• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Toussaint de Forbin-Janson – nadzwyczajny ambasador Francji w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Pochodził z prowansalskiego rodu markizów Janson. Urodzony 1 października 1631 roku w Mane w Prowansji, po odbyciu studiów teologicznych wstąpił do zakonu maltańskiego. Dzięki wstawiennictwu biskupa Digne otrzymał godność koadjutora. W roku 1656 został wyświęcony na tytularnego biskupa Filadelfii w …

Medresy i ulemowie w Turcji osmańskiej (artykuł, Silva Rerum)

Osmański XVI-wieczny uczony i wykładowca, Ahmed Taszköprülüzade podzielił wszystkie nauki na dobre – czyli takie, które sprzyjają poznaniu Boga – i złe, które szkodzą religii (jak np. astrologia). Zgodnie z tym, celem wszelkiej wiedzy powinno być poznanie Boga, a student …

Konie malowane (artykuł, Silva Rerum)

Nie wszystko na tym świecie się zmienia. Na przykład tak samo jak i dziś, tak i dla hodowców sarmackich, najważniejsze w koniu były nie dobre nogi, zdrowe kopyta czy wydolne płuca – a maść! Maryan hr Czapski, w swojej „Historii …

W tajnej służbie Jego Królewskiej Mości (artykuł, Silva Rerum)

Czasy sarmackie obfitują w życiorysy, których wystarczyłoby na niejeden sensacyjno-przygodowy film. Jedną z najciekawszych postaci XVII w. był pułkownik Teofil Szemberg (? – 1639/1640), artylerzysta i inżynier wojskowy, autor poczytnego diariusza wyprawy cecorskiej, bohater wielu tajnych misji w służbie Zygmunta …

Gry planszowe na dworze Sobieskich (artykuł, Silva Rerum)

Na dworze królewskim, by wieczory się nie dłużyły, korzystano z różnych rekreacji. Do ulubionych należały gry planszowe, dość zresztą różnorodne. Jeśli wierzyć diariuszowi Kazimierza Sarneckiego, rezydenta Karola Stanisława Radziwiłła na dworze Sobieskiego, królowały zdecydowanie szachy. Raz po raz znajdujemy u …

Piscatores de Cracovia, czyli o dawnym handlu rybami (artykuł, Silva Rerum)

Handel rybami z Wielkiego Stawu Bieruńskiego i innych akwenów pszczyńskiego „Żabiego Kraju”, zmonopolizowało przez stulecia kilkanaście krakowskich rodzin kupieckich. Barański, Broczkowski, Gawłowski, Dyktarski, Nizioł, Pełka, Jarzyna, Kostecki, Łobodziński, Stawinowski, Smarkowicz, Sroczyński – ich nazwiska pojawiają się najczęściej. Przewijali się tu …

Legenda rodowa Lubomirskich (artykuł, Silva Rerum)

Polscy magnaci niezwykle chętnie szukali swojego rodowodu w czasach jak najdawniejszych. Z przyjemnością przypisywali sobie pochodzenie od antycznych cesarzy lub nawet bóstw. Jedną z takich legend rodowych przekazuje mowa wygłoszona przez kanclerza Marcjana Ogińskiego na ślubie późniejszej właścicielki Wilanowa Elżbiety …

Kampament wilanowski (artykuł, Silva Rerum)

W roku 1732 na polach wilanowskich, obszarze Królikarni i Czerniakowa, przeprowadzone zostały manewry armii Augusta II, które przeszły do tradycji pod nawą kampamentu. Manewry warszawskie były rozwinięciem pokazów sprawności, jaki w 1730 wojska saskie zorganizowały pod Tigenau i Muhlbergiem. Do …

Historie miłosne na srebrnych kuflach gdańskich (artykuł, Silva Rerum)

Zwyczaj wręczania ślubnych i zaręczynowych prezentów jest bodaj tak stary jak instytucja małżeństwa. Przez stulecia zmieniały się jednak obyczaje i mody dotyczące obdarowywania młodej pary. W XVII-wiecznym Gdańsku wydarzenia te miały bardzo bogatą oprawę, stawały się coraz bardziej wystawne i …

Szwedzi w Warszawie 1704 (artykuł, Silva Rerum)

Prymas Michał Stefan Radziejowski, naciskany przez Szwedów, na 14 stycznia 1704 r. zwołał do Warszawy zjazd senatorów i szlachty, którego celem była detronizacja Augusta II. W stolicy spotkali się przedstawiciele możnowładztwa i szlachty, reprezentującej stanowisko, że ustępstwa względem Szwedów i …

