• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Instrumenty w baroku (artykuł, Silva Rerum)

Rozwój stylu monodycznego i wzrost dramatyzmu wpłynął na ukształtowanie się instrumentów barokowych. Musiały charakteryzować się one dużymi możliwościami dynamicznymi, szeroką skalą oraz śpiewnością, by podkreślić wyraz muzyki i sprostać stawianym im wymaganiom. Duże znaczenie odgrywały w baroku instrumenty realizujące basso continuo …

Kiła i muzy. Hieronima Morsztyna poetycki przewodnik po cyrulikach Krakowa A.D. 1600 (artykuł, Silva Rerum)

Jeśli wierzyć Kronice wszytkiego świata Marcina Bielskiego, wszystkiemu winna ciekawa świata niewiasta. Pod rokiem 1493 zapisał on: „Tegoż roku [...] wrzód galijski, który zowiemy francą, do Polskiej przyniosła jedna niewiasta z Rzyma, na odpust chodząc; potym z Węgier służebni, aż …

Maria Kazimiera jako Marysieńka czyli dawny panieński wiek poborowy (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy dwórka królowej, Maria Kazimiera, wychodziła za mąż po raz pierwszy, miała zaledwie 16 lat. Dwa lata wcześniej 14-letnia Marysieńka wpadła w oko Janowi Sobieskiemu. I choć o łączącym ich prawdziwym uczuciu miłosnym można mówić dopiero kilka lat później, to …

Pałac sułtana (artykuł, Silva Rerum)

Pałac sułtański (seraj) nieodłącznie kojarzy się z imperium osmańskim. Pałac sułtański jako siedziba władcy odbiegał jednak nieco o naszych wyobrażeniach o pałacach królewskich – właściwie możemy powiedzieć, że stał się kwintesencją Orientu, jakkolwiek potoczne wyobrażenia o nim bywają często przesadzone …

Konie sułtańskie (artykuł, Silva Rerum)

Dla dodania świetności wjazdom i audiencjom obcych poselstw w Stambule, Turcy użyczali ich członkom pięknie przybranych koni ze stadniny sułtańskiej. Robili to też zawsze, gdy poseł przypłynął statkiem (jak zwykle robili przedstawiciele Wenecji czy – tradycyjnie z Turcją sprzymierzonej, więc …

Rumaki, bedewie i dzianety (artykuł, Silva Rerum)

Koń sarmacki to zwierzę tyleż historyczne, co mityczne. Nie zachowały się po naszych przodkach księgi stadne, rodowody i opisy koni. Nie robili im też fotografii – a wartość dokumentacyjna malowanych obrazów, może być dyskusyjna. Tym, co się zachowało w największym …

Sekrety staropolskiej lodowni (artykuł, Silva Rerum)

Zanim powstały pierwsze elektryczne chłodziarki w szlacheckich folwarkach przechowywano produkty w zimnie korzystając z naturalnych i praktycznych rozwiązań. Lodownia była wspaniałym wynalazkiem! Wiosną i latem można było chłodzić w niej nabiał, konfitury, lody, wino, piwo oraz mięso i ryby. Lodownie …

O naturze rybiej, czyli kulinarne porady Stefana Falimirza (artykuł, Silva Rerum)

Stefan Falimirz autor pierwszego polskiego zielnika O ziołach i mocy ich, wydanego w Krakowie w 1534 roku, opisał nie tylko zdrowotne właściwości rodzimych i zamorskich roślin ale także wszelkie „rzeczy żywe, ku lekarstwom służące”, a wśród nich także ryby. Falimirz …

Hetman Stanisław Żółkiewski pisze o wojnie moskiewskiej (artykuł, Silva Rerum)

Hetman Stanisław Żółkiewski – jeden z najlepszych i najbardziej znanych polskich wodzów XVII wieku – był autorem Początku i progresu wojny moskiewskiej. Dzieło to obejmowało okres od 1608 do 1611 roku i traktowało o wojnie z Moskwą, jej przyczynach i …

