• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Instrumenty w baroku (artykuł, Silva Rerum)

Rozwój stylu monodycznego i wzrost dramatyzmu wpłynął na ukształtowanie się instrumentów barokowych. Musiały charakteryzować się one dużymi możliwościami dynamicznymi, szeroką skalą oraz śpiewnością, by podkreślić wyraz muzyki i sprostać stawianym im wymaganiom. Duże znaczenie odgrywały w baroku instrumenty realizujące basso continuo …

Publiczna sekcja zwłok jako wydarzenie towarzyskie (artykuł, Silva Rerum)

Krakowskie studia medyczne w XVI w. miały charakter czysto teoretyczny. Scholarzy z autopsji budowę ciała ludzkiego poznawali jedynie przy nadarzających się okazjach, jak zaświadcza choćby Marcin Siennik w Lekarstwach doświadczonych (1564): „Przyglądało się, skoro bito wieprze na Wielkanoc i na …

Kiła i muzy. Hieronima Morsztyna poetycki przewodnik po cyrulikach Krakowa A.D. 1600 (artykuł, Silva Rerum)

Jeśli wierzyć Kronice wszytkiego świata Marcina Bielskiego, wszystkiemu winna ciekawa świata niewiasta. Pod rokiem 1493 zapisał on: „Tegoż roku [...] wrzód galijski, który zowiemy francą, do Polskiej przyniosła jedna niewiasta z Rzyma, na odpust chodząc; potym z Węgier służebni, aż …

Panieński wianek (artykuł, Silva Rerum)

Wieniec na zaplecionych w warkocze długich dziewczęcych włosach był czytelnym znakiem panieństwa i niewinności. Jego nadużycie mogło być srogo karane, jak dowodzi cudowna ingerencja św. Stanisława. W słanym w 1252 r. do stolicy apostolskiej urzędowym spisie jego cudów jeden z …

Karawanseraj (artykuł, Silva Rerum)

Nocleg w czasie podróży jest koniecznością, która – w zależności od okoliczności – stać się może przyjemnością albo udręką. Nieraz zdarzało się podróżującym po Polsce narzekać na jakość noclegów, oferowanych przez karczmy. Do dyspozycji były najczęściej podłoga i wiązka słomy, …

Szczupak po polsku według Anny Weckerin (artykuł, Silva Rerum)

Co wyróżniało dania staropolskie na tle setek innych przepisów pojawiających się w obcojęzycznych książkach kucharskich? Co stanowiło ten pierwiastek, który przywoływał wyobrażenie staropolskiej kuchni i który chętnie zapisywany był w niemieckich, ale także francuskich i włoskich książkach kucharskich? Ciekawą lekturę …

Hetman Stanisław Żółkiewski pisze o wojnie moskiewskiej (artykuł, Silva Rerum)

Hetman Stanisław Żółkiewski – jeden z najlepszych i najbardziej znanych polskich wodzów XVII wieku – był autorem Początku i progresu wojny moskiewskiej. Dzieło to obejmowało okres od 1608 do 1611 roku i traktowało o wojnie z Moskwą, jej przyczynach i …

Na kresach Kresów (artykuł, Silva Rerum)

Rejon Bałty, w dawnym woj. bracławskim, rozciągający się kiedyś na brzegach Bohu i Dniestru, wyznaczał południowy kraniec Rzeczypospolitej. Daleko stąd było wszędzie. A w pobliżu tylko miejscowości zapamiętane z „Trylogii”: Raszków czy Czehryń. W Koniecpolu nad Bohem, ongiś włości Lubomirskich, …

Wilkom gdańskich szyprów wiślanych (artykuł, Silva Rerum)

W XVII w. Gdańsk stał się największym portem na Bałtyku i jednocześnie centralnym ośrodkiem handlowym Polski. Mapa kontaktów handlowych miasta obejmowała połowę kontynentu europejskiego. Żywo rozwijała się wymiana z Inflantami, krajami skandynawskimi i litewsko-ruskimi, sięgająca aż po zachodnią Ukrainę i …

