• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Staropolski poemat satyrowy (artykuł, Silva Rerum)

Spośród utworów Kochanowskiego o charakterze publicystycznym duży wpływ na dzieje literatury staropolskiej, a poniekąd i oświeceniowej, wywarł z pewnością Satyr albo Dziki mąż. Poemat powstał w czasie wzmożonej aktywności ruchu szlacheckiego na rzecz egzekucji dóbr, którego efektem były uchwały sejmów …

Publiczna sekcja zwłok jako wydarzenie towarzyskie (artykuł, Silva Rerum)

Krakowskie studia medyczne w XVI w. miały charakter czysto teoretyczny. Scholarzy z autopsji budowę ciała ludzkiego poznawali jedynie przy nadarzających się okazjach, jak zaświadcza choćby Marcin Siennik w Lekarstwach doświadczonych (1564): „Przyglądało się, skoro bito wieprze na Wielkanoc i na …

Serenada. Literacka wersja barokowych zalotów (artykuł, Silva Rerum)

Znamy liczne relacje na temat muzycznych awansów pod panieńskim oknem z XVII i XVIII w. Przypisany im został konkretny gatunek poetycki: serenada. Nie motywuje go ani styl wypowiedzi, ani sposób opracowania tematu, ani forma wersyfikacyjna. Jedynym wyznacznikiem gatunkowym jest jasno …

Babin, czyli zabawa w Rzeczpospolitą (artykuł, Silva Rerum)

W Babinie, wsi leżącej dwie mile od Lublina przy drodze do Krakowa, trzy pokolenia Pszonków bawiły się w Rzeczpospolitą Babińską. Pomysł narodził się gdzieś w połowie XVI w. Założycielami i animatorami stowarzyszenia byli właściciel Babina Stanisław Pszonka oraz mąż jego …

Liryczny szkic do portretu. Zewnętrzna charakterystyka kobiecej urody (artykuł, Silva Rerum)

Gdy mężczyźni chcą pochwalić urodę swej wybranki, nie wystarczy zakrzyknąć: „Jesteś piękna!”. Kiedy my uważamy temat za zamknięty, nasze słuchaczki są przekonane, że oto dobiegła końca część wstępną i teraz przejdziemy do pochwał właściwych. Za pomysłodawcę wyjścia z tej patowej …

Wysoka Porta jako rząd osmański (artykuł, Silva Rerum)

Obradująca w Bramie Szczęśliwości rada sułtańska, czyli dywan, oprócz funkcji sądowniczych przekształciła się z czasem w najwyższy organ administracyjny, rząd osmański. Zwano go – również od nazwy miejsca, w którym obradował – Wysoką Portą. Rząd miał zajmować się polityką, sądownictwem i …

Koń turecki – czyli jaki? (artykuł, Silva Rerum)

Odpowiedź na to pytanie nie jest taka prosta. Łatwo stwierdzić, że „koń turecki“ był wysoko ceniony – był synonimem luksusu. Już kalif Omar w VII wieku n.e. (jeden z czterech „sprawiedliwych kalifów“, bezpośrednich następców Mahometa) zakazał swoim gubernatorom używania tureckich …

Koń turek – chłop Mazurek (artykuł, Silva Rerum)

O upodobaniu Sarmatów do koni tureckich zaświadcza cała masa powiedzonek, przysłów, sentencji. Popularnych podówczas jako swoista zbiornica mądrości. Powstało też wiele zbiorów takich sentencji które, w drugiej połowie XIX wieku skatalogował pod kątem koni twórca polskiej hipologii, Marian hr Czapski, …

Lach bez konia… (artykuł, Silva Rerum)

O koniach staropolskich czytamy najczęściej w źródłach w jednym kontekście: braku koni, utraty koni, poszukiwania nowych koni w miejsce tych, które się „zużyły“. Bo też tempo rotacji koni użytkowych w zdecydowanej większości ról, w których występowały – było podówczas ogromne! Nie …

Legenda rodowa Lubomirskich (artykuł, Silva Rerum)

Polscy magnaci niezwykle chętnie szukali swojego rodowodu w czasach jak najdawniejszych. Z przyjemnością przypisywali sobie pochodzenie od antycznych cesarzy lub nawet bóstw. Jedną z takich legend rodowych przekazuje mowa wygłoszona przez kanclerza Marcjana Ogińskiego na ślubie późniejszej właścicielki Wilanowa Elżbiety …

Targowica – symbol narodowej zdrady (artykuł, Silva Rerum)

