• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Kryptoportrety malarzy w polskiej sztuce sakralnej XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Zjawisko mniej lub bardziej ukrytych autoportretów malarzy w polskiej sztuce (praktyka świadomego nadawania konkretnej postaci historycznej lub legendarnej rysów własnych autora) wiąże się zapewne ze wzrostem ich pozycji społecznej oraz poczucia własnej wartości w epoce nowożytnej. Szczególnie dotyczy to malarzy …

Geografia staropolskiego turyzmu (XVI-XVIII w.) (artykuł, Silva Rerum)

Współczesne znaczenie terminu „turystyka” nie może być wprawdzie odniesione dosłownie do podróży przedsiębranych w okresie nowożytnym, to jednak posiadały one wiele cech stricte turystycznych. Można powiedzieć, iż zwiedzanie „cudzych krajów” było nieodłącznym elementem przemierzanej drogi niezależnie od celu podróży. Pamiętając …

Lampart Sierakowski i jego poeta (artykuł, Silva Rerum)

Dziełem życia miecznika poznańskiego i starosty kopanickiego, Lamparta Sierakowskiego (zm. 1655), miało być lokowane przez niego miasto Lampartopol. Jego rachuby nie zawiodły. Osadzenie w Lampartopolu protestanckich sukienników i nadanie im znacznych przywilejów doprowadziło do rozkwitu nowego miasta. Ale nad Rzeczpospolitą …

Staropolski nos (artykuł, Silva Rerum)

W czasach Jana Kochanowskiego modną – jak byśmy dziś powiedzieli – szkołą filozoficzną był florencki neoplatonizm. W XVI w. nie można było o nim nie słyszeć, a literaci szczególnie upodobali sobie neoplatońską wykładnię miłości (u nas np. wiernym uczniem szkoły …

Lach bez konia… (artykuł, Silva Rerum)

O koniach staropolskich czytamy najczęściej w źródłach w jednym kontekście: braku koni, utraty koni, poszukiwania nowych koni w miejsce tych, które się „zużyły“. Bo też tempo rotacji koni użytkowych w zdecydowanej większości ról, w których występowały – było podówczas ogromne! Nie …

Wielmożnego Pana Rafała Leszczyńskiego nad Bosfor poselstwo (artykuł, Silva Rerum)

Dla uroczystej ratyfikacji podpisanego w Karłowicach traktatu, kończącego wojnę z Turcją (1699), którą tak szczęśliwie rozpoczął błyskotliwą odsieczą wiedeńską Jan III, ale której długo nie można było satysfakcjonującym pokojem zakończyć, jego następca, elektor saski i król Polski, August II wysłał …

Jedykuła - turecki Zamek Siedmiu Wież (artykuł, Silva Rerum)

Yedikule (Twierdza Siedmiu Wież), w dawnej Polsce znana lepiej pod fonetyczną nazwą Jedykuła, to stambulska twierdza domykająca (od południa) swymi fortyfikacjami pierścień murów miejskich Carogrodu. Pierwsza twierdza w tym miejscu wzniesiona została za panowania Jana I Tzimiskesa (969-976), który postanowił …

Szlaki tatarskie (artykuł, Silva Rerum)

„Wszystek kraj podolski, prawie w każdym zakątku, od człeka aż do bydlęcia zakrwawiony i sponiewierany, a z nim znaczna część Rusi, wydały jęk bolesny a wiele tysięcy ludzi płci obojga w wieczną niewolę zostały uprowadzone i sprzedane”. Słowa Jana Długosza …

Targowica – symbol narodowej zdrady (artykuł, Silva Rerum)

Niewielkie miasteczko nad Siniuchą (czyli Siną Wodą) na trwałe znalazło miejsce w polskiej historii. Miejsce, dzięki konfederacji z 14 maja 1792, niechlubne. Czym jednak było naprawdę, bo zła sława przylgnęła doń bez jego winy? Miasteczko o odległej metryce żyło z …

Gdańsk jako złotnicze centrum Rzeczypospolitej w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Pierwsze ślady działalności złotniczej w Gdańsku odnajdujemy już na przełomie X i XI w., a tutejszy cech złotników ma długą tradycję artystyczną, sięgającą dojrzałego średniowiecza. Szczególnie intensywny rozwój złotnictwa w Gdańsku obserwujemy zwłaszcza po 1454 r., to znaczy po włączeniu …

Historie miłosne na srebrnych kuflach gdańskich (artykuł, Silva Rerum)