Srebrny portret trumienny Ludwiki Anny Teodory Leszczyńskiej (artykuł, Silva Rerum)

Zwyczaj tworzenia portretów trumiennych upowszechnił się w Rzeczpospolitej w XVII i XVIII wieku jako wyjątkowy, charakterystyczny element kultury sarmackiej. Były one częścią castrum doloris – dekoracji, wokół których odbywał się spektakl pogrzebowy zwany theatrum funebris. Uroczystości te, trwające niekiedy przez …

Bitwa pod Narwą 30 XI 1700 (artykuł, Silva Rerum)

Po śmierci Karola XI i objęciu tronu przez niewiele ponad piętnastoletniego Karola XII, król duński - Chrystian V – zaczął poszukiwać sprzymierzeńców przeciwko Szwecji. Fryderyk August – elektor saski – wstępując na tron polski obiecał w pacta conventa odzyskanie tak …

Elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego (artykuł, Silva Rerum)

Abdykacja króla Jana Kazimierza Wazy w 1668 roku postawiła przed szlachtą konieczność wyboru nowego władcy i to jeszcze za życia poprzednika, co było sprzeczne z dotychczasową tradycją. Wstrząs był tym większy, że na Janie Kazimierzu kończyła się dynastia, która, pomimo …

O „niespokojnych niewiastach” – niemieckie żony Piastów w „Kronice Polskiej” Marcina Kromera (artykuł, Silva Rerum)

„Kronika Polska” Marcina Kromera, królewskiego sekretarza, a następnie biskupa warmińskiego, wydana w języku łacińskim w 1555 roku pod tytułem „De origine et rebus gestis Polonorum[1]” pełna jest opisów krwawych starć władców, bitew i wojen, które czasem ustępują miejsca uwagom dotyczącym …

Francuska elegantka czy pragmatyczna Sarmatka? O wzorcach kobiet w literaturze XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Hubert Vautrin podczas swojego pobytu w Polsce pod koniec XVIII w. zauważył, że w Warszawie: „Kobiet w stroju cudzoziemskim jest znacznie więcej niż mężczyzn i tak samo jak Francuzki, są one niewolnicami mody. Zaledwie w Paryżu powstaje nowy strój, rodzi …

Teorie medyczne w nowożytności: jatrofizyka (artykuł, Silva Rerum)

Przez wiele stuleci ciało ludzkie postrzegano jako siedzibę humorów, które znajdują się w chwiejnej równowadze. Rewolucja w pojmowaniu funkcjonowania organizmu człowieka przyszła wraz z nastaniem myślenia… mechanistycznego. Asumpt do nowego postrzegania ciała ludzi i zwierząt dali trzej uczeni: Galileusz, William Harvey …

Lisowczycy – fakty i mity. Sława elearów (artykuł, Silva Rerum)

W kwestiach oceny lisowczyków rzadko przytacza się ich własny punkt widzenia, warto zatem rozpocząć od oddania głosu tym, o których mowa. Można zatem w tym miejscu zacytować mowę, którą w 1620 r. przed wyjściem na Śląsk wygłosił pułkownik Jarosz Kleczkowski, …

Wincenty Kadłubek, z biskupa mnich (artykuł, Silva Rerum)

Dzieło Vita et miracula servi Dei Vincentii Kadłubkonis Szymona Starowolskiego, wydane w 1642 r., stało się inspiracją dla napisanego 40 lat później, już w języku polskim, utworu Zapach róży w Morimundzie polskim, przez żywot świątobliwy błogosławionego sługi Bożego Wincentego Kadłubka, …

Jan Kazimierz Denhoff – miłośnik książek (artykuł, Silva Rerum)