Niewielkie miasteczko nad Siniuchą (czyli Siną Wodą) na trwałe znalazło miejsce w polskiej historii. Miejsce, dzięki konfederacji z 14 maja 1792, niechlubne. Czym jednak było naprawdę, bo zła sława przylgnęła doń bez jego winy? Miasteczko o odległej metryce żyło z …

Campi deserti (artykuł, Silva Rerum)

Dzikie Pola są miejscem, które już w samej nazwie ma jakiś elektryzujący ładunek przygody i wyzwania, jak Jedwabny Szlak czy kopalnie Golkondy. Samuel Linde w swym słowniku nazywał je Campi deserti i lokował na obszarze między granicą Rzeczypospolitej i Dnieprem. …

Srebrny portret trumienny Ludwiki Anny Teodory Leszczyńskiej (artykuł, Silva Rerum)

Zwyczaj tworzenia portretów trumiennych upowszechnił się w Rzeczpospolitej w XVII i XVIII wieku jako wyjątkowy, charakterystyczny element kultury sarmackiej. Były one częścią castrum doloris – dekoracji, wokół których odbywał się spektakl pogrzebowy zwany theatrum funebris. Uroczystości te, trwające niekiedy przez …

Administracja leśna w dobrach Wilanów (artykuł, Silva Rerum)

Lasy wilanowskie zorganizowano w 1830 r. na podstawie instrukcji urządzenia lasów rządowych z 1827 r. Za wykonanie zaleceń tego dokumentu odpowiedzialny był lustrator Marian Kamiński[1]. Już przed wprowadzeniem w życie wspomnianej instrukcji w dobrach wilanowskich działała administracja leśna, na której czele …

Dzieje trudnej misji – poselstwo Hieronima Radziejowskiego do Turcji w 1667 r. (artykuł, Silva Rerum)

Stosunki polsko-tureckie w połowie XVII w. układały się pokojowo. Imperium osmańskie przeżywało w latach 40. i 50. poważny kryzys polityczny, pogłębiany przez trudną wojnę z Wenecją o Kretę, dlatego nie wzięło bezpośredniego udziału w wojnie Chmielnickiego z Polską. Pod koniec …

O polskich posiłkach z niemieckiego leksykonu (artykuł, Silva Rerum)

Informacji o kuchni staropolskiej możemy szukać nie tylko na kartach książek kucharskich czy kalendarzy, ale także w dawnych obcojęzycznych leksykonach i encyklopediach, które drukowane były w XVII i XVIII w. W leksykonie Johanna Heinricha Zedlera znajduje się hasło dotyczące polskich …

Mazacze dżumowi (artykuł, Silva Rerum)

29 czerwca 1708 roku do Torunia dotarły dramatyczne wiadomości pocztowe z Mazowsza. Gońcy pocztowi donosili, że w Warszawie szaleje wielka epidemia dżumy, która nadeszła z Krakowa; pozamykano wszystkie kościoły i szkoły, umiera wielu ludzi i mimo tego, że w mieście …

Elekcja Stanisława Leszczyńskiego w 1704 r. (artykuł, Silva Rerum)

W 1703 r. król szwedzki Karol XII, w którego ręku znalazła się większość Polski, postanowił doprowadzić za pomocą powolnej sobie konfederacji wielkopolskiej do detronizacji króla Augusta II, a w przyszłości do wyboru zupełnie uzależnionego od Szwedów monarchy. W tym celu …

Auf Polnisch, czyli przepisy na polskie potrawy w niemieckich kalendarzach (artykuł, Silva Rerum)

W kalendarzu Wolfgang Schindlera wydanego w okolicach Norymbergi w 1671 r. na każdy miesiąc przypadały dwa przepisy kulinarne, każdorazowo na danie mięsne i rybne. Zgodnie z zapewnieniami autora kalendarza wszystkie zgromadzone przez niego receptury dotyczyły dań delikatnych i pysznych, pasujących …

Miejski pejzaż dżumowy – wspomnienie pewnego aptekarza z Torunia (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z naocznych świadków epidemii dżumy, która szalała w Toruniu w 1708 r., był aptekarz miejski Georg Hancke, który w swoim pamiętniku bardzo dokładnie opisał jej przebieg. I tak, jak Hancke zanotował drżącą ręką na kartach niemal stustronicowego zeszytu, zaraza …

Uprowadzony święty – epizod z kampanii 1686 r. (artykuł, Silva Rerum)

