• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Pieniądze władców elekcyjnych – cz. 3: czasy saskie (artykuł, Silva Rerum)

August II w Polsce pieniędzy praktycznie nie produkował. Działały tylko mennice miejskie w Gdańsku i Toruniu. Niewielkie ilości monety koronnej król bił w Saksonii, a i to bez upoważnienia sejmu. Intensywnie za to rozwijała się, stojąca na wysokim poziomie, produkcja …

Rzeczpospolita Babińska i poeci (artykuł, Silva Rerum)

Do popularności Rzeczpospolitej Babińskiej – pijackiej konfraterii w podlubelskim Babinie założonej przez Stanisława Pszonkę i Piotra Kaszowskiego w drugiej połowie XVI w. – przyczynił się udział w tym przedsięwzięciu czołowych poetów renesansu i baroku. Wespazjan Kochowski we fraszce O babińskiej …

Gra w zielone (artykuł, Silva Rerum)

Jeśli wierzyć Hieronimowi Morsztynowi, należała ona do ulubionych gier wiosennych. W Światowej Rozkoszy z 1606 r. wymienił ją wśród znanych od dawna rozrywek: Więc i insze biesiady, i igrzyska owe, Które więc rok do roku nastawają nowe; Lub i stare: z białą płcią …

Rembrandty Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

W bogatej kolekcji malarstwa Jana III znajdowało się kilkanaście dzieł najwybitniejszych malarzy XVII w. Dziś zasoby zbiorów królewskiej pary znamy wyłącznie z dawnych inwentarzy, które interesowały się przede wszystkim fiskalną wartością spisywanych mobiliów. Również wykazy dzieł malarskich i graficznych z …

Kulig w Wilanowie (artykuł, Silva Rerum)

Ostatnie tygodnie karnawału (dawnych zapustów) przed Popielcową Środą to staropolski sezon kuligów. Sam zwyczaj przyszedł do nas w XVII w. ze Wchodu, od Rusinów. Dawny kulig, zwany również szlichtadą, sporo różnił się od dzisiejszych wyobrażeń o tej zimowej rekreacji. Śnieg …

Groźba i respons, czyli o korespondencji wojennej (artykuł, Silva Rerum)

Kiedyś nawet najbardziej okrutni napastnicy starali się stwarzać pozór, iż są ludźmi na poziomie, znającymi formy, a jawną pogróżkę ubierano w maksymalnie grzecznościową formułę. Jesienią 1667 ruszyła na Ukrainę armia tatarska dowodzona przez kałgę sułtana [zastępcę chana] Krym-Gireja (16 tys. …

Krzysztof Arciszewski – pierwszy Polak w Brazylii (artykuł, Silva Rerum)

Krzysztof Arciszewski, pierwszy Polak, który stanął na brazylijskiej ziemi, przyszedł na świat w 1592, w Rogalinie, w bogobojnej rodzinie wielkopolskich arian. Od młodych lat zapowiadał się na dzielnego wojaka, a liczne dowody odwagi dał podczas walk ze Szwedami w Inflantach …

Stanisław Prażmowski – tajemnica norymberskiej książki kucharskiej (artykuł, Silva Rerum)

Zanim jeszcze Stanisław Czerniecki złożył do druku pierwszą polską książkę kucharską Compendium Ferculorum, a był to rok 1682, na niemieckim rynku wydawniczym dostępna była już książka, której autorem był Stanislaus Prasmofsky. Jego książka kucharska Neu verfertigtes vollständiges Kochbuch została opublikowana …

Polskie smaki Stanisława Prażmowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Książki kucharskie doby staropolskiej prezentują nam świat zapomnianych już dziś smaków i aromatów. Na kartach Compendium Ferculorum Stanisława Czernieckiego, czy anonimowej Mody bardzo dobrej smażenia różnych konfektów czytamy o setkach wykwintnych przepisów na kapłony, kurczęta, szczupaki, torty i konfekty. Jednak …

Dwór w Czerniakowie (artykuł, Silva Rerum)

Drewniany dwór – pałac Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w Czerniakowie – był podmiejską willą połączoną z zabudowaniami folwarcznymi. Ze względu na swoje malownicze położenie nad jeziorkiem czerniakowskim bywał nazywany „Frascatem” (od miejscowości Frascati, nieopodal Rzymu, słynącej z wielu wspaniałych willi) lub …

Szlaki tatarskie (artykuł, Silva Rerum)