Jan Kazimierz Denhoff (1649–1697) był synem podkomorzego wielkiego koronnego Teodora i Katarzyny von Bessen, jego ojcem chrzestnym został sam król Jan Kazimierz Waza wraz z Ludwiką Marią Gonzagą. Denhoff szerzej znany jest przede wszystkim jako kardynał i stały polski rezydent …

Johann Georg (George) Plersch (ok. 1700-1774) (artykuł, Silva Rerum)

Spośród rzeźbiarzy warszawskich XVIII w. działających w okresie rządów obu królów dynastii saskiej niewątpliwie pierwszoplanową osobistością był Johann Georg Plersch – najsławniejszy, najbardziej twórczy i utalentowany rzeźbiarz stołeczny okresu późnego baroku i rokoka. Artysta pozostawał na usługach magnaterii, Kościoła katolickiego, …

W turbanie przed polskim królem – ceremoniał ambasady tureckiej u Augusta II w 1713 roku (artykuł, Silva Rerum)

Przyjęcie na dworze królewskim zagranicznego poselstwa było pełnym symboli przedstawieniem teatralnym, w którym ceremoniał służył demonstracji pozycji i siły politycznej poszczególnych aktorów. W takich elementach komunikacji społecznej, jak: gesty, mimika czy wytwory kultury materialnej, szukano nieustannego potwierdzenia rangi reprezentowanego przez …

Biskup, portret Zygmunta III i przyjaźń z hospodarem – Mikołaj Gabriel Fredro o swej misji w Mołdawii (artykuł, Silva Rerum)

Chociaż hospodarstwo mołdawskie poddane było w XVII w. Osmanom, to jednak utrzymywało związki z Polską. Dowodem na to było m.in. funkcjonowanie od końca XVI w. biskupstwa katolickiego w mołdawskim Bakowie (Bacău). Tamtejszymi biskupami byli z reguły Polacy, a prawo mianowania …

Sąsiedzkość (artykuł, Silva Rerum)

Andrzej Zajączkowski, nieoceniony badacz kultury szlacheckiej, zanim – z przyczyn niekoniecznie od siebie zależnych – poświęcił się badaniu zupełnie innych kwestii, określił kulturę Rzeczypospolitej mianem „struktury wielkich i małych sąsiedztw”. Co kryje się za tym terminem? Namawiam do pewnego eksperymentu: wyobrażenia …

O służbie w mieszczańskim domu, na podstawie rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W samouczkach i podręcznikach do nauki języków obcych, w formie dialogów opisywano typowe sytuacje rozgrywające się na ulicy, w domu czy na targu, które mogły się z dużym prawdopodobieństwem odbyć w rzeczywistości. W rozmówkach uchwycono migawki codziennego życia. Dzięki nim …

Związki medycyny i astrologii w kalendarzach (artykuł, Silva Rerum)

Kalendarze zawierające prognostyki astrologiczne pojawiły się w Europie wraz z upowszechnieniem druku i stały się niezwykle popularnymi wydawnictwami. Można w nich było znaleźć informacje dotyczące przewidywania pogody, czasu puszczania krwi, stawiania baniek i inne porady medyczne i gospodarcze, a z …

Ogrodowy niezbędnik – jakie warzywa i zioła rosły w staropolskich ogrodach (artykuł, Silva Rerum)

W jednym z licznych XVIII-wiecznych poradników dotyczących ogrodnictwa, autorstwa Wacława Sierakowskiego, znajdujemy spis warzyw i ziół, które powinny znaleźć się w ogrodzie kuchennym. Gatunki, które wymienia Sierakowski pokazują z jak bardzo zróżnicowane i bogate były staropolskie ogrody. Autor poradnika dokonał podziału …

Stroje staropolskich podróżników (artykuł, Silva Rerum)