Organizacja łowów z obławą w dobrach Wilanów (artykuł, Silva Rerum)

Organizacja łowów w dobrach Wilanów należała do leśniczych, którzy doskonale znali podległe im lasy i miejsca przebywania zwierzyny. Przed polowaniem zlecali oni gajowym objazdy rewirów, z których otrzymywali raporty dotyczące liczby oraz gatunku obtropionej zwierzyny. Posiadając te informacje, leśniczy obmyślał …

Stosunki polityczno-gospodarcze Rzeczypospolitej z Turcją w XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

Pokój karłowicki z 1699 r., który zakończył wojnę między Ligą Świętą a imperium osmańskim, przywrócił Rzeczypospolitej ziemie utracone w 1678 r.: Podole z Kamieńcem Podolskim i prawobrzeżną Ukrainę. Zapoczątkował też przyjazne stosunki państwa polsko-litewskiego z Turcją, tym bardziej że obie …

Rozmówki kulinarne i dietetyczne z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Rozmówki stanowiły jeden z gatunków dawnej literatury dydaktycznej. Nicolaus Volckmar, autor podręcznika do nauki języka polskiego wydanego w Gdańsku na początku XVII w., używał formy dialogu, aby w przystępny sposób w języku łacińskim, niemieckim i polskim przedstawić czytelnikom słownictwo dotyczące …

Jak leczyć zęby, czyli plomby wczesnonowożytne (artykuł, Silva Rerum)

Próchnica zębów towarzyszyła człowiekowi od zawsze. Cierpieli na nią zarówno ludzie z gminu, jak i wielcy tego świata. Podobno królowa Anglii, Elżbieta I, która uwielbiała słodycze i zawsze nosiła ze sobą małe puzderko wypełnione cukierkami, wiele wycierpiała wskutek silnych bólów …

Dzieciobójstwo. Historia pewnego noworodka z Torunia (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych do obowiązków akuszerek miejskich należało nie tylko udzielanie pomocy położniczej, lecz także występowanie w sądach w charakterze biegłych. Niezawiązanie pępowiny powodujące wykrwawienie się noworodka, uduszenie oraz przygniecenie w pierwszych minutach bądź godzinach życia przez matkę były w …

Lisowczycy – fakty i mity. Sława elearów (artykuł, Silva Rerum)

W kwestiach oceny lisowczyków rzadko przytacza się ich własny punkt widzenia, warto zatem rozpocząć od oddania głosu tym, o których mowa. Można zatem w tym miejscu zacytować mowę, którą w 1620 r. przed wyjściem na Śląsk wygłosił pułkownik Jarosz Kleczkowski, …

Święty Jan z Kęt w twórczości Szymona Starowolskiego (artykuł, Silva Rerum)

Jana z Kęt formalnie ogłoszono patronem Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVIII w., niemniej przekonanie o jego opiece roztaczanej nad Koroną Polską żywe było w kręgach Akademii Krakowskiej jeszcze w czasach Jagiellonów. W łacińskiej twórczości Szymona Starowolskiego najobszerniejsza informacja na …

Oratorstwo i wojna (artykuł, Silva Rerum)

Już Rzymianie twierdzili, że warunkiem rozkwitu oratorstwa jest wolność obywateli. Myśl tę chętnie odnosili do siebie wywodzący swój rodowód od starożytnych Sarmatów mieszkańcy Rzeczypospolitej. W jednym z najpopularniejszych wykładów retoryki, odwołującym się do polskiej praktyki oratorskiej, Michał Radau pisał: „Wydaje …

Początki tytoniu w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Tytoń wkroczył do Polski cicho, rzec by można: ukradkiem. O czasie, kiedy się pojawił, możemy wnioskować z wątłych przesłanek i XIX-wiecznych analiz, które nie są do końca wiarygodne. Dawniejsi badacze pojawienie się w nowej używki przypisywali żywym kontaktom z Orientem. …

Tytoń – dar Orientu czy Zachodu? (artykuł, Silva Rerum)

Przez niemal 150 lat skłaniano się ku całkowicie błędnej teorii, że tytoń trafił do Polski z Turcji. Powoływano się na samą nazwę rośliny oraz drobnych utensyliów związanych z paleniem. Nikt nie zwracał uwagi na protesty lingwistów tłumaczących, że niemal do …

Libertas (artykuł, Silva Rerum)

Wolność to jedna z najważniejszych, a może w sumie najważniejsza z wartości, którym hołdowała Rzeczpospolita. Wyrażała się ona we wszelkich wymiarach życia politycznego i społecznego. Była zasadą, na podstawie której skonstruowane były wszystkie najważniejsze instytucje życia publicznego w państwie; wiązała …