Zwyczaj wręczania ślubnych i zaręczynowych prezentów jest bodaj tak stary jak instytucja małżeństwa. Przez stulecia zmieniały się jednak obyczaje i mody dotyczące obdarowywania młodej pary. W XVII-wiecznym Gdańsku wydarzenia te miały bardzo bogatą oprawę, stawały się coraz bardziej wystawne i …

Bitwa pod Ochmatowem 1655 r. (artykuł, Silva Rerum)

Zawarcie unii w Perejasławiu i przyłączenie Ukrainy do Rosji przyjmuje się w historiografii za koniec powstania Chmielnickiego oraz początek wojny polsko-rosyjskiej (1654 – 1667). Wyczerpana i osłabiona 6-letnimi zmaganiami wojennymi Rzeczpospolita Obojga Narodów musiała od początku 1654 r. stawiać czoła …

Kapikulu (artykuł, Silva Rerum)

Turcja, najpotężniejszy z przeciwników XVII-wiecznej Rzeczypospolitej, dysponował sprawną i skomplikowana machiną wojenną. I o ile w powszechnym obiegu funkcjonują janczarzy czy spahisi, o tyle o innych formacjach Polak, nawet interesujący się historią, nie wie zbyt wiele. Wszystkie rodzaje wojsk pieszych …

Lirnicy ukraińscy (artykuł, Silva Rerum)

Nazwa lirnik pochodzi od tradycyjnego instrumentu, na którym przygrywali sobie śpiewając i deklamując ballady. Lira ruskiego dziada, potomka staroruskich gęślarzy, to rodzaj skrzyni z miękkiego drzewa, często misternie wykonanej, z korbą z boku i klawiszami na wierzchu. Wewnątrz znajdują się …

Jednorożec żywy i kopa(l)ny, czyli historia pewnego leku (artykuł, Silva Rerum)

Przechowywane w drogocennych futerałach, zawieszone na złotych łańcuchach rogi jednorożców znajdowały się w licznych skarbcach europejskich. W skarbcu w Bazylice Św. Dionizego w St. Denis pod Paryżem miał znajdować się róg o długości... blisko dwóch metrów, który podobno przesłał Karolowi …

Fantom a nauka medycyny w czasach nowożytnych (artykuł, Silva Rerum)

Współcześnie uczestnicy studiów lekarskich nie wyobrażają sobie nauki anatomii, ćwiczeń w wykonywaniu zabiegów chirurgicznych czy położniczych i niesienia pierwszej pomocy bez użycia specjalnych fantomów oraz modeli medycznych, które znajdują się na salach wykładowych bodaj wszystkich uniwersytetów. Najnowocześniejsze fantomy do złudzenia …

Wilanowski epizod dziadka Lelewela (artykuł, Silva Rerum)

Joachim Daniel von Jauch (1688–1754), który po 1715 r. przejął prace projektowe w Wilanowie po Janie Christianie Naumannie, był jego szwagrem, bratem Katarzyny Elżbiety Jauch, z którą von Naumann ożenił się w 1720 r. Był jednym z 14 dzieci Christiana …

Początki tytoniu w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Tytoń wkroczył do Polski cicho, rzec by można: ukradkiem. O czasie, kiedy się pojawił, możemy wnioskować z wątłych przesłanek i XIX-wiecznych analiz, które nie są do końca wiarygodne. Dawniejsi badacze pojawienie się w nowej używki przypisywali żywym kontaktom z Orientem. …

Królewskie spotkanie (artykuł, Silva Rerum)

Stary Sącz, urokliwe miasteczko w Kotlinie Sądeckiej, w widłach Dunajca i Popradu, przez stulecia było ważnym punktem na polityczno-handlowej mapie nie tylko Polski, ale środkowej Europy. Przy nim krzyżowały się szlaki handlowe, które w różnych wariantach, przechodziły przez karpackie przełęcze. …

„Honory dawno nie praktykowane” – Jan Gniński u Antoniego Ruseta (artykuł, Silva Rerum)

Układ żurawiński z jesieni 1676 r., przerywający działania wojenne między Polską a Turcją, wymagał potwierdzenia w postaci oficjalnego traktatu pokojowego. W tym celu Jan III Sobieski wysłał wiosną następnego roku wielkie poselstwo do Stambułu, na czele z wojewodą chełmińskim Janem …

Religijność maryjna (artykuł, Silva Rerum)

Religijność sarmacka, o której wszak nie mówi się zbyt dobrze, miała wiele wymiarów. Traktuje się ją z natury jako religijność obrzędową, powierzchowną, ale czy mamy wystarczające dowody na to, że była taką na pewno? Jak zbadać wewnętrzne poruszenia duszy ludzkiej? …