Kresowa stanica – Raszków (artykuł, Silva Rerum)

Utrwalona w powszechnej świadomości dzięki sienkiewiczowskiej Trylogii naddniestrzańska miejscowość to dzisiejszy Raşcov w Mołdawii. Tu miał rozegrać się dramat rodziny Nowowiejskich, tu Azja, syn Tuhaj-beja, miał skończyć w męce swój zdradziecki żywot. Raszków ma długą historię. W litewskich dokumentach wzmiankowana jest …

Ibrahim Szyszman (artykuł, Silva Rerum)

Kiedy latem 1675 wezyr Ibrahim Szyszman (zwany Tłuściochem) patrzył na swą armię, miał prawo czuć się niemal tak silnym jak Pan Świata, sułtan Mehmed IV. 60 tys. żołnierzy tureckich i 100 tys. Tatarów chana Selim-Gireja stanowiło siłę, która miała rozstrzygnąć …

Wilkom gdańskich szyprów wiślanych (artykuł, Silva Rerum)

W XVII w. Gdańsk stał się największym portem na Bałtyku i jednocześnie centralnym ośrodkiem handlowym Polski. Mapa kontaktów handlowych miasta obejmowała połowę kontynentu europejskiego. Żywo rozwijała się wymiana z Inflantami, krajami skandynawskimi i litewsko-ruskimi, sięgająca aż po zachodnią Ukrainę i …

Jan Christian Bierpfaff – złotnik Władysława IV i Jana Kazimierza (artykuł, Silva Rerum)

Biegły złotnik, serwitor królewski, projektant wzorników, autor monumentalnych dzieł w najważniejszych polskich świątyniach, artysta pracujący dla najświetniejszych polskich rodów. Jan Christian Bierpfaff należy bez wątpienia do grona najwybitniejszych twórców doby baroku. Jan Christian, z pochodzenia Niemiec, urodził się ok. 1600 r. …

Plany bitwy pod Warszawą 21/31 lipca 1705 r. w zbiorach Muzeum Historycznego m.st. Warszawy (artykuł, Silva Rerum)

Bitwa stoczona pod Warszawą 21/31 lipca 1705 r. jest ciągle jednym z tych wydarzeń, o którym stołeczni historycy zapominają. A materiałów do tejże potyczki nie brakuje. Są nimi chociażby plany przedstawiające uszykowanie wojsk do bitwy. Przykład takiego źródła to plan …

Elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego (artykuł, Silva Rerum)

Abdykacja króla Jana Kazimierza Wazy w 1668 roku postawiła przed szlachtą konieczność wyboru nowego władcy i to jeszcze za życia poprzednika, co było sprzeczne z dotychczasową tradycją. Wstrząs był tym większy, że na Janie Kazimierzu kończyła się dynastia, która, pomimo …

Bracław – stolica zapomnianego województwa (artykuł, Silva Rerum)

Podolskie miasto, założone nad Bohem, wzmiankowano już w XII w. W XIV w. region podporządkowali sobie książęta litewscy, prowadzący zacięta walki z Tatarami. Witold odebrał gród rodowi Koriatowiczów (dzierżyli go z woli kniazia Olgierda od 1331) i ustanowił swego starostę. …

Tureckie plany króla Władysława IV (artykuł, Silva Rerum)

Przez ponad 200 lat państwo polsko-litewskie starało się unikać konfliktu z imperium osmańskim, a zaatakowane potrafiło się obronić, jak w latach 1620–1621 i roku 1634. Jednak w latach 40. XVII w. w zaciszu królewskiego gabinetu narodził się plan wielkiej wojny …

Jan III „w służbie” Stanisława Leszczyńskiego, czyli o powtórnym pogrzebie królewskim (artykuł, Silva Rerum)