Krzysztof Arciszewski w Holandii (artykuł, Silva Rerum)

Po zabiciu Kacpra Brzeźnickiego Krzysztof Arciszewski znalazł schronienie na dworze księcia Radziwiłła w Birżach. Przybył tam z bratem Eliaszem – współuczestnikiem zbrodni. Książę nie mógł jednak chronić swoich dworzan przed wyrokiem banicji, ponieważ sam złamałby prawo Rzeczypospolitej. Próby ugody z …

Historia Inflant pisana przez Inflantczyka. Jana Augusta Hylzena Inflanty w dawnych swych i wielorakich aż do wieku naszego dziejach i rewolucjach (artykuł, Silva Rerum)

Jan August Hylzen (1702–1767), kasztelan inflancki, wojewoda miński, znany przede wszystkim ze swych umiejętności oratorskich i działalności misyjnej, zasłynął również jako jeden z pierwszych historyków Inflant. Kraina ta wchodziła w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów niemal przez całe jej istnienie. Dopiero …

Przetrwać zimę, czyli o konserwowaniu ogrodowin (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy ogród kuchenny wydawał swoje plony, należało przedsięwziąć działania ku zachowaniu na czas zimy warzyw, ziół i owoców. Ważną rolę w procesie konserwacji odgrywała piwnica, w której składowano na czas zimy wszystkie przetwory, a także wiktuały nie poddane obróbce. Piwnica musiała …

XVII-wieczny Londyn w relacjach podróżników z Rzeczypospolitej Obojga Narodów (artykuł, Silva Rerum)

W odniesieniu do okresu baroku mówi się zwykle o swoistym fenomenie peregrynacji. Mieszkańcy Rzeczypospolitej podróżowali po całej ówczesnej Europie, pojawiali się w niemal wszystkich liczących się ośrodkach miejskich, wędrowali po znanych szlakach, choć odwiedzali również zakątki mniej uczęszczane. Anglia nie była …

Od Sarmacji do Arkadii – mitologizacja przestrzeni w kulturze szlacheckiej (artykuł, Silva Rerum)

Ważnej dla danej społeczności przestrzeni nadaje się pozytywne cechy. Tak było z Sarmacją w piśmiennictwie XVI–XVIII w. opisywaną jako mityczna Arkadia. Ta mogła mieć dwojakie pochodzenie: antyczne (złoty wiek wprowadzony przez Owidiusza i sielanka w utworach Wergiliusza) oraz biblijne (motyw …

Prywatna wojna (konflikt rodów Mniszchów i Drugethów w XVII w.) (artykuł, Silva Rerum)

Ciemne bory Karpat kryły wiele niebezpieczeństw. Ale zdradliwe jary, wezbrane potoki i dzikie zwierzęta były niczym w porównaniu z ludźmi, uważającymi pogranicze za strefę prawnie niczyją. Znakiem niebezpieczeństw grożących ze strony miejscowych możnych może być Breków (Brekovsky hrad), którego ruiny …

Doktor Simon Schulz, chirurg Anton Statlender i operacja synechii u czterolatki (artykuł, Silva Rerum)

„Tak jak rodzą się dzieci z zarośniętym skórą otworem zadnim, tak rodzą się dziewczynki z zarośniętą pochwą” – pisał w 1673 roku na łamach „Miscellanea Curiosa” toruński lekarz miejski Simon Schulz. W ten oto sposób otwierał krótkie doniesienie o operacji, …

Splot historii w barokowej tkaninie (artykuł, Silva Rerum)

Tkaniny dekoracyjne były nieodłącznym elementem wyposażenia staropolskich wnętrz. Pokrywały ściany jako obicia lub tapiserie, stanowiły oprawę dla okien i drzwi, a także zdobiły meble. Wraz ze zmianą wystroju wnętrza były wymieniane na nowe, odpowiadające najnowszej modzie i gustowi właściciela. Stare …

Jan Kazimierz i Ludwika Maria wraz z dworem oddają hołd relikwiom św. Wiktorii – obraz Jana Tretki z dawnej kolegiaty w Łowiczu (artykuł, Silva Rerum)

W 1625 r. arcybiskup gnieźnieński Henryk Firlej złożył w kolegiacie łowickiej wydobyte z katakumb przy Via Salaria w Rzymie relikwie św. Wiktorii. W ten sposób rezydencjonalne miasto prymasów Polski nie tylko zostało uhonorowane cennymi szczątkami męczenniczki z III w., ale …

