• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Opera włoska na przełomie XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

„Widowisko publiczne, wspaniałe przedstawienie na scenie dzieł dramatycznych, których wiersze się śpiewa i którym towarzyszą muzyka instrumentalna, tańce, balety, [widowisko] z zachwycającymi kostiumami i dekoracjami oraz zadziwiającą maszynerią”[1] – pisał Francuz Antoine Furetière definiując zjawisko XVII-wiecznej opery w dziele zatytułowanym …

Szlachecki kompleks antymonarchistyczny (artykuł, Silva Rerum)

Czytając dawne wypowiedzi naszych rodaków wyrażające poglądy na temat ustroju Rzeczypospolitej, zauważyć można nieskrywaną dumę z republikańskich założeń polskiego systemu. Mimo to polityczna literatura zachodnia okresu renesansu, interesując się rozwiązaniami ustrojowymi w Rzeczypospolitej, daleka była od uznania ich czysto republikańskiego …

Staropolska psychologia. Literackie echa teorii temperamentów humoralnych (artykuł, Silva Rerum)

Dawna medycyna zgodnie z poglądami Hipokratesa i Galena uważała, iż ciało ludzkie konstytuują cztery płyny ustrojowe, zwane humorami lub wilgotnościami. Jak wyjaśnia Mikołaj Rej w rozdziale Co sprawuje cztery wilgotności w człowieku w Żywocie człowieka poczciwego: „Albowiem to jest rzecz …

Kaftan (hilab) (artykuł, Silva Rerum)

Tak zwany kaftan, czyli poprawnie: hilab, to ceremonialna szata turecka, o prostym kroju, przypominającym żupan – długa do ziemi, z szerokimi rękawami. Najczęściej wykonywana z drogocennych tkanin, lamowana futrem i wyszywana złotą nicią. Istniało wiele rodzajów kaftanów, każdy – stosowny do …

Odpust na świętego Bonifacego w Czerniakowie (artykuł, Silva Rerum)

O majowym odpuście na cześć świętego Bonifacego w Czerniakowie często pisały dziewiętnastowieczne warszawskie gazety i wydawano nawet z tej okazji pamiątkowe broszurki. Ciało rzymskiego męczennika sprowadził pod koniec XVII wieku do Warszawy marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski. Relikwie św. …

Janczarzy (artykuł, Silva Rerum)

Janczarzy to regularna piechota turecka, utworzona w XIV wieku, sławna z dyscypliny, odwagi i znajomości wojennego rzemiosła. Nazwa formacji wywodząca się z tureckiego określenia yeni çeri [nowe wojsko], do polszczyzny trafiła poprzez język węgierski (jancsár). Stanowiła potężną siłę uderzeniową i …

Junona - królewska opiekunka. Gdański medal Marii Kazimiery (artykuł, Silva Rerum)

Gdańskie medale i monety z czasów Jana III sławiły nie tylko postać i czyny samego monarchy, ale także jego małżonkę, której popularność dorównywała uwielbieniu dla Sobieskiego. Na cześć Marii Kazimiery wybity został m.in. pamiątkowy numizmat, zaprojektowany przez Johanna Höhna młodszego, …

Wyprawa Potockich do Mołdawii w 1612 r. (artykuł, Silva Rerum)

Hospodarstwo mołdawskie, od ponad dwustu lat rozdzielające terytoria Imperium Osmańskiego i Rzeczpospolitej Obojga Narodów, na przełomie XVI i XVII w. było przedmiotem nieustających zabiegów politycznych i akcji militarnych ze strony potężnych sąsiadów. Układ zawarty pod Cecorą 21 października 1595 r. …

Polacy w armii tureckiej w czasach panowania Zygmunta III (artykuł, Silva Rerum)

W 1593 r. wybuchła turecko-habsburska wojna, która przeszła do historii pod nazwą długiej wojny. W cieniu tych zmagań toczyły się walki na terenie państw naddunajskich, Mołdawii, Wołoszczyzny i Siedmiogrodu, które starał się zjednoczyć i wyzwolić spod zależności tureckiej władca jednego …

Sukces polityki unikania wojny z Turcją: pokój z 1533 r. (artykuł, Silva Rerum)

W okresie rządów Zygmunta I Starego (1506–1548) nie dochodziło do większych zadrażnień w stosunkach polsko-tureckich. Nie mogły tego zmienić walki, które Polacy toczyli z lennikami sułtańskimi: Tatarami i Mołdawianami. W 1509 r. doszło nawet do najazdu polskiego na Mołdawię, który …

Alfurkan tatarski (artykuł, Silva Rerum)