Kult relikwii ma w chrześcijaństwie długą i burzliwą historię. Świadectwa czczenia ich pochodzą z IV w. Kult ten sięga jednak korzeniami wcześniejszego okresu, gdy szczególnym szacunkiem otaczano groby męczenników. Relikwie wypraszane, kupowane, zdobywane, wykradane kształtowały oblicze naszej cywilizacji. Wyznaczały punkty …

Wenecja w relacji wojewodziców ruskich Jabłonowskich (artykuł, Silva Rerum)

Stały i niezmienny punkt na mapie staropolskich peregrynacji stanowił Półwysep Apeniński z Rzymem będącym nieprzerwanie od wieków celem podróży. Pojawiali się tam przed wszystkim pielgrzymi odwiedzający miejsca święte, kolejne uroczyście fetowane lata jubileuszowe stwarzały możliwość pielgrzymki nad Tybr, zwiedzenia nie …

Justus Lipsjusz na temat pocieszenia przypisywanego Cyceronowi (artykuł, Silva Rerum)

Justus Lipsjusz, filolog klasyczny z Uniwersytetu w Lowanium, zajmował się edycjami dzieł starożytnych autorów, wydał również kilka dzieł z zakresu krytyki tekstu. Zostały one zamieszczone w tomie Iusti Lipsii Opera omnia quae ad criticam proprie spectant, postremum ab ipso aucta, …

W turbanie przed polskim królem – ceremoniał ambasady tureckiej u Augusta II w 1713 roku (artykuł, Silva Rerum)

Przyjęcie na dworze królewskim zagranicznego poselstwa było pełnym symboli przedstawieniem teatralnym, w którym ceremoniał służył demonstracji pozycji i siły politycznej poszczególnych aktorów. W takich elementach komunikacji społecznej, jak: gesty, mimika czy wytwory kultury materialnej, szukano nieustannego potwierdzenia rangi reprezentowanego przez …

Biskup, portret Zygmunta III i przyjaźń z hospodarem – Mikołaj Gabriel Fredro o swej misji w Mołdawii (artykuł, Silva Rerum)

Chociaż hospodarstwo mołdawskie poddane było w XVII w. Osmanom, to jednak utrzymywało związki z Polską. Dowodem na to było m.in. funkcjonowanie od końca XVI w. biskupstwa katolickiego w mołdawskim Bakowie (Bacău). Tamtejszymi biskupami byli z reguły Polacy, a prawo mianowania …

Sąsiedzkość (artykuł, Silva Rerum)

Andrzej Zajączkowski, nieoceniony badacz kultury szlacheckiej, zanim – z przyczyn niekoniecznie od siebie zależnych – poświęcił się badaniu zupełnie innych kwestii, określił kulturę Rzeczypospolitej mianem „struktury wielkich i małych sąsiedztw”. Co kryje się za tym terminem? Namawiam do pewnego eksperymentu: wyobrażenia …

O rzemieślnikach w świetle rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Z rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku dowiadujemy się o warunkach życia w dawnych miastach, a także o mieszczańskich profesjach – zarówno w handlu, jak i rzemiośle. Poznajemy szeroki wachlarz rzemieślniczych zawodów oraz wąskich specjalizacji im przypisanych. Sprawdźmy z jakimi sprawunkami …

O służbie w mieszczańskim domu, na podstawie rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W samouczkach i podręcznikach do nauki języków obcych, w formie dialogów opisywano typowe sytuacje rozgrywające się na ulicy, w domu czy na targu, które mogły się z dużym prawdopodobieństwem odbyć w rzeczywistości. W rozmówkach uchwycono migawki codziennego życia. Dzięki nim …

Inflancka rodzina Hylzenów (artykuł, Silva Rerum)

Potwierdzona historia rodziny Hülsen rozpoczęła się w 1260 r., kiedy Jan Hylzen zaciągnąwszy się do rycerstwa krzyżackiego, z tymże rycerstwem do Prus, a na potym do Inflant przybywszy, niektórych swojej familii do zawojowanych tam krajów sprowadził. Od tej chwili przez …

Związki medycyny i astrologii w kalendarzach (artykuł, Silva Rerum)

Kalendarze zawierające prognostyki astrologiczne pojawiły się w Europie wraz z upowszechnieniem druku i stały się niezwykle popularnymi wydawnictwami. Można w nich było znaleźć informacje dotyczące przewidywania pogody, czasu puszczania krwi, stawiania baniek i inne porady medyczne i gospodarcze, a z …

Ogrodnicze nowości (artykuł, Silva Rerum)