Staropolska korespondencja, spisy podróżnych rachunków oraz nakreślane jeszcze przed podróżą instrukcje i wskazówki dla podróżnych pozwalają na zarysowanie wielu interesujących aspektów XVII-wiecznych podróży, również odnoszących się do strojów podróżników przemierzających ówczesną Europę. W spisywanych przed zagraniczną podróżą edukacyjną instrukcjach zawierano szczegółowe …

Tura kawalerska Józefa Jerzego Hylzena (1752–1754) (artykuł, Silva Rerum)

Józef Jerzy Hylzen (1736–1786) był synem wojewody mińskiego Jana Augusta (1702–1767) i Konstancji Plater. Wychowywał się w Dagdzie. Oprócz sprawowania funkcji publicznych jego ojciec był autorem dzieła o historii Inflant, zawierającego także herbarz szlachty inflanckiej. Z kolei wuj Józefa Jerzego …

Zbójecki proceder (artykuł, Silva Rerum)

Problemem karpackich szlaków handlowych byli z dawien dawna zbóje. Bandytów grasujących wzdłuż traktów z Węgier nazywano beskidnikami lub z węgierska tolvajami. Ich bandy składały się z biednego chłopstwa, niepłaconych żołnierzy, zbiegów. Narodowość czy wyznanie nie miały znaczenia. Opowieści o zbójeckich …

Doktor Andreas Knöffel i potworek z Moczarów (artykuł, Silva Rerum)

W czwartym tomie czasopisma „Miscellanea Curiosa” lekarz królewski i burmistrz Malborka Andreas Knöffel opisał intrygujący przypadek dziecka-potworka, które badał w Moczarach. Lekarz informował, że 13 września 1661 roku na prośbę malborskiego magistratu udał się z jednym z członków rady miejskiej na …

Zwołanie Sejmu Wielkiego (artykuł, Silva Rerum)

Korespondencje Gazety Lejdejskiej z Polski z roku 1787 wydają się powielać rozwiązanie zastosowane na jej łamach przez propagandę Stanisława Augusta w okresie poprzedzającym sejm roku 1776. Jesienią 1787 r. król zabiegał o zgodę Katarzyny II na zwołanie sejmu nadzwyczajnego i …

Anna z Tyszkiewiczów Potocka-Wąsowiczowa o rodzinie, podstarzałych królach i rozmowach ze świekrem (artykuł, Silva Rerum)

Anna Tyszkiewicz urodziła się w 1779 r. w rodzinie o Ludwika Tyszkiewicza, późniejszego marszałka wielkiego litewskiego. Dzieciństwo spędziła w dużej części na dworze w Białymstoku, u swojej babki. W 1805 r. poślubiła Aleksandra Potockiego i zamieszkała w Wilanowie. Wspomnienia Anny z …

U progu wielkiej kariery. Edukacyjna podróż po Europie Ignacego Potockiego w latach 1765–1771 (artykuł, Silva Rerum)

Aktywna działalność polityczna, kulturalna i edukacyjna przyniosła Ignacemu Potockiemu (1750–1809), synowi cześnika koronnego i generała artylerii litewskiej Eustachego i Marianny z Kątskich, opinię jednego z czołowych członków obozu reform i światłego szermierza oświeceniowej ideologii. W młodości Ignacego Potockiego, późniejszego marszałka …

Dekoracja emblematyczna upamiętniająca ślub królewicza Jakuba i Jadwigi Elżbiety ks. neuburskiej (Kraków, 25 III 1691 r.) (artykuł, Silva Rerum)

Ślub królewicza Jakuba (1667-1737) z księżniczką neuburską Jadwigą Elżbietą (1673-1722) odbył się w Warszawie 25 marca 1691 r. (per procura: 11 II 1691). Ze względu na rangę ceremonii, znaczne koszty i nadzwyczajną oprawę przedsięwzięcia, wydarzenie to odnotowano w gazetach i …

Sytuacja finansowa i działalność rolnicza wilanowskiej nieruchomości ziemskiej w roku gospodarczym 1938/39 (artykuł, Silva Rerum)

