• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Pieniądze władców elekcyjnych – cz. 4: czasy stanisławowskie (artykuł, Silva Rerum)

Stanisław August wiedział, jak ważny jest dobry pieniądz dla gospodarki kraju. Po swych poprzednikach zastał w tej dziedzinie istny chaos. W kraju kursowały monety: dawnych polskich władców, obce, a także olbrzymia ilość bezwartościowych fałszywek Fryderyka II. Już w pactach conventach …

Budownictwo polskie w okresie renesansu (artykuł, Silva Rerum)

Nadrobiwszy w okresie piastowskim zaległości w stosunku do bezpośrednich spadkobierców cywilizacji rzymskiej, pod panowaniem Jagiellonów Polska – w ścisłym związku z Wielkim Księstwem Litewskim – stała się największym państwem ówczesnej Europy, w istotny sposób wpływającym na politykę międzynarodową. Był to …

Staropolski poemat satyrowy (artykuł, Silva Rerum)

Spośród utworów Kochanowskiego o charakterze publicystycznym duży wpływ na dzieje literatury staropolskiej, a poniekąd i oświeceniowej, wywarł z pewnością Satyr albo Dziki mąż. Poemat powstał w czasie wzmożonej aktywności ruchu szlacheckiego na rzecz egzekucji dóbr, którego efektem były uchwały sejmów …

Serenada. Literacka wersja barokowych zalotów (artykuł, Silva Rerum)

Znamy liczne relacje na temat muzycznych awansów pod panieńskim oknem z XVII i XVIII w. Przypisany im został konkretny gatunek poetycki: serenada. Nie motywuje go ani styl wypowiedzi, ani sposób opracowania tematu, ani forma wersyfikacyjna. Jedynym wyznacznikiem gatunkowym jest jasno …

Liryczny szkic do portretu. Zewnętrzna charakterystyka kobiecej urody (artykuł, Silva Rerum)

Gdy mężczyźni chcą pochwalić urodę swej wybranki, nie wystarczy zakrzyknąć: „Jesteś piękna!”. Kiedy my uważamy temat za zamknięty, nasze słuchaczki są przekonane, że oto dobiegła końca część wstępną i teraz przejdziemy do pochwał właściwych. Za pomysłodawcę wyjścia z tej patowej …

Janczarzy (artykuł, Silva Rerum)

Janczarzy to regularna piechota turecka, utworzona w XIV wieku, sławna z dyscypliny, odwagi i znajomości wojennego rzemiosła. Nazwa formacji wywodząca się z tureckiego określenia yeni çeri [nowe wojsko], do polszczyzny trafiła poprzez język węgierski (jancsár). Stanowiła potężną siłę uderzeniową i …

Historie miłosne na srebrnych kuflach gdańskich (artykuł, Silva Rerum)

Zwyczaj wręczania ślubnych i zaręczynowych prezentów jest bodaj tak stary jak instytucja małżeństwa. Przez stulecia zmieniały się jednak obyczaje i mody dotyczące obdarowywania młodej pary. W XVII-wiecznym Gdańsku wydarzenia te miały bardzo bogatą oprawę, stawały się coraz bardziej wystawne i …

Plakiety wotywne – wyraz sarmackiej pobożności (artykuł, Silva Rerum)

Wota srebrne w postaci blaszek i plakietek cieszyły się wielką popularnością w całej Europie, od Grecji, poprzez Bałkany, Francję i Niemcy. Jednak najbardziej upowszechniły się na terytorium Polski, zwłaszcza w XVII i XVIII w. i stanowiły charakterystyczny rys sarmackiej pobożności, …

Pierwsze regulacje prawne łowiectwa w dobrach Wilanów (artykuł, Silva Rerum)

Najstarszym przekazem, w którym można odnaleźć regulacje dotyczące funkcjonowania i organizacji łowiectwa w dobrach rodziny Potockich, jest Instrukcja do pana Winklera leśniczego lasów osieckich od Aleksandra Potockiego wydana 20 sierpnia 1811 r. w Otwocku[1]. Dokument ten wystawił Aleksander Potocki, który …

Polacy w armii tureckiej w czasach panowania Zygmunta III (artykuł, Silva Rerum)

W 1593 r. wybuchła turecko-habsburska wojna, która przeszła do historii pod nazwą długiej wojny. W cieniu tych zmagań toczyły się walki na terenie państw naddunajskich, Mołdawii, Wołoszczyzny i Siedmiogrodu, które starał się zjednoczyć i wyzwolić spod zależności tureckiej władca jednego …