O rzemieślnikach w świetle rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Z rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku dowiadujemy się o warunkach życia w dawnych miastach, a także o mieszczańskich profesjach – zarówno w handlu, jak i rzemiośle. Poznajemy szeroki wachlarz rzemieślniczych zawodów oraz wąskich specjalizacji im przypisanych. Sprawdźmy z jakimi sprawunkami …

Inflancka rodzina Hylzenów (artykuł, Silva Rerum)

Potwierdzona historia rodziny Hülsen rozpoczęła się w 1260 r., kiedy Jan Hylzen zaciągnąwszy się do rycerstwa krzyżackiego, z tymże rycerstwem do Prus, a na potym do Inflant przybywszy, niektórych swojej familii do zawojowanych tam krajów sprowadził. Od tej chwili przez …

Ogrodnicze nowości (artykuł, Silva Rerum)

"Może ogrodnik nie znać kakao meksykańskiego, kaffy arabskiej, ziółek indyńskich, herbaty chińskiej, etc., ale domowe warzywa znać koniecznie musi". Tak o powinnościach ogrodnika pisał Wacław Sierakowski w dziele "Postać ogrodów" wydanym pod koniec XVIII wieku. Niektóre z warzyw przywożone do Europy …

XVII-wieczne podróże z książką (artykuł, Silva Rerum)

Książka była nieodłącznym towarzyszem XVII-wiecznych podróżników na szlakach ich europejskich peregrynacji. Zwiedzali oni stolice i największe miasta, korzystając z drukowanych przewodników, odwiedzali słynne drukarnie, kompletując własny księgozbiór, poznawali również najsłynniejsze biblioteki całej Europy, podziwiając zgromadzone tam kolekcje i księgozbiory. Nie …

Protoplaści rodów szlacheckich (artykuł, Silva Rerum)

Szlacheccy protoplaści, założyciele rodów szlacheckich, w czasach wczesnonowożytnych byli wzorami moralnymi, chlubą rodową przypominającą o zdobyciu najcenniejszego skarbu – herbu. Jednocześnie poświadczali cnotę współczesnych, zgodnie z przekonaniem, że szlachectwo dziedziczy się przez krew. Ono zapewniało możliwość korzystania z przywilejów szlacheckich …

Jaka husaria walczyła pod Hodowem w 1694 r.? (artykuł, Silva Rerum)

11 czerwca 1694 r. pod wsią Hodów na Podolu doszło do starcia pomiędzy żołnierzami Okopów Świętej Trójcy, wspartych chorągwiami z Szańca Panny Marii, a Tatarami budżackimi (białogrodzkimi). Po kilkugodzinnym boju orda tatarska, znacznie przewyższająca liczebnie swoich przeciwników, musiała się wycofać, …

Zbieg z Wiener Neustadt (artykuł, Silva Rerum)

Franciszek II Rakoczy od maleńkości był dla Austriaków problemem. Nie mogli jednak sprawy załatwić „po cichu”, gdyż austriackich, węgierskich i czeskich magnatów łączyły niezliczone więzy krwi i powinowactwa. W tej sferze starano się nie robić wzajem krzywdy; chyba że nie …

Bawarski obojnak z „Efemerydów”, czyli o tajemnicy płci (artykuł, Silva Rerum)

W przewrotnej fraszce Do pewnego hermafrodyty Hieronim Morsztyn napisał: Nie wiem hermafrodytą przecz cię ludzie zową, Jakobyś i mężczyzną był i białogłową. Ja z ciebie tych dwóch natur nie mogę wyłatać, Chyba żebyś się miał dać na dwoje rozpłatać. Atoli jednak …

Wizyta wielkiego księcia Pawła w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Pod datą z Polski 5 października 1781 roku Gazeta Lejdejska doniosła o spodziewanym tego dnia wyjeździe Stanisława Augusta na spotkanie rosyjskiego wielkiego księcia Pawła i jego małżonki Marii Fiodorowny. Ma się ono odbyć w Wiśniowcu – majątku należącym do hrabiego …

Zwołanie Sejmu Wielkiego (artykuł, Silva Rerum)

Korespondencje Gazety Lejdejskiej z Polski z roku 1787 wydają się powielać rozwiązanie zastosowane na jej łamach przez propagandę Stanisława Augusta w okresie poprzedzającym sejm roku 1776. Jesienią 1787 r. król zabiegał o zgodę Katarzyny II na zwołanie sejmu nadzwyczajnego i …