„Wszystek kraj podolski, prawie w każdym zakątku, od człeka aż do bydlęcia zakrwawiony i sponiewierany, a z nim znaczna część Rusi, wydały jęk bolesny a wiele tysięcy ludzi płci obojga w wieczną niewolę zostały uprowadzone i sprzedane”. Słowa Jana Długosza …

Gdańskie srebrne kufle Johanna Gottfrieda Holla z wizerunkiem Jana III (artykuł, Silva Rerum)

W dekoracji sreber gdańskich ostatniej ćwierci XVII w. pojawiły się motywy związane z Janem III – monarchą niezwykle popularnym, darzonym szacunkiem i podziwem tak w Gdańsku, jak w Rzeczpospolitej. Nic w tym dziwnego, bowiem gdańscy złotnicy starali się na bieżąco …

Nautilus opata Aleksandra Kęsowskiego (artykuł, Silva Rerum)

W barokowej sztuce złotniczej obok szlachetnych metali i drogich kamieni równie wysoko ceniono naturalia – rzadkie, egzotyczne muszle, jaja, kły zwierząt, skorupy roślin, koral czy macicę perłową, które pod ręką złotników zmieniały się w bogato zdobione, reprezentacyjne naczynia. Tradycja ta …

Bitwa pod Ochmatowem 1655 r. (artykuł, Silva Rerum)

Zawarcie unii w Perejasławiu i przyłączenie Ukrainy do Rosji przyjmuje się w historiografii za koniec powstania Chmielnickiego oraz początek wojny polsko-rosyjskiej (1654 – 1667). Wyczerpana i osłabiona 6-letnimi zmaganiami wojennymi Rzeczpospolita Obojga Narodów musiała od początku 1654 r. stawiać czoła …

Czehryń – stolica atamanów (artykuł, Silva Rerum)

Czehryń, miasto na południe od Kijowa (dziś Ukraina), leży nad Taśminą, na skraju stepu, w pobliżu Dniepru. Dawniej Czehryńszczyzna była okolicą mocno zalesioną (lasy składały się z dębów, grabów, lip, klonów, wiązów), potocznie nazwano ją „Czarne Polesie“. Na mocy Unii …

Podwładni kapudana paszy (artykuł, Silva Rerum)

W internetowym wykazie ważniejszych historycznych bitew morskich Polska wymieniona jest raz, starcia floty tureckiej – 135 razy. A mimo tego myśląc o Turkach nie przychodzą nam na myśl marynarze, a jeśli walki na wodzie, to raczej triumfy flotylli kozackich czajek, …

Pierwsze polsko-tureckie kontakty dyplomatyczne. Poselstwo Jakuba Skarbka (artykuł, Silva Rerum)

W początkowym okresie panowania dynastii Jagiellonów państwo polskie nie angażowało się w konflikt chrześcijan z Osmanami, unikając sytuacji mogących doprowadzić do zadrażnień między obiema stronami. Do pierwszych kontaktów dyplomatycznych doszło dopiero w drugim dziesięcioleciu XV w. Wtedy do ówczesnego sułtana …

Driakiew, mitrydat i teriak, czyli wczesnonowożytne panacea (artykuł, Silva Rerum)

Ludzie od wieków szukali cudownych leków przeciwko wszystkim chorobom. Takie medykamenty nazywano panaceami od imienia Panakeji, jednej z córek Eskulapa – antycznego boga medycyny i lekarzy – która podobno potrafiła uleczyć każdą dolegliwość za pomocą ziół i kwiatów. Wśród nowożytnych …

Francuska elegantka czy pragmatyczna Sarmatka? O wzorcach kobiet w literaturze XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Hubert Vautrin podczas swojego pobytu w Polsce pod koniec XVIII w. zauważył, że w Warszawie: „Kobiet w stroju cudzoziemskim jest znacznie więcej niż mężczyzn i tak samo jak Francuzki, są one niewolnicami mody. Zaledwie w Paryżu powstaje nowy strój, rodzi …

Obyczaje „wielkiego warszawskiego świata" widziane oczami cudzoziemca pod koniec XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Świat wielkich salonów warszawskich był pod koniec XVIII w. wzorem do naśladowania w kwestii obyczajów, zwyczajów, a przede wszystkim mody. Owo naśladownictwo, zwłaszcza ze strony bogatego mieszczaństwa czy ubogiej szlachty, to przejaw próby pretendowania do wyższego stanu społecznego, chęć podniesienia …

Lazaret (artykuł, Silva Rerum)