W okresie kontrreformacji, pod koniec XVI wieku, sławna polska tolerancja zaczęła się kurczyć. Doszło do ograniczania dotychczasowych swobód wyznaniom niekatolickim. Sytuacja prawna Tatarów, jako wyznawców islamu, pogorszyła się. Nasiliły się polemiki religijne. Zakazano małżeństw z chrześcijankami, posiadania służby złożonej z …

Jan Marian (artykuł, Silva Rerum)

W 1. połowie XVII w. przez Europę, we wszystkich kierunkach, ciągnęli zawodowi żołnierze, oferujący swe służby każdemu, kto toczył, lub tylko planował, wojnę. Wielu trafiało do armii Rzeczypospolitej, która stale potrzebowała oficerów, zwłaszcza jeśli mieli pojęcie o inżynierii i artylerii. …

O polskich posiłkach z niemieckiego leksykonu (artykuł, Silva Rerum)

Informacji o kuchni staropolskiej możemy szukać nie tylko na kartach książek kucharskich czy kalendarzy, ale także w dawnych obcojęzycznych leksykonach i encyklopediach, które drukowane były w XVII i XVIII w. W leksykonie Johanna Heinricha Zedlera znajduje się hasło dotyczące polskich …

Szlachta polska wobec Turcji w XVI w. (artykuł, Silva Rerum)

Od czasów wypraw krzyżowych świat muzułmański był dla Europy Zachodniej „nienawistnym i groźnym morzem pogaństwa”. Społeczeństwo pol­skie w krąg tych wyobrażeń zostało wciągnięte nieco później, po okresie wielkich najazdów tatarskich w XIII w. Jednak już w kolejnym stuleciu, w okresie …

Amulety przeciwdżumowe (artykuł, Silva Rerum)

Nieskuteczność leków profilaktycznych przeciw dżumie sprawiała, że w społeczeństwie nowożytnym utrzymywała się głęboka wiara w magiczną moc amuletów i tak zwanych kamieni zdrowia. Według współczesnego francuskiego historyka Georges’a Vigarello, u początków szerokiego stosowania przedmiotów ochronnych tego typu legło założenie, że …

Idealny uczestnik życia państwowego według Kaspra Siemka (artykuł, Silva Rerum)

Jan Zebrzydowski, miecznik koronny i starosta lanckoroński, syn Mikołaja Zebrzydowskiego, przywódcy rokoszu – buntu szlachty w latach 1606–1609 przeciwko Zygmuntowi III Wazie, był adresatem panegirycznego dzieła Civis bonus (Dobry obywatel), opublikowanego w Krakowie w roku 1632. Kasper Siemek, „sławny polityk …

Auf Polnisch, czyli przepisy na polskie potrawy w niemieckich kalendarzach (artykuł, Silva Rerum)

W kalendarzu Wolfgang Schindlera wydanego w okolicach Norymbergi w 1671 r. na każdy miesiąc przypadały dwa przepisy kulinarne, każdorazowo na danie mięsne i rybne. Zgodnie z zapewnieniami autora kalendarza wszystkie zgromadzone przez niego receptury dotyczyły dań delikatnych i pysznych, pasujących …

Teoria zapatrzenia i matczynej wyobraźni (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych powszechnie sądzono, że kobieta w ciąży może świadomie bądź nieświadomie wywrzeć wpływ na... powierzchowność noszonego w swoim łonie dziecka. Przykładowo spoglądanie na wizerunek Jana Chrzciciela albo św. Agnieszki oraz medytowanie ich wyglądu mogło sprawić, że urodzi się …

Święty Stanisław Kostka – dzieje osoby i kultu w czasach staropolskich (artykuł, Silva Rerum)

Święty Stanisław Kostka pochodził z mazowieckiego Rostkowa położonego niedaleko Przasnysza, z zamożnej, wówczas już senatorskiej, szlacheckiej, dobrze skoligaconej rodziny. Był drugim synem Jana, kasztelana zakroczymskiego, i Małgorzaty z możnego rodu Kryskich, urodzonym w 1550 r. Miał starszego brata Pawła oraz …

Ceremonialny pokłon przed sułtanem tureckim (artykuł, Silva Rerum)

Francuskie la révérece czy niemieckie die Reverenz pochodzi od łacińskiego czasownika vereri i oznacza „oddawać honor”. Na scenie barokowego theatrum ceremoniale rozumiano przez to pokłon składany przed osobą o wyższej randze. Relacje z różnych uroczystości dworskich pedantycznie wręcz zwracały uwagę …