Nauczycielka życia i Krasicki encyklopedysta (artykuł, Silva Rerum)

Historia vero testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis, qua voce alia nisi oratoris immortalitati commendatur? (Czyj wreszcie głos, jeśli nie mówcy, powierzy nieśmiertelności historię, świadka czasów, światło prawdy, życie pamięci, nauczycielkę życia, posłankę dawnych dziejów?) – …

Anna z Tyszkiewiczów Potocka-Wąsowiczowa o rodzinie, podstarzałych królach i rozmowach ze świekrem (artykuł, Silva Rerum)

Anna Tyszkiewicz urodziła się w 1779 r. w rodzinie o Ludwika Tyszkiewicza, późniejszego marszałka wielkiego litewskiego. Dzieciństwo spędziła w dużej części na dworze w Białymstoku, u swojej babki. W 1805 r. poślubiła Aleksandra Potockiego i zamieszkała w Wilanowie. Wspomnienia Anny z …

Sarmata w Indiach i Indochinach. Azjatyckie wrażenia Teodora Anzelma Dzwonkowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Wśród staropolskich podróży do odległych i egzotycznych krajów jedną z najlepiej udokumentowanych jest wyprawa Teodora Anzelma Dzwonkowskiego (1764–1850) wywodzącego się ze szlachty mazowieckiej herbu Przegonia osiadłej w majątku Przytuły w Ostrołęckiem. W młodym wieku wstąpił on na służbę wojskową do …

U progu wielkiej kariery. Edukacyjna podróż po Europie Ignacego Potockiego w latach 1765–1771 (artykuł, Silva Rerum)

Aktywna działalność polityczna, kulturalna i edukacyjna przyniosła Ignacemu Potockiemu (1750–1809), synowi cześnika koronnego i generała artylerii litewskiej Eustachego i Marianny z Kątskich, opinię jednego z czołowych członków obozu reform i światłego szermierza oświeceniowej ideologii. W młodości Ignacego Potockiego, późniejszego marszałka …

Stanisław Kostka Potocki: wprowadzenie (Silva Rerum)

Stanisław Kostka Potocki: twórca muzeum w wilanowskim pałacu, polityk, archeolog, architekt-amator, historyk sztuki, kolekcjoner, znawca zagadnień …

Stroje wilanowskich włościan (artykuł, Silva Rerum)

Strój zwany obecnie wilanowskim był charakterystyczny dla mikroregionu nadwiślańskiego, czyli Urzecza, a nie wyłącznie dla okolic Wilanowa. Na przyjęcie takiego stwierdzenia pozwala analiza źródeł pisanych i ikonograficznych, zachowanych elementów ubioru oraz przeprowadzonych badań terenowych nad strukturą społeczną i kulturową regionu. Na …

„Lanczawt holenderski piękny” – obrazy z kolekcji Jana Bonawentury Krasińskiego (artykuł, Silva Rerum)

Jan Bonawentura Krasiński żyjący w latach 1639 – 1717 zapisał się w historii dzięki dziełom sztuki, jakie powstały z jego inicjatywy. Wśród najwybitniejszych fundacji Krasińskiego wymienić należy wspaniały pałac w Warszawie (nazywany Pałacem Krasińskich lub Pałacem Rzeczypospolitej) projektu Tylmana van …

Definicja nieruchomości ziemskiej w prawie polskim w ujęciu historycznym w II RP (artykuł, Silva Rerum)

Opracowanie naukowe na temat definicji nieruchomości ziemskiej w prawie polskim w ujęciu historycznym w II RP ( z uwzględnieniem czasopism prawniczych ukazujących się w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym oraz pozostałych materiałów …

Metodologia badań roszczeń wobec mienia znacjonalizowanego po II wojnie światowej na przykładzie dóbr wilanowskich (artykuł, Silva Rerum)

Brak ustawy reprywatyzacyjnej mocno komplikuje proces dochodzenia roszczeń związanych z reformą rolną. Obecnie dla właścicieli lub ich prawnych spadkobierców jedyną drogą do odzyskania swojego majątku pozostaje złożenie skargi o stwierdzenie nieważności przejęcia ich nieruchomości na potrzeby związane z realizacją dekretu …

Traktat warszawski z 1683 roku (artykuł, Silva Rerum)

Niekorzystny traktat z imperium osmańskim z 1678 roku, pokój Francji i Szwecji zawarty z ich przeciwnikami w Nijmegen w latach 1678–1679 oraz trudności w negocjacjach z Rosją spowodowały, że fiaskiem zakończyła się polityka Jana III Sobieskiego, zmierzająca do odzyskania Prus …