Sukces polityki unikania wojny z Turcją: pokój z 1533 r. (artykuł, Silva Rerum)

W okresie rządów Zygmunta I Starego (1506–1548) nie dochodziło do większych zadrażnień w stosunkach polsko-tureckich. Nie mogły tego zmienić walki, które Polacy toczyli z lennikami sułtańskimi: Tatarami i Mołdawianami. W 1509 r. doszło nawet do najazdu polskiego na Mołdawię, który …

„Jazda wołoska lekko ucieka” – czyli co Mołdawianie i Wołosi sądzili o walce „do ostatniego żołnierza” (artykuł, Silva Rerum)

Nad formacjami lekkiej jazdy, zwanej wołoską, służącymi w wojsku koronnym, zaciążyła w powszechnej chyba świadomości sienkiewiczowska definicja lekkości w ucieczce. Czy tak było w istocie i skąd wzięło się to pojęcie? Spróbujmy się zastanowić. Jazdą wołoską zwano w Polsce jednostki kawalerii, …

Umysł męski a umysł niewieści w „Kronice Polskiej” Marcina Kromera (artykuł, Silva Rerum)

„Kronika Polska” Marcina Kromera, królewskiego sekretarza, a następnie biskupa warmińskiego, wydana w języku łacińskim w 1555 roku pod tytułem „De origine et rebus gestis Polonorum[1]” pełna jest opisów krwawych starć władców, bitew i wojen, które czasem ustępują miejsca uwagom dotyczącym …

Leki proste i złożone (artykuł, Silva Rerum)

W działających na terenach I Rzeczypospolitej aptekach miejskich sprzedawano leki proste i złożone. Surowce lecznice, tj. leki proste, nosiły łacińską nazwę simplicita i dzieliły się na trzy grupy, ze względu na przynależność do jednego z trzech królestw natury: vegetabilia – …

Lekarz miejski (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych mianem lekarzy miejskich, radzieckich albo urzędowych określano doktorów medycyny prowadzących praktykę prywatną i jednocześnie zatrudnionych przez rady miejskie jako urzędnicy od spraw zdrowotnych. Lekarze radzieccy odpowiadali przede wszystkim za zdrowotność mieszkańców i kształtowanie warunków sanitarnych w danym mieście. …

Piotr Skarga – nauczyciel narodu (artykuł, Silva Rerum)

Poglądy księdza Piotra Skargi, jezuity i najwybitniejszego chyba polskiego kaznodziei, oraz jego dzieła poddawane były licznym analizom i skrajnie odmiennym interpretacjom od ponad 200 lat. W tekstach dopatrywano się najróżniejszych motywów i przesłanek, a poczynając od słynnego pijarskiego wydania Kazań …

Ceremonialny pokłon przed sułtanem tureckim (artykuł, Silva Rerum)

Francuskie la révérece czy niemieckie die Reverenz pochodzi od łacińskiego czasownika vereri i oznacza „oddawać honor”. Na scenie barokowego theatrum ceremoniale rozumiano przez to pokłon składany przed osobą o wyższej randze. Relacje z różnych uroczystości dworskich pedantycznie wręcz zwracały uwagę …

Polityka turecka Kazimierza Jagiellończyka w okresie wojny z zakonem krzyżackim (artykuł, Silva Rerum)

Czasy Kazimierza Jagiellończyka stanowią bardzo ciekawy okres, także w historii stosunków polsko-tureckich. Po okresie zaangażowania się w politykę antyturecką za rządów starszego z synów Jagiełły, Władysława Warneńczyka, teraz na dworze królewskim zwyciężyła odmienna koncepcja polityki tureckiej, polityki obronnej, a nie …

Początki tytoniu w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Tytoń wkroczył do Polski cicho, rzec by można: ukradkiem. O czasie, kiedy się pojawił, możemy wnioskować z wątłych przesłanek i XIX-wiecznych analiz, które nie są do końca wiarygodne. Dawniejsi badacze pojawienie się w nowej używki przypisywali żywym kontaktom z Orientem. …

Staropolski kult św. Józefa (artykuł, Silva Rerum)

Wydany w 1645 r. zbiór kazań autorstwa Szymona Starowolskiego Świątnica Pańska zamykająca w sobie kazania na uroczystości świąt całego roku miał służyć jako pomoc dla kaznodziejów przygotowujących homilię na uroczystość lub wspomnienie danego świętego. Na każdy dzień przeznaczono po trzy …