Jak zauważył w 1722 r. szwajcarski lekarz Christian Sigismund Finger, pierwszym i najważniejszym obowiązkiem władz miejskich w trakcie epidemii jest przekonanie wszystkich obywateli, że magistrat troszczy się o nich po ojcowsku, i że wszystkie zarządzenia, które wprowadza, wypływają z gorącej …

Szlachta mazowiecka – dzieje niezwykle żywotnego mitu (artykuł, Silva Rerum)

W niemal każdym kraju epoki nowożytnej szlachta miała upatrzoną w swoim stanie ofiarę drwin i anegdot. Najczęściej była to grupa z ubogiego regionu, oddalonego od centrów kulturalnych i politycznych, której przywary chętnie wytykano. Mieli więc Francuzi swoich Gaskończyków, czego odzwierciedleniem …

Początki tytoniu w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Tytoń wkroczył do Polski cicho, rzec by można: ukradkiem. O czasie, kiedy się pojawił, możemy wnioskować z wątłych przesłanek i XIX-wiecznych analiz, które nie są do końca wiarygodne. Dawniejsi badacze pojawienie się w nowej używki przypisywali żywym kontaktom z Orientem. …

Paryż w relacjach polskich podróżników epoki Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

W XVII stuleciu wielka zagraniczna podróż, grand tour, stała się niezbędnym zwieńczeniem i ukoronowaniem całego procesu młodzieńczej edukacji. Podróż stanowiła ostatni etap edukacji europejskich elit, podejmowano ją dla zdobywania wiedzy i umiejętności, samego poznania świata, nieznanych krajów, ich kultury, obyczajów …

Paryski pobyt Józefa Lubomirskiego (1706) (artykuł, Silva Rerum)

Józef Lubomirski herbu Szreniawa był synem marszałka wielkiego koronnego, pisarza i poety Stanisława Herakliusza z jego drugiego małżeństwa z Elżbietą Denhoffówną, przyrodnim bratem jednej z właścicielek Wilanowa, kasztelanowej krakowskiej, hetmanowej wielkiej koronnej Elżbiety Sieniawskiej. Z pierwszego małżeństwa z Zofią Opalińską …

Jan Kazimierz Denhoff a Rzym (artykuł, Silva Rerum)

Jan Kazimierz Denhoff (1649–1697) urodził się 6 czerwca 1649 r. jako syn podkomorzego wielkiego koronnego Teodora i Katarzyny von Bessen, imiona otrzymał na cześć króla Jana Kazimierza, który był jego chrzestnym. Jan Kazimierz Denhoff znany jest przede wszystkim jako kardynał …

Bracia Karol Ferdynand i Jan Kazimierz walczą o tron (artykuł, Silva Rerum)

Władysław IV zmarł 20 maja 1648 r. w Mereczu. Po jego śmierci Rzeczpospolita znalazła się w bardzo ciężkim położeniu. Poza tym, że znaczna część kraju została ogarnięta zawieruchą kozackiego powstania Bohdana Chmielnickiego, to jeszcze dość nieoczekiwanie doszło do ostrego konfliktu …

Cnota (virtus) (artykuł, Silva Rerum)

Swoisty spis „miejsc” (loci) rozumowania o cnocie szlacheckiej przynosi nam znana pieśń Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego: Zacni sie ludzie rodzą także z zacnych; Znać w koniach sztuki ojczyste; lękliwych Mężna orlica gołębi nie rodzi, Ani mdły zając z dużych lwów pochodzi. Wszakże rozmnaża cnoty przyrodzone Ćwiczenie: czynią serce …

Literatura i salon, czyli spotkania u Stanisławostwa Potockich (artykuł, Silva Rerum)

Za początek spotkań o charakterze literackim w Warszawie wielu badaczy, m.in. Aleksander Kraushar i Władysław Łoziński, przyjmuje wydawane przez Stanisława Augusta Poniatowskiego obiady czwartkowe[1]. W czasie zebrań u króla gościli najwybitniejsi pisarze epoki: Bohomolec, Naruszewicz, Zabłocki i wielu innych. W …

Pietruszka i ziela przednie (artykuł, Silva Rerum)

Minimalizacja przypraw korzennych i zastąpienie ich lokalnymi ziołami było zabiegiem charakterystycznym dla kuchni klasycystycznej. Kanon taki wytworzył się w kuchni francuskiej, a następnie przywędrował także do Polski, czy to z francuskimi kucharzami czy poprzez literaturę kulinarną, jak choćby Kucharza doskonałego …