Polityka turecka Kazimierza Jagiellończyka w okresie wojny z zakonem krzyżackim (artykuł, Silva Rerum)

Czasy Kazimierza Jagiellończyka stanowią bardzo ciekawy okres, także w historii stosunków polsko-tureckich. Po okresie zaangażowania się w politykę antyturecką za rządów starszego z synów Jagiełły, Władysława Warneńczyka, teraz na dworze królewskim zwyciężyła odmienna koncepcja polityki tureckiej, polityki obronnej, a nie …

Wzór Polaków. Stefan Czarniecki w panegirykach i relacji historycznej (artykuł, Silva Rerum)

W 1659 r. gdański księgarz Jerzy Förster wydał dzieło poświęcone Stefanowi Czarnieckiemu, dzielnemu żołnierzowi i wybitnemu dowódcy, który w czasie potopu szwedzkiego pozostał lojalny wobec króla Jana Kazimierza. Utwór stanowił relację historyczną zawierającą elementy panegiryzmu, jest więc ciekawym dokumentem epoki. …

Jerzy Eleuter Szymonowicz Siemiginowski (ok. 1660 – ok. 1711) (artykuł, Silva Rerum)

Jerzy Szymonowicz Siemiginowski był jednym z najważniejszych artystów pracujących dla króla Jana III Sobieskiego. Jego dzieła w znacznej mierze zadecydowały o ostatecznym kształcie dekoracji królewskich apartamentów w pałacu w Wilanowie, a wychodzące spod jego pędzla portrety oddziałały na sposób postrzegania …

Wilanowski epizod dziadka Lelewela (artykuł, Silva Rerum)

Joachim Daniel von Jauch (1688–1754), który po 1715 r. przejął prace projektowe w Wilanowie po Janie Christianie Naumannie, był jego szwagrem, bratem Katarzyny Elżbiety Jauch, z którą von Naumann ożenił się w 1720 r. Był jednym z 14 dzieci Christiana …

Góry czy morze – dylemat podróżników (artykuł, Silva Rerum)

W XVII-wiecznych dziennikach i diariuszach podróży rzadko zwykle odnotowywano szczegóły krajobrazu i detale odnoszące się do otaczającej wędrowców przyrody, konstruując relacje podróżnicze, skupiano się na miastach. Zwykle przyroda stanowi niemal przezroczyste tło, w którym osadzone są będące celem wędrówki miasta. …

Szczęśliwy skutek porażki – jak Piotrowi Zborowskiemu nie udało się wpłynąć na obsadę tronu mołdawskiego (artykuł, Silva Rerum)

Objęcie tronu tureckiego w 1566 r. przez nowego sułtana, Selima II, wymagało od króla polskiego wysłania poselstwa. Szło nie tylko o kurtuazyjne pogratulowanie przejęcia władzy, ale i potwierdzenie dawnych układów, zawieranych w imieniu władcy i obowiązujących do dnia jego śmierci. …

Wespazjan Kochowski (artykuł, Silva Rerum)

Ciekaw jestem, to będzie sprawdzian Waszego zakorzenienia w miejscu skąd pochodzicie, czy bylibyście zadowoleni, gdyby krytycy powiedzieli o Was: „x? A to poeta/poetka ziemi kieleckiej, mazowieckiej, mławskiej”, czy jakiejkolwiek innej. Bylibyście dumni z tego? Nie czulibyście swego rodzaju skrępowania? Że …

Pomysł na…, czyli oświeceniowe dania niespodzianki (artykuł, Silva Rerum)

Istotnym elementem charakteryzującym kuchnię średniowieczną i barokową był koncept, czyli pomysł na potrawę. Niejednokrotnie w staropolskich tekstach kulinarnych dzielono się poradami dotyczącymi wykorzystania w kuchni iluzji. Klasyczne przykłady dań takich jak Kapłon cały pieczony aby ze stołu zleciał, czy Kapłon …

Włosy piękne jak złoto, czyli o dawnym farbowaniu i pielęgnacji włosów (artykuł, Silva Rerum)

W staropolskich poradnikach medycznych znajdujemy nie tylko lekarstwa na najróżniejsze choroby, ale także przepisy na sporządzenie domowych kosmetyków. Wśród nich liczne były mikstury, które pomagały na wypadające włosy; farby, dzięki którym można było zmienić kolor włosów na złoty blond lub …

Kontakty między bordoskimi a gdańskimi kupcami w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Bordeaux jako miasto portowe odgrywało niegdyś niezwykle ważną rolę w handlu nie tylko winem francuskim, ale również towarami kolonialnymi. Stąd wyruszały statki z winami z Grave i Sauternes, ale na ich pokładzie znajdowały się również produkty, takie jak kawa czy …