Wenecja w relacji wojewodziców ruskich Jabłonowskich (artykuł, Silva Rerum)

Stały i niezmienny punkt na mapie staropolskich peregrynacji stanowił Półwysep Apeniński z Rzymem będącym nieprzerwanie od wieków celem podróży. Pojawiali się tam przed wszystkim pielgrzymi odwiedzający miejsca święte, kolejne uroczyście fetowane lata jubileuszowe stwarzały możliwość pielgrzymki nad Tybr, zwiedzenia nie …

Jan Kazimierz Denhoff – miłośnik książek (artykuł, Silva Rerum)

Jan Kazimierz Denhoff (1649–1697) był synem podkomorzego wielkiego koronnego Teodora i Katarzyny von Bessen, jego ojcem chrzestnym został sam król Jan Kazimierz Waza wraz z Ludwiką Marią Gonzagą. Denhoff szerzej znany jest przede wszystkim jako kardynał i stały polski rezydent …

Jan Chryzostom Pasek (artykuł, Silva Rerum)

Nie da się o nim rozmawiać nie powołując się na entuzjastyczne słowa Adama Mickiewicza, który podczas wykładów w College de France zamknął całą właściwie literaturę wieku XVII powołując się na dwa w istocie nazwiska: księdza Kordeckiego i Jana Chryzostoma Paska. …

Krzysztof Arciszewski – młodość (artykuł, Silva Rerum)

Krzysztof Arciszewski zasłynął w czasie swojej służby w Brazylii w szeregach armii holenderskiej. Jego kariera zaczęła od tego momentu gwałtownie przyspieszać. W Holandii, a następnie w Brazylii znalazł się z powodu wyroku infamii i banicji nałożonego na niego przez trybunał …

Europejska kultura ludowa okiem szlacheckiego podróżnika (artykuł, Silva Rerum)

Udającym się w podróż edukacyjną młodym szlachcicom staropolskie instrukcje nakazywały notować wszelkie notabilia w miejscach, w których zdarzy im się przebywać. Stąd też dzienniki podróży zawierają dane dotyczące geografii, ustroju i historii przemierzanych państw. Wśród tych informacji odnajdujemy także folklor …

Skutki obżarstwa i opilstwa (artykuł, Silva Rerum)

Obżarstwo i opilstwo było krytykowane nie tylko przez dietetyków, według których należało zachować w ciele balans humorów i ani nie jeść zbyt dużo i często, ani nie obciążać żołądka napojami. Nadmiernej konsumpcji poświęcone były również zbiory kazań. Wśród autorów krytykujących zbyt …

August II Sas (artykuł, Silva Rerum)

Przyszły król Polski urodził się w 1670 r. w Dreźnie jako Fryderyk August. Był synem Jana Jerzego III Wettyna, w latach 1680–1691 elektora saskiego, który we wrześniu 1683 r. pod komendą Jana III Sobieskiego wziął udział w bitwie pod Wiedniem. …

Cudowne miejsce – Sarmacja (artykuł, Silva Rerum)

Pisarze antyczni Sarmacją określali północną część Europy. Nazwa pochodziła od Sarmatów – wojowniczego ludu irańskiego pierwotnie mającego siedziby nad Morzem Czarnym. W dobie nowożytnej znaczenie pojęcia Sarmacja się zmieniało, aż w końcu ukształtowało się w świadomości społecznej jako symbol tożsamości …

Nie tylko Kalkstein (artykuł, Silva Rerum)

Areszt nałożony na księcia Siedmiogrodu Franciszka II Rakoczego przez władze austriackie wywołał panikę wśród węgierskich patriotów skupionych wokół niego. Część zaszyła się w wiejskich rezydencjach, śląc na dwór cesarski listy pełne wazeliny i antałki doskonałych win. Ci, którzy uznali, że …

Doktor Simon Schulz i trzy operacje otwarcia wrodzonego zarośnięcia odbytu u noworodków (artykuł, Silva Rerum)

Współcześnie zarośnięcie odbytu jest rzadką wadą wrodzoną, występującą zaledwie u jednego noworodka na pięć tysięcy. Charakteryzuje się albo brakiem odbytu u dziecka, albo jego niewłaściwym położeniem. Stąd też lekarze wyróżniają tzw. wady wysokie, gdy odbyt znajduje się w brzuchu niemowlęcia, …