"U nas w Polszcze gorzałka na wszystko" – o przeznaczeniu wódki (artykuł, Silva Rerum)

Informacje o tym jakoby to Polacy wymyślili wódkę i produkowali ją już w średniowieczu możemy potraktować jako ciekawą historię, która ma jednak niewiele wspólnego z faktami. O przepalanych przez alembik wódkach możemy przeczytać dopiero w XVI-wiecznych dziennikach i to wtedy produkcja …

"Pies jest zacniejszy, a osieł jest lepszy nad pijanice" – krytyka pijaństwa (artykuł, Silva Rerum)

W XVI i XVII wieku rozpowszechniona moda na picie wina, gorzałki i innych trunków sprawiła, że ówcześni duchowni uczynili pijaństwo tematem wielu swoich kazań. Wśród nich Adam Gdacjusz (1610-1688), luterański duchowny, wydał w 1681 dzieło zatytułowane "Dyszkurs O Pijanstwie, W …

Mit palemoński (artykuł, Silva Rerum)

Wielkie Księstwo Litewskie zaczęło „tworzyć” swoją historię w XVI w. Wcześniej nie pozwalały na to sytuacja polityczna, brak tradycji dziejopisarskiej spowodowany oddaleniem od Zachodu (i odmiennym językiem), a także brak zapotrzebowania na genealogię państwa. W XVI w. miała miejsce większa …

Europocentryczny i chrześcijański model widzenia świata w dawnej Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Szczególnie interesującym i ważnym źródłem, dającym możliwość odtworzenia przynajmniej niektórych elementów szlacheckiej mentalności zbiorowej, w tym także wyobrażeń o świecie, były tzw. gazety rękopiśmienne – bardzo popularne i masowe (w ówczesnym znaczeniu) medium informacyjne w dobie późnego baroku (od 1670 …

Salus Populi Romani w Chinach (artykuł, Silva Rerum)

W 1583 roku włoski jezuita Matteo Ricci jako pierwszy chrześcijański misjonarz zostaje przyjęty oficjalnie w Chinach. Jednocześnie wraz z tą datą rozpoczyna się historia niezwykłego eksperymentu kulturowego prowadzonego przez Ricciego, jego towarzyszy i następców. Otóż zdają sobie oni dobrze sprawę, …

Łapówka czy dyskrecyja (artykuł, Silva Rerum)

Łapówka to jedno z przestępstw, z którymi przez wieki sobie nie radzono. O tyle perfidne, że przez swoją powszechność długi czas nie traktowano go jako groźnego występku. Dziś, kiedy lepiej zdajemy sobie sprawę za społecznych skutków – obejście prawa, zatajenie …

O ischurii, kamieniu nerkowym i smutnej historii Johanna Hentschela (artykuł, Silva Rerum)

W XVII wieku na łamach czasopisma „Miscellanea Curiosa” pojawiały się liczne raporty medyczne nadsyłane przez lekarzy z wielkich miast Prus Królewskich. W tego typu doniesieniach przedstawiano między innymi intrygujące przypadki chorób oraz wyniki sekcji zwłok osób, które zmarły wskutek jakiejś …

Kościół zamkowy NMP w Malborku w czasach staropolskich (artykuł, Silva Rerum)

Najważniejsza świątynia państwa krzyżackiego, kościół poświęcony patronce zakonu – Najświętszej Marii Pannie, oraz jego dolna kondygnacja – grzebalna kaplica św. Anny, pełniąca rolę nekropolii wielkich mistrzów zakonu, przejęte zostały wraz z całym kompleksem stołecznego zamku w Malborku przez Władysława IV …

Filozofia epoki baroku w Europie (artykuł, Silva Rerum)

Cet étrange secret, dans lequel Dieu s’est retiré, impénétrable à la vue des hommes, est une grande leçon pour nous porter à la solitude loin de la vue des hommes. Il est demeuré caché sous le voile de la nature …

Czym zajmowali się ludzie starsi? (artykuł, Silva Rerum)

Choć powszechnie wiadomo, że starość to etap w życiu, który dotyczy każdego i w każdym momencie w historii, nadal nie w pełni zdajemy sobie – ani zawodowi historycy, ani miłośnicy historii – sprawę z tego, jak żyli ludzie starsi w …