Monarchowie czasem mieli to nieszczęście, że ich „zadania” polityczne nie kończyły się wraz z odejściem z tego świata. Tak było w wypadku króla Jana III. Pierwszy jego pogrzeb odbył się w grudniu 1697 r. Ze względu na ówczesną niepewną sytuację …

Symbolika stroju w pamiętnikarstwie XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Osiemnastowieczny konflikt między „frakowymi” a „kontuszowymi” to przejaw nie tylko mody, ale przede wszystkim kwestii rodzimości i obcości, tradycji i nowości, czy wreszcie odrębności i uniformizmu. W obliczu utraty suwerenności kraju powrót do „kontusza” światłych elit stał się nie tylko …

Lekarz miejski (artykuł, Silva Rerum)

W czasach nowożytnych mianem lekarzy miejskich, radzieckich albo urzędowych określano doktorów medycyny prowadzących praktykę prywatną i jednocześnie zatrudnionych przez rady miejskie jako urzędnicy od spraw zdrowotnych. Lekarze radzieccy odpowiadali przede wszystkim za zdrowotność mieszkańców i kształtowanie warunków sanitarnych w danym mieście. …

Staropolska Wielkanoc (artykuł, Silva Rerum)

Wielkanoc poprzedza Wielki Tydzień, który w kulturze staropolskiej pełen był niezwykle bogatych obrzędów budujących tradycje i kształtujących tożsamość mieszkańców I Rzeczypospolitej. Do najstarszych, a zachowanych do dziś zwyczajów wielkanocnych należy chodzenie po grobach. Symboliczne groby Chrystusa wznoszono w polskich kościołach …

Łóżko a sprawa polska (artykuł, Silva Rerum)

Ci z nas, którzy zachowali w swojej pamięci hotele, zapamiętują je a to z powodu znakomitej kuchni, a to z powodu świetnej obsługi i co najmniej sauny, basenu, gabinetu reklamującego się jako... dyskretnie poprawiającego wady urody, sylwetki. Słowem: wiara czyni …

Burzliwe życie Jana Krzysztofa Naumanna (artykuł, Silva Rerum)

Z jakichś tajemniczych przyczyn postać Jana Krzysztofa Naumanna, czy jak kto woli Johanna Christopha Neumanna, nie może się zakorzenić w naszej pamięci. Nie uzgodniono nawet pisowni. Pojedyncze wzmianki i zidentyfikowane szkice nie rysują sylwetki biegłego i w swoim czasie ważnego …

Dyplomata zakładnikiem – Mikołaj Brzeski w rękach mołdawskiego hospodara (artykuł, Silva Rerum)

Hospodar Aleksander Lăpuşneanu (1552-1561, 1564-1568) został wyniesiony na tron mołdawski przez Polaków i był im nie tylko wdzięczny, ale i bardzo przyjazny. Niestety, w 1561 r. utracił władzę na rzecz awanturnika Jana Jakuba Basilikosa Heraklidesa, którego wprowadził do Mołdawii wojewoda …

Obywatelstwo i swobody szlacheckie (artykuł, Silva Rerum)

Szlachta, przynajmniej teoretycznie, miała świadomość swojego podmiotowego znaczenia w państwie. Istnieje takie ciekawe świadectwo, z okresu pierwszego bezkrólewia, kiedy to szlachta ziemi bełskiej, jeszcze w lipcu 1572, nim podjęte były jakieś centralne decyzje przez Radę Koronną, zjeżdża się i dla …

Reguły szkolne według rozmówek polsko-niemieckich z XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Dialogi zawarte na kartach polsko-niemieckich podręczników językowych z XVII wieku odsłaniają przed współczesnym czytelnikiem barwne i żywe sceny z życia szkolnego oraz zasady i reguły, którym musieli się podporządkowywać uczniowie. We Wrocławiu, Gdańsku czy Toruniu uczono dzieci mieszczańskie języka polskiego jako …