"Może ogrodnik nie znać kakao meksykańskiego, kaffy arabskiej, ziółek indyńskich, herbaty chińskiej, etc., ale domowe warzywa znać koniecznie musi". Tak o powinnościach ogrodnika pisał Wacław Sierakowski w dziele "Postać ogrodów" wydanym pod koniec XVIII wieku. Niektóre z warzyw przywożone do Europy …

Ogrodowy niezbędnik – jakie warzywa i zioła rosły w staropolskich ogrodach (artykuł, Silva Rerum)

W jednym z licznych XVIII-wiecznych poradników dotyczących ogrodnictwa, autorstwa Wacława Sierakowskiego, znajdujemy spis warzyw i ziół, które powinny znaleźć się w ogrodzie kuchennym. Gatunki, które wymienia Sierakowski pokazują z jak bardzo zróżnicowane i bogate były staropolskie ogrody. Autor poradnika dokonał podziału …

XVII-wieczne podróże z książką (artykuł, Silva Rerum)

Książka była nieodłącznym towarzyszem XVII-wiecznych podróżników na szlakach ich europejskich peregrynacji. Zwiedzali oni stolice i największe miasta, korzystając z drukowanych przewodników, odwiedzali słynne drukarnie, kompletując własny księgozbiór, poznawali również najsłynniejsze biblioteki całej Europy, podziwiając zgromadzone tam kolekcje i księgozbiory. Nie …

Stroje staropolskich podróżników (artykuł, Silva Rerum)

Staropolska korespondencja, spisy podróżnych rachunków oraz nakreślane jeszcze przed podróżą instrukcje i wskazówki dla podróżnych pozwalają na zarysowanie wielu interesujących aspektów XVII-wiecznych podróży, również odnoszących się do strojów podróżników przemierzających ówczesną Europę. W spisywanych przed zagraniczną podróżą edukacyjną instrukcjach zawierano szczegółowe …

Protoplaści rodów szlacheckich (artykuł, Silva Rerum)

Szlacheccy protoplaści, założyciele rodów szlacheckich, w czasach wczesnonowożytnych byli wzorami moralnymi, chlubą rodową przypominającą o zdobyciu najcenniejszego skarbu – herbu. Jednocześnie poświadczali cnotę współczesnych, zgodnie z przekonaniem, że szlachectwo dziedziczy się przez krew. Ono zapewniało możliwość korzystania z przywilejów szlacheckich …

Tura kawalerska Józefa Jerzego Hylzena (1752–1754) (artykuł, Silva Rerum)

Józef Jerzy Hylzen (1736–1786) był synem wojewody mińskiego Jana Augusta (1702–1767) i Konstancji Plater. Wychowywał się w Dagdzie. Oprócz sprawowania funkcji publicznych jego ojciec był autorem dzieła o historii Inflant, zawierającego także herbarz szlachty inflanckiej. Z kolei wuj Józefa Jerzego …

Jaka husaria walczyła pod Hodowem w 1694 r.? (artykuł, Silva Rerum)

11 czerwca 1694 r. pod wsią Hodów na Podolu doszło do starcia pomiędzy żołnierzami Okopów Świętej Trójcy, wspartych chorągwiami z Szańca Panny Marii, a Tatarami budżackimi (białogrodzkimi). Po kilkugodzinnym boju orda tatarska, znacznie przewyższająca liczebnie swoich przeciwników, musiała się wycofać, …

Zbieg z Wiener Neustadt (artykuł, Silva Rerum)

Franciszek II Rakoczy od maleńkości był dla Austriaków problemem. Nie mogli jednak sprawy załatwić „po cichu”, gdyż austriackich, węgierskich i czeskich magnatów łączyły niezliczone więzy krwi i powinowactwa. W tej sferze starano się nie robić wzajem krzywdy; chyba że nie …

Bawarski obojnak z „Efemerydów”, czyli o tajemnicy płci (artykuł, Silva Rerum)

W przewrotnej fraszce Do pewnego hermafrodyty Hieronim Morsztyn napisał: Nie wiem hermafrodytą przecz cię ludzie zową, Jakobyś i mężczyzną był i białogłową. Ja z ciebie tych dwóch natur nie mogę wyłatać, Chyba żebyś się miał dać na dwoje rozpłatać. Atoli jednak …

Zwołanie Sejmu Wielkiego (artykuł, Silva Rerum)

Korespondencje Gazety Lejdejskiej z Polski z roku 1787 wydają się powielać rozwiązanie zastosowane na jej łamach przez propagandę Stanisława Augusta w okresie poprzedzającym sejm roku 1776. Jesienią 1787 r. król zabiegał o zgodę Katarzyny II na zwołanie sejmu nadzwyczajnego i …