Skarbiec rozmaitych sciencyi… jako domowe kompendium wiedzy (artykuł, Silva Rerum)

Rękopiśmienne księgi szlacheckie zwane silva rerum (łac. las rzeczy) zawierały zapiski najróżniejszej treści, m.in. historycznej, politycznej, geograficznej, medycznej, zielarskiej, astrologicznej czy po prostu ciekawostki. Przechowywano w nich informacje, które otrzymano od przodków i uznano za wartościowe, godne tego, by przekazać …

Siedemnastowieczni lekarze z Prus Królewskich i ich medyczne case studies (artykuł, Silva Rerum)

W 1671 roku w tekście „Rozmyślania nad powołaniem w Niemczech akademii tudzież towarzystwa rozwijającego nauki i sztuki” dwudziestopięcioletni Gottfried Wilhelm Leibniz napisał: Collegium Medicorum Naturae Curiosorum stworzono […] w tym celu, aby każdy z jego członków mógł przedstawiać i rozwijać …

Zanim był Wilanów, czyli rezydencja Jana Sobieskiego w Jaworowie (artykuł, Silva Rerum)

Wśród wielu rezydencji położonych na ruskich ziemiach dawnej Rzeczpospolitej, król Jan III Sobieski wyjątkowym sentymentem darzył dwór w Jaworowie. Była to jego pierwsza samodzielna posiadłość, którą u progu swego dojrzałego życia otrzymał w dziale po ojcu. Jako starosta jaworowski zdobywał …

Upadek projektu „Kodeksu” Andrzeja Zamoyskiego (artykuł, Silva Rerum)

Nagłaśniana przez propagandę Stanisława Augusta na łamach Gazety Lejdejskiej w roku 1776 inicjatywa powierzenia eks-kanclerzowi Andrzejowi Zamoyskiemu kodyfikacji prawa znalazła niepomyślne dla króla rozwiązanie na sejmie roku 1780. Doniesienia holenderskiego czasopisma o sejmie tego roku podkreślały jego początkowo spokojny przebieg. …

Jan Trycjusz (artykuł, Silva Rerum)

Jan Trycjusz (Tricius), notowany w źródłach i wzmiankowany w literaturze jako Tretko lub Tretkowski, należy do najciekawszych artystów zaliczanych do grupy nadwornych malarzy króla Jana III Sobieskiego. Był on twórcą, którego monarcha „odziedziczył” po poprzednikach: Janie Kazimierzu i Michale Korybucie …

O egzotycznych podróżach i patriarchach, czyli dlaczego stuletnie życie jest lepsze niż nieśmiertelność (artykuł, Silva Rerum)

Kapitan Lemuel Gulliver w jednej ze swoich podróży dowiedział się o istnieniu Struldbrugów, ludzi, którzy rodzili się ze znamieniem nieśmiertelności. Był zachwycony! Od razu zaczął snuć rozważania o tym, jak ułożyłby swoje własne życie, gdyby mógł żyć, nie obawiając się …

Teatro d’Alibert – teatr Stuartów w Rzymie (artykuł, Silva Rerum)

Teatry operowe nie miały szczęścia w Rzymie. Budowane, otwierane i rozbudowywane bywały jednak nieoczekiwanie zamykane, a nawet burzone z rozkazu urzędującego papieża, jeśli ten upatrywał w nich zagrożenia dla dusz rzymian. Gdy Maria Klementyna Sobieska Stuart przybyła do stolicy chrześcijaństwa …

Komplementy na dworze – strategia czy zakłamanie? (artykuł, Silva Rerum)

Komplementy stanowiły nieodzowny element komunikacji i stosownego traktowania szlachty, za pomocą którego uzewnętrzniano hierarchię i zdobywano łaskę dostojników: „Komplement jest mową połączoną z przyzwoitą miną lub ukłonem, za pomocą której pokazuję mój szacunek i poważanie wobec innych” – wyjaśnia Julius …

Zagadka portretów Jana Heweliusza (artykuł, Silva Rerum)

I Czterechsetna rocznica urodzin Jana Heweliusza (28 stycznia 1611 r.), najsławniejszego ­– po Koperniku – astronoma działającego na obszarze Rzeczypospolitej, spowodowała wzrost zainteresowania jego działalnością. Dotyczy to także portretów uczonego, które powstawały za jego życia, na jego zamówienie i koszt. Można …

Marianna Boudet – szpieg na usługach Francji w latach 1697-1724 (artykuł, Silva Rerum)