Opracowanie dotyczące sytuacji finansowej i działalności rolniczej wilanowskiej nieruchomości ziemskiej w roku gospodarczym 1938/39, ze szczególnym uwzględnieniem dłużników i wierzycieli oraz rolniczego wykorzystania zespołu pałacowo – …

Zbigniew Wójcik (1922-2014) (artykuł, Silva Rerum)

W pełni „zawodowy” historyk, który zajmował się osobą i epoką Jana III Sobieskiego, przeszedł do dziejów polskiej nauki przede wszystkim jako badacz stosunków dyplomatycznych i historii Europy Środkowo-Wschodniej. Jest to rys charakterystyczny w jego pracy badawczej, odróżniający go od współczesnego …

Rozejm w Żurawnie w 1676 roku (artykuł, Silva Rerum)

Jan III Sobieski, po nieprzynoszących wyraźnych rozwiązań kampaniach z lat 1674 i 1675, wielkie nadzieje wiązał z wyprawą zaplanowaną na rok 1676, na którą sejm koronacyjny uchwalił wysokie podatki. Uważał, że w końcu uda mu się pokonać wojska osmańskie. Pomyślne …

Johann Philipp Breyne i jego złote numizmaty (artykuł, Silva Rerum)

Po śmierci gdańskiego botanika i kolekcjonera Johanna Philippa Breyne’a, w sierpniu 1766 roku na aukcji w Gdańsku wystawiono na sprzedaż rodzinną kolekcję numizmatyczną tworzoną przez niego i jego ojca Jacoba. Na potrzeby licytacji wydrukowano szczegółowy katalog zatytułowany w iście barokowy, …

Blaski i cienie polskiej kariery przedstawicieli włoskiego rodu Affaitatich (artykuł, Silva Rerum)

Teren pogranicza włosko-szwajcarskiego obfitował w rody tradycyjnie parające się wszelką działalnością artystyczną. Stąd do całej Europy w poszukiwaniu zatrudnienia emigrowali sztukatorzy, malarze, kamieniarze, rzeźbiarze, budowniczowie i architekci, a także przedstawiciele innych zawodów. Licznie docierali oni także na tereny Rzeczypospolitej, sprowadzając …

Ogrody i zwierzyńce zamku Wiśnicz (artykuł, Silva Rerum)

Łagodne wzgórza wokół zamku Wiśnicz, rozdzielone głębokimi dolinami, urozmaicone formacjami skalnymi, dopełniono zielenią ogrodów i zwierzyńców. Kompozycje z prawdziwego zdarzenia to czasy Piotra V Kmity (zmarł w 1553). Renesansowe ogrody nie były niczym dziwnym blisko Krakowa, serca monarchii. Imponujące układy …

Testamenty jako świadectwo relacji rodzinnych szlachty w XVII i XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Testament traktowany jako akt ostatniej woli człowieka przygotowującego się do śmierci stanowił – zgodnie z obowiązującymi zasadami sztuki dobrego umierania – dokument materialnego rozrachunku z życiem, ale i szczególny akt wiary, świadectwo przekonań religijnych i przynależności do określonego wyznania, wyraz …

Nowa strategia w wojnie z Turcją – o polskich twierdzach w północnej Mołdawii (artykuł, Silva Rerum)

Od 1692 r. widzimy zmieniającą się taktykę prowa­dzenia wojny z Turcją. Zdaniem jej autora – Stanisława Jabłonowskiego – …

Uczniowie Bacha w Polsce – Lorenz Christoph Mitzler (artykuł, Silva Rerum)

Spośród dwóch uczniów Jana Sebastiana Bacha, których koleje życia rzuciły w granice Rzeczypospolitej, Lorenz Christoph Mitzler (1711–1778) – czy też Wawrzyniec Mizler de Kolof, jak podpisywał się w Polsce – był tym, który z Polską związał się na dobre, trwale …