Szlacheckie listy okolicznościowe (artykuł, Silva Rerum)

Rozsianie po rozległych ziemiach Rzeczypospolitej siedzib szlacheckich często uniemożliwiało bezpośrednie spotkania. Jednak dobry szlachecki obyczaj nakazywał podtrzymywać stosunki towarzyskie i w określonych momentach nawiązać kontakt. W tym celu chętnie posługiwano się listami. Oprócz wyrażenia serdeczności w korespondencji konwencjonalno-towarzyskiej nadawca podkreślał …

Renesans warzyw w Europie (artykuł, Silva Rerum)

Jednym ze skutków odkryć geograficznych dokonanych na przełomie XV i XVI wieku było pojawienie się w Europie nowych odmian roślin jadalnych. Nieznane dotąd warzywa i owoce budziły zazwyczaj nieufność mieszkańców starego kontynentu. Według panujących w dobie nowożytnej zasad dietetycznych, każdy …

Canterbury w relacjach XVII-wiecznych polskich peregrynantów (artykuł, Silva Rerum)

W XVII stuleciu zwykła trasa podróżników opuszczających Dover i zmierzających do głównego celu swej podróży, czyli Londynu, wiodła przez malownicze hrabstwo Kent i położone nad rzeką Stour Canterbury. Tam tradycyjnie urządzano niezbędną przerwę w podróży, przeznaczaną na posiłek i zwiedzanie …

Mityczni przodkowie – kim właściwie byli Sarmaci? (artykuł, Silva Rerum)

W epoce staropolskiej przywiązywano dużą wagę do genealogii, poszukiwano jak najdawniejszych przodków, aby wypaść korzystnie w porównaniu z mieszkańcami innych państw Starego Kontynentu. Szlachta znalazła swoich protoplastów w Sarmatach, którzy mieli istnieć od czasów wojny trojańskiej. Tej samej, w której …

Romans polityczny (artykuł, Silva Rerum)

Elżbieta Helena z Lubomirskich Sieniawska (1669–1729) była damą niezależną, bogatą i dumną. Zdaniem pamiętnikarzy i wnioskując z portretów, nie była zbyt urodziwa, ceniono za to jej dowcip i swobodę zachowania. Nieco kłopotów przysparzał jej temperament. Pod koniec 1694 cieniem na …

Atlas roślin rodzimych i obcych: doktor de Bernitz o tojadzie mocnym (łac. aconitum napellus) (artykuł, Silva Rerum)

Jak głosi legenda, tojad wyrósł na wzgórzu Akonit, na której Herakles pokonał Cerbera. Z jadowitej śliny piekielnego psa, która padała kropla po kropli na ziemię, wykiełkował piękna i zabójcza niebieska roślina. Hekate uśmierciła jej sokiem swojego ojca, Medea – Tezeusza. …

Walka na forum sejmów – taktyka stronnictw politycznych za rządów Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Politycy za rządów Jana III Sobieskiego stosowali przemyślaną taktykę podczas obrad sejmu, który zamieniał się w istne pole walki. Współcześni pisali o niepisanej wrzawie, zamieszaniu i dzikich awanturach podczas obrad. Nie bez przyczyny okres ten nazwano w literaturze przedmiotu polskim …

Motłoch czy obywatele? Kto wybierał władców Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Ten podły świat jest tak urządzony, że na nim najczulsze westchnienia nie zastąpią statystyki, zauważył w jednym z felietonów Bolesław Prus. Autor Lalki wiedział, o czym pisze, bo dochód z wierszówek uzupełniał wynagrodzeniem za pracę w biurze statystycznym założonym przez …

Podróż staropolskiego obieżyświata do Azji i Afryki. Jana Potockiego wyprawa do Turcji i Egiptu (artykuł, Silva Rerum)