Anna z Tyszkiewiczów Potocka-Wąsowiczowa o rodzinie, podstarzałych królach i rozmowach ze świekrem (artykuł, Silva Rerum)

Anna Tyszkiewicz urodziła się w 1779 r. w rodzinie o Ludwika Tyszkiewicza, późniejszego marszałka wielkiego litewskiego. Dzieciństwo spędziła w dużej części na dworze w Białymstoku, u swojej babki. W 1805 r. poślubiła Aleksandra Potockiego i zamieszkała w Wilanowie. Wspomnienia Anny z …

U progu wielkiej kariery. Edukacyjna podróż po Europie Ignacego Potockiego w latach 1765–1771 (artykuł, Silva Rerum)

Aktywna działalność polityczna, kulturalna i edukacyjna przyniosła Ignacemu Potockiemu (1750–1809), synowi cześnika koronnego i generała artylerii litewskiej Eustachego i Marianny z Kątskich, opinię jednego z czołowych członków obozu reform i światłego szermierza oświeceniowej ideologii. W młodości Ignacego Potockiego, późniejszego marszałka …

Katarzyna z Sobieskich ks. Radziwiłłowa (1634-1694) – biografia postaci w świetle inwentarzy mobiliów (artykuł, Silva Rerum)

Staropolskie inwentarze mobiliów, czyli dóbr ruchomych, sporządzane były podczas zawierania kontraktu ślubnego jako załącznik do testamentu, wynik przeprowadzonej rewizji i lustracji skarbców w rezydencjach szlacheckich lub addendum do umowy handlowej. Pozwalają one naszkicować sylwetkę danej postaci, wyodrębnić pewne cechy indywidualne …

Kobiety w kulturze staropolskiej (Silva Rerum)

Repertuar ról społecznych i zawodowych przewidzianych dla płci pięknej z pewnością był inny niż dziś, często jednak po …

Demokracja szlachecka (Silva Rerum)

Demokracja szlachecka – wolna elekcja, sejmiki, przywileje szlacheckie, złota wolność i liberum veto... i wiele więcej.

Definicja nieruchomości ziemskiej użyta w projekcie rozporządzenia Prezydenta o przenoszeniu własności nieruchomości ziemskich opublikowanym w 1928 r. (artykuł, Silva Rerum)

Pogłębione badania nad definicją nieruchomości ziemskiej użytej w projekcie rozporządzenia Prezydenta o przenoszeniu własności nieruchomości ziemskich opublikowanego w 1928 r., ze szczególnym uwzględnieniem materiałów znajdujących się w zasobach: Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych (1917-139); Ministerstwa Sprawiedliwości (1917-1939); Prezydium Rady Ministrów …

Sytuacja finansowa i działalność rolnicza wilanowskiej nieruchomości ziemskiej w roku gospodarczym 1939/40 (artykuł, Silva Rerum)

Opracowanie naukowe na temat sytuacji finansowej i działalności rolniczej wilanowskiej nieruchomości ziemskiej w roku gospodarczym 1939/40 ze szczególnym uwzględnieniem dłużników i wierzycieli oraz rolniczego charakteru zespołu pałacowo – …

Gdańska kolekcja naturaliów Breyne’ów (artykuł, Silva Rerum)

W 1765 roku w Gdańsku na Długim Targu wystawiono na sprzedaż kolekcję naturaliów należącą do Johanna Philippa Breyne’a i jego ojca Jacoba, zmarłego w 1697 roku. Spis obiektów wchodzących w skład zbiorów sporządził Johann Gottfried Barthelsen. Katalog aukcyjny wydrukowany w …

Kresowy Wawel (zamek w Brzeżanach) (artykuł, Silva Rerum)

Zamek Sieniawskich w Brzeżanach, budowany od 1554, zaliczany był do najważniejszych twierdz kresowych. Założony na planie nieregularnego pięcioboku, z trzema basztami artyleryjskimi, formą przypominał średniowieczną warownię. Oparł się atakom Tatarów i Kozaków (1648, 1655, 1667), uległ dopiero nawale tureckiej w …

Park zamkowy w Suchej Beskidzkiej (artykuł, Silva Rerum)

Park zamkowy w Suchej to świetny przykład szybkości, z jaką modne nowinki trafiały na pozornie odległą prowincję. Niewielki ogród kwaterowy z kwiatami i warzywami powstał tu w połowie XVI w., kiedy dobra przeszły w ręce krakowskiego złotnika Gaspara Castiglione. Na …