Encyklopedie i oświeceniowy system wiedzy (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy w 1726 r. Ephraim Chambers (1680–1740) zaczął poszukiwania wydawcy swojego nowego dzieła, zapewne nie zdawał sobie sprawy z tego, jakie będą konsekwencje jego poczynań. Chambers, kształcony w młodości na kartografa, zaznajomił się z pracą Johna Harrisa, Lexicon Technicum: Or, An …

Europejska podróż Leona Andrzeja Morawskiego (1729–1732) (artykuł, Silva Rerum)

Pośród wielu relacji z XVIII-wiecznych podróży Polaków po Europie uwagę zwraca obszerny dziennik edukacyjnego wojażu typu grand tour, mającego miejsce w pierwszej połowie XVIII w., autorstwa kanonika poznańskiego Leona Andrzeja Morawskiego. Zagraniczny wyjazd duchownego swym zasięgiem objął wiele krajów europejskich …

Ostatni ambasador I Rzeczypospolitej w Hiszpanii. Madrycki epizod Tadeusza Morskiego (artykuł, Silva Rerum)

Bogate tradycje staropolskich działań dyplomatycznych na odcinku hiszpańskim, niezwykle żywe w XVI i XVII w., znacznie osłabły w XVIII stuleciu. Wcześniejsze zabiegi bezpośrednio dotyczące spraw polskich, związane przede wszystkim z odzyskaniem tzw. sum neapolitańskich, zostały w XVIII w. zastąpione przez …

Oficyny prywatne dwóch gdańskich uczonych: Jana Heweliusza i Jakuba Breyne (artykuł, Silva Rerum)

Już w XVI wieku uczeni – przedstawiciele nauk ścisłych – świadomi, iż wyniki ich badań mogą stanowić wyzwanie dla działających drukarni, zakładali prywatne oficyny wydawnicze. Celem ich działania było wydawanie w nich tylko i wyłącznie pism właścicieli. Tego typu drukarnię …

Nagrobek żon Jana Dobrogosta Krasińskiego w kościele w Krasnem (artykuł, Silva Rerum)

Krasne na Mazowszu, miejscowość położona między Przasnyszem a Makowem Mazowieckim, było siedzibą rodu Krasińskich, a tutejszy kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, fundowanym w 1570 r. przez Franciszka Krasińskiego, podkanclerzego wielkiego koronnego i biskupa krakowskiego, stał się rodową nekropolią. Zachował …

Towarzysze broni Jana III: wprowadzenie (Silva Rerum)

Jak wiadomo sukces ma wielu ojców, ale sukcesy militarne Jan Sobieski w pewnym stopniu naprawdę zawdzięczał również swoim towarzyszom. Oto ich …

Kult św. Stanisława w Piotrawinie (artykuł, Silva Rerum)

Rodzina zmarłego rycerza Piotra Strzemieńczyka (Piotrawina) pozwała biskupa Stanisława ze Szczepanowa przed sąd królewski, zarzucając mu bezprawne zagarnięcie rycerskiego majątku. Aby wykazać swą niewinność i fakt, że nabył wieś legalnie i w dobrej wierze, biskup Stanisław udał się do starego …

Ostatni z rodu: Sobiescy ze Strachówki (artykuł, Silva Rerum)

Linia królewska Sobieskich, czyli bezpośrednich potomków Jana III po mieczu, wygasła na wnuczce króla Marii Karolinie, po mężu de Bouillon, zmarłej w 1740 r. i pochowanej w kościele św. Kazimierza na warszawskim Nowym Mieście. Do dziś zachował się tam jej …

Definicja nieruchomości ziemskiej użyta w projekcie rozporządzenia Prezydenta o przenoszeniu własności nieruchomości ziemskich opublikowanym w 1928 r. (artykuł, Silva Rerum)

Pogłębione badania nad definicją nieruchomości ziemskiej użytej w projekcie rozporządzenia Prezydenta o przenoszeniu własności nieruchomości ziemskich opublikowanego w 1928 r., ze szczególnym uwzględnieniem materiałów znajdujących się w zasobach: Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych (1917-139); Ministerstwa Sprawiedliwości (1917-1939); Prezydium Rady Ministrów …

Traktat w Jaworowie w 1675 roku (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z niezwykle ważnych skutków wojen toczonych w Europie Wschodniej w połowie XVII wieku była zmiana statusu międzynarodowego władcy brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I (1620–1688), zwanego Wielkim Elektorem. Na mocy traktatów welawsko-bydgoskich z 1657 roku, potwierdzonych pokojem w Oliwie trzy lata …