O kosztownych rzymskich podarunkach dla Jana III i Marysieńki oraz sekretarza królewskiego Tommasa Talentiego, który przywiózł papieżowi „sztandar wielkiego wezyra” zdobyty przez króla pod Wiedniem (artykuł, Silva Rerum)

Tommaso Talenti, który 25 września 1683 roku przywiózł do Rzymu turecki sztandar, zdobyty przez Jana III w czasie odsieczy wiedeńskiej, i cztery dni później przekazał to trofeum papieżowi Innocentemu XI, gościł nad Tybrem jeszcze blisko dwa tygodnie. Jako sekretarz i …

Johann Philipp Breyne i jego srebrne numizmaty (artykuł, Silva Rerum)

Śląscy kolekcjonerzy w XVIII wieku nierzadko pisali, że „znajomość monet jest wiedzą niezbędną badaczowi dziejów przeszłych”. Twierdzili także, że „ten sposób kochania pieniędzy jest z pewnością na wskroś niewinny – i w tym celu je zbierać to rzecz zawsze najchwalebniejsza”(1). …

Kałusz – miasto soli (artykuł, Silva Rerum)

O ile w polskiej świadomości krakowskie żupy solne funkcjonują i są doskonale rozpoznawalne, o tyle kopalnie soli na Kresach zatarły się w pamięci. Szkoda, bo urobek z salin halickich wożono do Kijowa już w XI w., a sól drohobycką do …

Sutkowce nad Uszycą (artykuł, Silva Rerum)

Ruiny bastejowego zamku stoją w sąsiedztwie wsi i obronnej cerkwi, na kamienistym wzgórzu, nad głębokim jarem rzeczki Uszycy, dopływu Dniepru. Rozbudował go po powrocie z tatarskiej niewoli (1623) Aleksander Bałaban herbu Korczak (1580–1637), starosta winnicki, trembowelski i rohatyński. Miejsce to …

Anegdoty o sławnym księciu Józefie Poniatowskim (artykuł, Silva Rerum)

Książę Józef Poniatowski (1763–1813), polski generał, minister wojny i naczelny wódz Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego, marszałek Francji, członek Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, doczekał też szczególnej sławy zarejestrowanej przez pamiętnikarzy. Znany był w „wielkim warszawskim świecie”, nie tylko jako minister wojny, …

Prusko-litewskie love story: Hohenzollernowie i Radziwiłłowie (wszystko znów zostanie w rodzinie) (artykuł, Silva Rerum)

Prusy Książęce były naturalnym partnerem gospodarczym i politycznym dla Wielkiego Księstwa Litewskiego. Związki tych dwóch krajów zacieśniły się – w sposób nieformalny wprawdzie, ale bardzo istotny – poprzez skoligacenie brandenbursko-pruskich Hohenzollernów z jedną z najpotężniejszych familii magnackich na Litwie – …

Polacy łupią Prusaków: wojny inflanckie (artykuł, Silva Rerum)

Spóźniona realizacja przez Zygmunta III w 1600 r. obietnicy przyłączenia Estonii do Rzeczypospolitej spowodowała wybuch wojny polsko-szwedzkiej. Jej pierwszy etap zamknął się rozejmem w 1609 r. Nie przyniósł on spodziewanego włączenia Estonii ani tym bardziej przywrócenia Zygmunta III na tron …

„Atlas Sarmaticus” czy „Hercules Polonus”? – czyli o tym, kto i dlaczego siedzi na wieżach pałacu w Wilanowie (artykuł, Silva Rerum)

Dopełnieniem treściowego programu apoteozy Jana III, wyrażonej w bogatej dekoracji sztukatorsko-rzeźbiarskiej fasady korpusu głównego i galerii – pisał o Pałacu Wilanowskim czasu Jana III jego wybitny znawca i interpretator, a zarazem wieloletni dyrektor muzeum pałacowego, Wojciech Fijałkowski – jest kompozycja …

Wiktoria wiedeńska w praskim pałacu Troja (artykuł, Silva Rerum)

W stolicy Republiki Czeskiej znajduje się wiele bogatych zabytków architektonicznych, a jeden z nich jest niezwykle cenny z perspektywy polskiej historii. Mowa o barokowym pałacu Troja (Trojský zámek), położonym w znacznym oddaleniu od centrum miasta (na prawym brzegu Wełtawy, naprzeciw …