Encyklopedie i oświeceniowy system wiedzy (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy w 1726 r. Ephraim Chambers (1680–1740) zaczął poszukiwania wydawcy swojego nowego dzieła, zapewne nie zdawał sobie sprawy z tego, jakie będą konsekwencje jego poczynań. Chambers, kształcony w młodości na kartografa, zaznajomił się z pracą Johna Harrisa, Lexicon Technicum: Or, An …

Ostatni ambasador I Rzeczypospolitej w Hiszpanii. Madrycki epizod Tadeusza Morskiego (artykuł, Silva Rerum)

Bogate tradycje staropolskich działań dyplomatycznych na odcinku hiszpańskim, niezwykle żywe w XVI i XVII w., znacznie osłabły w XVIII stuleciu. Wcześniejsze zabiegi bezpośrednio dotyczące spraw polskich, związane przede wszystkim z odzyskaniem tzw. sum neapolitańskich, zostały w XVIII w. zastąpione przez …

Sylwetka Elżbiety Koopman Heweliusz (artykuł, Silva Rerum)

Gdański astronom Jan Heweliusz (1611-1687) był żonaty dwukrotnie. Pierwsza z jego żon – Katarzyna z domu Rebeschke (1613-1662) – podobnie jak uczony pochodziła z rodziny browarników. Młodsza o dwa lata od męża, okazała się biegłą zarządczynią browaru, w związku z …

Towarzysze broni Jana III: wprowadzenie (Silva Rerum)

Jak wiadomo sukces ma wielu ojców, ale sukcesy militarne Jan Sobieski w pewnym stopniu naprawdę zawdzięczał również swoim towarzyszom. Oto ich …

Stroje wilanowskich włościan (artykuł, Silva Rerum)

Strój zwany obecnie wilanowskim był charakterystyczny dla mikroregionu nadwiślańskiego, czyli Urzecza, a nie wyłącznie dla okolic Wilanowa. Na przyjęcie takiego stwierdzenia pozwala analiza źródeł pisanych i ikonograficznych, zachowanych elementów ubioru oraz przeprowadzonych badań terenowych nad strukturą społeczną i kulturową regionu. Na …

Jan III – patron artystów i uczonych (Silva Rerum)

Jan III Sobieski, sławny przede wszystkim dzięki triumfom militarnym, był również jednym z najlepiej wykształconych polskich władców, żywo …

Ostatni z rodu: Sobiescy ze Strachówki (artykuł, Silva Rerum)

Linia królewska Sobieskich, czyli bezpośrednich potomków Jana III po mieczu, wygasła na wnuczce króla Marii Karolinie, po mężu de Bouillon, zmarłej w 1740 r. i pochowanej w kościele św. Kazimierza na warszawskim Nowym Mieście. Do dziś zachował się tam jej …

Badania nad definicją nieruchomości ziemskiej w świetle odwołań właścicieli lub ich spadkobierców od decyzji administracyjnych (artykuł, Silva Rerum)

Opracowanie dotyczące pogłębionych badań nad definicją nieruchomości ziemskiej w świetle odwołań właścicieli ziemskich lub ich spadkobierców prawnych od …

Peregrinatio academica gdańskiego przyrodoznawcy Johanna Philippa Breyne’a, cz. I: słynne kolekcje naturaliów, ogrody oraz muzea (Londyn i okolice) (artykuł, Silva Rerum)

W czasach wczesnonowożytnych kolekcje naturaliów oraz ogrody zajmowały istotne miejsce w procesie pozyskiwania i propagowania wiedzy. Z jednej strony służyły swoim właścicielom jako przestrzeń do pogłębionych studiów nad tajemnicami świata przyrody, z drugiej zaś – stawały się miejscem bezpośrednich spotkań …

Blaski i cienie polskiej kariery przedstawicieli włoskiego rodu Affaitatich (artykuł, Silva Rerum)

Teren pogranicza włosko-szwajcarskiego obfitował w rody tradycyjnie parające się wszelką działalnością artystyczną. Stąd do całej Europy w poszukiwaniu zatrudnienia emigrowali sztukatorzy, malarze, kamieniarze, rzeźbiarze, budowniczowie i architekci, a także przedstawiciele innych zawodów. Licznie docierali oni także na tereny Rzeczypospolitej, sprowadzając …

Podhorce - architektura i fortyfikacje (artykuł, Silva Rerum)