Franciszek de Callières, członek Akademii Francuskiej oraz osobisty sekretarz Ludwika XIV, stwierdził w swym fundamentalnym dziele „Sztuka dyplomacji”, iż poza wzorową służbą dyplomatyczną, ważne znaczenie posiada wywiad i zdobywanie informacji: Pierwszym przykazaniem ambasadora jest dbać o staranny i elegancki ubiór. …

Stanisław Kostka Potocki: wprowadzenie (Silva Rerum)

Stanisław Kostka Potocki: twórca muzeum w wilanowskim pałacu, polityk, archeolog, architekt-amator, historyk sztuki, kolekcjoner, znawca zagadnień …

Delikatne dźwięki carillonu w Apartamentach Marszałkowej Lubomirskiej (artykuł, Silva Rerum)

Dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wilanowska kolekcja zegarów zyskała kolejny cenny eksponat uzupełniający jej straty wojenne. Jest nim zakupiony od prywatnego kolekcjonera osiemnastowieczny zegar podłogowy. Mechanizm wykonany przez londyńskiego zegarmistrza Nicolasa Lamberta umieszczono w szafce orzechowej zdobionej …

„Sztandar wielkiego wezyra” oraz rzymskie uroczystości na cześć Jana III Sobieskiego i wiktorii wiedeńskiej (artykuł, Silva Rerum)

Oficjalna wiadomość o przerwaniu oblężenia Wiednia dotarła do Rzymu 23 września 1683 roku, a więc jedenaście dni po odsieczy. Oprócz potwierdzenia triumfu sprzymierzonych wojsk zapowiedziano przybycie sekretarza Jana III, Tommasa Talentiego, który miał przywieźć wyjątkowy dar od króla dla papieża …

Johann Philippe Breyne i bursztyny (lata 20. XVIII wieku) (artykuł, Silva Rerum)

W kilkustronicowym druku zatytułowanym Einige Moralische Gedancken wozu die Eroeffnung eines Boernstein-Cabinets in welchem sich, eine zahlreiche Sammelung Derer Insecten, von manscherley Art und Farben wie auch eine Anzahl von der Natur gebildeten Figuren befindet, który ukazał się w Królewcu …

Votum za Chocim (artykuł, Silva Rerum)

Sukces chocimski skłonił Stanisława Lubomirskiego, negocjatora pokoju z Turcją, do ufundowania w rodzinnym Wiśniczu klasztoru karmelitów. Udając się na wyprawę, nawet o tym nie myślał, bo listem z 23 III 1621, jadąc do obozu, polecił zakupienie w Niderlandach róż do …

Pompa funebris w staropolskich relacjach pogrzebowych (artykuł, Silva Rerum)

Kultura sarmackiego baroku ze swoją nadzwyczajną widowiskowością i skłonnością do ostentacji nadała specyficznych cech rozmaitym zwyczajom i obyczajom rodzinnym, kultywowanym z niezwykłą starannością przez wszystkie niemal grupy społeczne. Tradycyjnie wiązana ze szlacheckim stylem życia, szybko znalazła naśladowców wśród miejskiego patrycjatu …

Kompetencje podskarbiego wielkiego koronnego (artykuł, Silva Rerum)

Urząd podskarbiego wielkiego koronnego miał charakter centralny. Przez podskarbiego przechodziły wszystkie wpływy i wydatki państwa. Jego głównym obowiązkiem …

Stanisław Zygmunt Druszkiewicz – pamiętnikarz drugiej wojny z Turkami (artykuł, Silva Rerum)

Pamiętniki pisał z przerwami między rokiem 1664 a 1697, z tym że główna ich część powstała po 1686 …

Nicolò Jommelli (1714-1774) – najbardziej utalentowany muzyk w kręgu patronatu Henryka Benedykta Stuarta (artykuł, Silva Rerum)

Jak w przypadku wielu kompozytorów minionych epok, tak też dla Jommellego historia muzyki nie była łaskawa. Uważany przez swoich współczesnych za jednego z najwybitniejszych twórców muzyki drugiej połowy XVIII wieku, prawdziwego mistrza w swej sztuce, innowatora, kompozytora obdarzonego wielką wyobraźnią, …

Grand Tour trzech braci Zamoyskich z przełomu XVII i XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

W napiętej atmosferze rozdwojonej elekcji po śmierci króla Jana III, zakończonej ostatecznie zwycięstwem Augusta II Mocnego w walce o tron polski, rozpoczynała się podróż typu Grand Tour, w jej polskiej odmianie, trzech braci Zamoyskich. Pod koniec lata 1697 r. synowie …