedtem odmienne, roku 1804 w kupę zebrane w Krukienicach. Jak ustalił Roman Kaleta (1974), owe fraszki spisywał z tradycji ustnej i …