Ignacego Potockiego podróż edukacyjna (artykuł, Silva Rerum)

Po nauce w pijarskim Collegium Nobilium Ignacy Potocki (1750–1809), późniejszy marszałek wielki litewski, wyruszył w roku 1765 w podróż edukacyjną, która miała go przygotować do planowanej kariery kościelnej. Potocki doceniał praktykę podróżowania – wyjeżdżając na turę kawalerską, dostrzegał, że zupełnie …

Nicolò Jommelli (1714-1774) – najbardziej utalentowany muzyk w kręgu patronatu Henryka Benedykta Stuarta (artykuł, Silva Rerum)

Jak w przypadku wielu kompozytorów minionych epok, tak też dla Jommellego historia muzyki nie była łaskawa. Uważany przez swoich współczesnych za jednego z najwybitniejszych twórców muzyki drugiej połowy XVIII wieku, prawdziwego mistrza w swej sztuce, innowatora, kompozytora obdarzonego wielką wyobraźnią, …

Wiedeń: książę Poniatowski, nuncjusz Visconti i sonet dla Stanisława Augusta. Wątki polskie w muzycznych dziennikach Charlesa Burneya (artykuł, Silva Rerum)

Charles Burney (1726–1814), angielski muzyk, pisarz muzyczny, a nade wszystko jeden z pionierów muzycznej historiografii, nim zabrał się do pisania monumentalnej Powszechnej historii muzyki, odbył dwie podróże po kontynencie: w 1770 roku do Francji i Italii, w 1772 roku zaś …

Resztki na pańskim stole (artykuł, Silva Rerum)

Szlachecki dwór, dawne rezydencje arystokracji kojarzą się z przepychem i próżnością i nie jest to przypadkowe skojarzenie, w źródłach znajdujemy bowiem świadectwa marnotrawienia jedzenia, braku oszczędności czy wręcz pokazowej rozrzutności, która w dzisiejszych czasach uchodzi niemalże za grzech.Z opisów XVII-wiecznych …

Wiktoria wiedeńska w praskim pałacu Troja (artykuł, Silva Rerum)

W stolicy Republiki Czeskiej znajduje się wiele bogatych zabytków architektonicznych, a jeden z nich jest niezwykle cenny z perspektywy polskiej historii. Mowa o barokowym pałacu Troja (Trojský zámek), położonym w znacznym oddaleniu od centrum miasta (na prawym brzegu Wełtawy, naprzeciw …

Ikonografia Karola V Lotaryńskiego (1643-1690) jako pogromcy Turków (i nie tylko) (artykuł, Silva Rerum)

Jak wiadomo, jednym z najważniejszych wodzów Kampanii Wiedeńskiej pamiętnego roku 1683, był książę Lotaryngii, Karol V. Jan III Sobieski, głównodowodzący w Bitwie Wiedeńskiej, uznał w nim wybitnego dowódcę. Znał go już dobrze ze słyszenia, wszak Lotaryńczyk, jak go zwano, był …

Regestry gospodarcze i raptularze domowe – kobieca codzienność w dawnej Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Staropolskie raptularze, dzienniczki i rozmaite regestry gospodarcze stanowią interesujące źródło do badań szeroko rozumianej codzienności. Materiały te rzadko posiadają zwartą narrację, staranny zapis czy literacki styl, ale zawierają niezwykłe bogactwo treści o życiu codziennym, pasjach i zajęciach ich właścicieli. Te …

Remizy i uczeni, czyli o ptaszku-rzemieślniku i jego kunsztownych gniazdach (artykuł, Silva Rerum)

W marcu 1711 roku w Gdańsku poznało się dwóch młodych uczonych. Jednym z nich był gdański naturalista, syn słynnego botanika Jacoba Breyne’a, Johann Philipp (1680–1764), drugim – pochodzący z Drezna medyk przyboczny Augusta II Mocnego Christian Heinrich Erndtel (1676–1734). Spotkanie …