Filozoficzne rozważania nie tylko nad rządem polskim (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy hrabia Michał Wielhorski zabiegał u Jeana-Jacques’a Rousseau o przygotowanie rozprawy analizującej sytuację w Rzeczypospolitej i sugerującej reformy, nie zdawał sobie sprawy z tego, że zamówione dzieło zakończy plany reform kraju. Filozof po pewnym wahaniu w 1772 r. napisał Considérations sur …

Garnitur ołtarzowy do kaplicy Matki Bożej w kościele bernardynów w Leżajsku – fundacja hetmana wielkiego koronnego Józefa Potockiego z 1752 roku (artykuł, Silva Rerum)

Bazylika Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i klasztor bernardynów w Leżajsku są jednymi z najcenniejszych zabytków architektury kościelnej z przełomu renesansu i baroku. Jest to drugie co do wielkości bernardyńskie sanktuarium maryjne, przyjmujące rokrocznie ponad 250.000 gości. Pielgrzymów przyciąga tu przede …

Ceremoniał i grzeczność w konwersacjach dworskich (artykuł, Silva Rerum)

Konwersacje społeczności dworskiej w okresie nowożytnym podlegały ustalonym zasadom ceremoniału i grzeczności. Do starannego wypowiadania się i uszanowania rozmówcy przywiązywano dużą wagę, ponieważ człowieka poznawano po tym, co mówił i jak się wyrażał. W jaki sposób przypodobać się innym w …

Cudzoziemcy w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Silva Rerum)

Rzeczpospolita Obojga Narodów była celem podróży wielu obcokrajowców – polityków, lekarzy, wojskowych, artystów... Ich opinie o kraju i …

Wilanowskie inspiracje Elżbiety Drużbackiej (1698/1699-1765) (artykuł, Silva Rerum)

Twórczość Elżbiety Drużbackiej, zróżnicowana pod względem tematycznym i gatunkowym, czerpiąca inspiracje z różnorodnych źródeł, wzbudzała zachwyt już za życia poetki. Szczególnie ceniono jej utwory zaliczane do nurtu poezji arkadyjskiej, wśród których największym uznaniem cieszył się – powstały prawdopodobnie około 1750 …

Sejmy w czasach Jana III Sobieskiego (1674-1696) (artykuł, Silva Rerum)

W drugiej połowie XVII w. instytucja staropolskiego sejmu przechodziła ciężki kryzys. Był on szczególnie widoczny pod koniec panowania Jana Kazimierza oraz przez cały okres rządów Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Wystarczy wspomnieć, że w ciągu dziesięciolecia poprzedzającego elekcję Jana Sobieskiego (1674 r.) …

„Sztandar wielkiego wezyra” oraz rzymskie uroczystości na cześć Jana III Sobieskiego i wiktorii wiedeńskiej (artykuł, Silva Rerum)

Oficjalna wiadomość o przerwaniu oblężenia Wiednia dotarła do Rzymu 23 września 1683 roku, a więc jedenaście dni po odsieczy. Oprócz potwierdzenia triumfu sprzymierzonych wojsk zapowiedziano przybycie sekretarza Jana III, Tommasa Talentiego, który miał przywieźć wyjątkowy dar od króla dla papieża …

Z dziejów królewskiej fundacji dla warszawskich kapucynów (artykuł, Silva Rerum)

Kapucynów, których wspólnota zakonna oficjalnie zatwierdzona została przez papieża Pawła V w 1619 roku, zamierzał sprowadzić do Polski już Zygmunt III Waza, a następnie Władysław IV. Obaj królowie nie uzyskali jednak zgody władz zgromadzenia, obawiajacych się, że surowy klimat północnej …

Jakuba Sobieskiego sądy o narodach. Obraz Europejczyka w świadomości polskiego szlachcica w połowie XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Pomimo trudnych do przebycia dróg i mało komfortowej jazdy ówczesnymi środkami transportu, na przekór wszelkim zarazom i zbójcom, w wieku XVII polscy peregrynanci tłumnie wyprawiali się do niejednolitej i skłóconej wewnętrznie Europy. Przeżyte wrażenia zapisywali w diariuszach podróży. Szczególnie ciekawie …

Spór jezuitów i jansenistów z Port-Royal w bibliotece Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Nowożytne biblioteki są niezwykle ciekawym źródłem informacji o tym, co czytali kiedyś ludzie, co ich interesowało i do jakich tekstów mieli dostęp. Zaskakujące jest, jak przy znacznie skromniejszych niż dziś możliwościach komunikacyjnych, udawało się w Europie nowożytnej stworzyć za pośrednictwem …