Dowodem bogactwa podhoreckiego zamku może być suche sprawozdanie z przeprowadzonej w 1782 licytacji. Pod młotek poszły wtedy nie tylko meble, część biblioteki (z „gockimi rękopismami na pergaminie”), klejnoty, broń, srebra i beczki najstarszych maślaczy, ale także dwie buławy hetmańskie, dzwony …

Pompa funebris w staropolskich relacjach pogrzebowych (artykuł, Silva Rerum)

Kultura sarmackiego baroku ze swoją nadzwyczajną widowiskowością i skłonnością do ostentacji nadała specyficznych cech rozmaitym zwyczajom i obyczajom rodzinnym, kultywowanym z niezwykłą starannością przez wszystkie niemal grupy społeczne. Tradycyjnie wiązana ze szlacheckim stylem życia, szybko znalazła naśladowców wśród miejskiego patrycjatu …

Komputowe oddziały rodziny królewskiej w kampanii mołdawskiej 1686 roku (artykuł, Silva Rerum)

Wśród licznych zagadnień powiązanych z wyprawą mołdawską warty omówienia jest nieprzebadany dotąd problem udziału w kampanii 1686 r. …

Maria Amalia Wettyn - polska księżniczka, hiszpańska królowa (artykuł, Silva Rerum)

Dzieci panujących w Rzeczypospolitej władców rzadko mają swoich biografów. Jeśli nie udało się im sięgnąć po polską koronę, znacząco wpłynąć na losy państwa lub zostać uczestnikiem politycznego bądź obyczajowego skandalu, ich sylwetki odchodzą w niepamięć. Wśród zapomnianych królewskich potomków częściej …

Dylematy oświeceniowego peregrynanta. Zagraniczne studia i podróże Ignacego Potockiego (artykuł, Silva Rerum)

Wielowymiarowa sylwetka marszałka wielkiego litewskiego Ignacego Potockiego (1750–1809) na stałe weszła do kanonu wielkich postaci polskiej historii, a szczególnie dziejów polskiego XVIII w. Znany jest on głównie jako wybitny członek obozu reform w okresie panowania ostatniego władcy polskiego Stanisława Augusta. …

Karnkowscy herbu Junosza. Z dziejów prowincjonalnej rodziny szlachty dobrzyńskiej do końca XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

Najstarsze informacje o rycerskim rodzie Karnkowskich herbu Junosza, wywodzącym się z Karnkowa leżącego na ziemi dobrzyńskiej, pochodzą z 1271 r. i dotyczą udziału kasztelana Mikołaja z Karnkowa i jego brata Bodzanty w wyprawie wojennej na Śląsk pod wodzą książąt mazowieckich …

Kałusz – miasto soli (artykuł, Silva Rerum)

O ile w polskiej świadomości krakowskie żupy solne funkcjonują i są doskonale rozpoznawalne, o tyle kopalnie soli na Kresach zatarły się w pamięci. Szkoda, bo urobek z salin halickich wożono do Kijowa już w XI w., a sól drohobycką do …

Sutkowce nad Uszycą (artykuł, Silva Rerum)

Ruiny bastejowego zamku stoją w sąsiedztwie wsi i obronnej cerkwi, na kamienistym wzgórzu, nad głębokim jarem rzeczki Uszycy, dopływu Dniepru. Rozbudował go po powrocie z tatarskiej niewoli (1623) Aleksander Bałaban herbu Korczak (1580–1637), starosta winnicki, trembowelski i rohatyński. Miejsce to …

Brama ku czci Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Wiktoria Wiedeńska dała asumpt do upamiętnienia jej w najrozmaitszych formach – od panegiryków, przez medale po obiekty architektoniczne. Jedna z takich pamiątek zachowała się w Podzamczu Chęcińskim, części wsi Starochęciny, w ogrodach dawnej rezydencji starościńskiej. W początkach XVII w. Podzamcze, …

Dekoracja malarska żółkiewskiej rezydencji króla Jana III i jej europejskie źródła (artykuł, Silva Rerum)

Wśród rodowych dóbr Jana Sobieskiego na Rusi Czerwonej wyróżniała się Żółkiew, położone nad rzeką Świną ufortyfikowane prywatne miasto niedaleko Lwowa. Znajdujący się w miejscowości zamek był jedną z ulubionych siedzib króla. Założenie miasta i zamku na terenach dawnej wsi Winniki …