Gdańskie muzeum doktorów Gottwaldów (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych często zdarzało się, że po śmierci kolekcjonera organizowano wielkie aukcje jego zbiorów, bez względu na to, czy były to książki, naturalia, czy tzw. starożytności, a więc np. antyki, numizmaty i dzieła sztuki. Ba! W siedemnasto- i osiemnastowiecznej …

Jan III i Karol Stanisław Radziwiłł – trudne początki długiej współpracy (artykuł, Silva Rerum)

Pierwszym sprawdzianem lojalności wobec Jana III były dla Karola Stanisława Radziwiłła obrady sejmu grodzieńskiego, który zebrał się w …

Muzykalne duchy w Pałacu Kazimierzowskim, czyli warszawski epizod Františka Bendy. Wątki polskie w muzycznych dziennikach Charlesa Burneya (artykuł, Silva Rerum)

Charles Burney (1726–1814), angielski muzyk, pisarz muzyczny, a nade wszystko jeden z pionierów muzycznej historiografii, nim zabrał się do pisania monumentalnej Powszechnej historii muzyki, odbył dwie podróże po kontynencie: w 1770 roku do Francji i Italii, w 1772 roku zaś …

Przestrogi na temat wychowania córek (artykuł, Silva Rerum)

W opinii Sebastiana Petrycego z Pilzna (1554–1626) wychowanie córek było o wiele trudniejsze niż wychowanie synów. Przede wszystkim trzeba było dbać o cnotliwość dziewczyn, bo swawolnym upadkiem mogłyby przynieść wstyd rodzinie i przyjaciołom. Główna zasada wychowania dziewcząt to według niego: …

Jakub Kazimierz Rubinkowski jako faktor księgarski Elżbiety Sieniawskiej (artykuł, Silva Rerum)

Jakub Kazimierz Rubinkowski (1668–1749), toruński patrycjusz i rajca, kupiec i królewski poczmistrz, realizował kilka typów usług dla przedstawicielki jednej z najmożniejszych rodzin magnackich w Koronie, kasztelanowej krakowskiej i hetmanowej wielkiej koronnej Elżbiety Sieniawskiej z Lubomirskich (ok. 1669–1729). Należały do nich: …

Gazety rękopiśmienne epoki baroku – gdzie prawda miesza się z plotką (artykuł, Silva Rerum)

Staropolskie gazety rękopiśmienne (awizy, nowiny) były jednym z ważniejszych mediów informacyjnych, których początków należy szukać już w XV wieku. To nowożytne mass medium odgrywało istotną rolę w procesie upowszechniania wiadomości i poznawania świata, wywarło też ważny wpływ na kształtowanie się …

Sutkowce nad Uszycą (artykuł, Silva Rerum)

Ruiny bastejowego zamku stoją w sąsiedztwie wsi i obronnej cerkwi, na kamienistym wzgórzu, nad głębokim jarem rzeczki Uszycy, dopływu Dniepru. Rozbudował go po powrocie z tatarskiej niewoli (1623) Aleksander Bałaban herbu Korczak (1580–1637), starosta winnicki, trembowelski i rohatyński. Miejsce to …

Kim była słynna „La belle Gabrielle”? (artykuł, Silva Rerum)

„La belle Gabrielle” – tak podobno Izabela Czartoryska nazywała Katarzynę Joannę z Jaworskich Starzeńską (1782–1862) po drugim mężu Pawlikowską[1]. Niezwykłą urodę pięknej damy utrwalił François Gérard, dzięki temu możemy dzisiaj podziwiać i odtworzyć jej wizerunek. Opis jej urody odnajdujemy także …

Prusacy finansują wojnę: Zygmunt III i Szwecja (artykuł, Silva Rerum)

Permanentny brak gotówki w skarbie Rzeczypospolitej oraz potrzeby finansowe związane z prowadzeniem licznych wojen za Zygmunta III stały się dla Hohenzollernów doskonałą okazją, by za szybką pomoc pieniężną uzyskać umocnienie swej pozycji w Prusach Książęcych. Pierwsza okazja nadarzyła się już …

Smaki śródziemnomorskie na stołach mieszczan Lwowa w XV-XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W ostatnich latach obserwujemy wzrost zainteresowania badaczy dziedzictwem kulinarnym Lwowa, jednego z największych miast Europy Wschodniej. Pierwsze próby analizy problemu ograniczały się do odnajdywania, gromadzenia i publikacji przepisów kulinarnych, z czasem stopniowo przechodzono do krytycznej oceny rynku produktów żywnościowych i …