Cechą wyróżniającą hrabiego Jana Potockiego (1761–1815) w środowisku polskich magnatów była pasja podróżnicza, którą realizował przez większość życia poprzez wyjazdy naukowe, krajoznawcze i etnograficzne do kilku krajów kontynentalnych oraz poza tereny Europy. Potocki, gruntownie wykształcony w Szwajcarii, już w latach …

Zobaczyć Neapol i umrzeć. Podróż po południowej Italii królewskiego architekta Augusta Moszyńskiego (1785–1786) (artykuł, Silva Rerum)

Podróż po Włoszech stolnika koronnego, a zarazem królewskiego architekta Augusta Fryderyka Moszyńskiego (1731–1786) w latach 80. XVIII w. była częścią europejskiego wojażu rozpoczętego w roku 1784. Wyprawa obejmująca głównie pobyt w Prowansji i we Włoszech miała przede wszystkim cele kuracyjne …

Stanisław Kostka Potocki: wprowadzenie (Silva Rerum)

Stanisław Kostka Potocki: twórca muzeum w wilanowskim pałacu, polityk, archeolog, architekt-amator, historyk sztuki, kolekcjoner, znawca zagadnień …

Kobiety w kulturze staropolskiej (Silva Rerum)

Repertuar ról społecznych i zawodowych przewidzianych dla płci pięknej z pewnością był inny niż dziś, często jednak po …

Związki funkcjonalne pomiędzy zespołem pałacowo-parkowym a częścią gospodarczą wilanowskiej nieruchomości ziemskiej (artykuł, Silva Rerum)

Związki funkcjonalne pomiędzy zespołem pałacowo-parkowym a częścią gospodarczą należy rozumieć jako wzajemną zależność niezbędną dla prawidłowego funkcjonowania całego majątku ziemskiego. Niemożliwym byłoby prowadzenie działalności rolniczej (produkcyjnej) bez dobrej organizacji pracy (planowania, nadzoru, zbytu). Funkcjonowanie zaplecza administracyjno-księgowego, które było zlokalizowane w …

Traktat polsko-rosyjski z 1686 roku, tzw. traktat Grzymułtowskiego (artykuł, Silva Rerum)

Świetne zwycięstwo armii habsburskiej i polskiej nad wojskiem osmańskim odniesione 12 września 1683 roku zadało bolesny cios Wysokiej Porcie, ale nie zniweczyło na długo zagrożenia tureckiego wobec chrześcijańskiej Europy. Aby wykorzystać sukces militarny, oba państwa były zdecydowane na prowadzenie dalszej …

Johann Philipp Breyne i jego złote numizmaty (artykuł, Silva Rerum)

Po śmierci gdańskiego botanika i kolekcjonera Johanna Philippa Breyne’a, w sierpniu 1766 roku na aukcji w Gdańsku wystawiono na sprzedaż rodzinną kolekcję numizmatyczną tworzoną przez niego i jego ojca Jacoba. Na potrzeby licytacji wydrukowano szczegółowy katalog zatytułowany w iście barokowy, …

Kresowy Wawel (zamek w Brzeżanach) (artykuł, Silva Rerum)

Zamek Sieniawskich w Brzeżanach, budowany od 1554, zaliczany był do najważniejszych twierdz kresowych. Założony na planie nieregularnego pięcioboku, z trzema basztami artyleryjskimi, formą przypominał średniowieczną warownię. Oparł się atakom Tatarów i Kozaków (1648, 1655, 1667), uległ dopiero nawale tureckiej w …

Park zamkowy w Suchej Beskidzkiej (artykuł, Silva Rerum)

Park zamkowy w Suchej to świetny przykład szybkości, z jaką modne nowinki trafiały na pozornie odległą prowincję. Niewielki ogród kwaterowy z kwiatami i warzywami powstał tu w połowie XVI w., kiedy dobra przeszły w ręce krakowskiego złotnika Gaspara Castiglione. Na …

Uczniowie Bacha w Polsce – Lorenz Christoph Mitzler (artykuł, Silva Rerum)

Spośród dwóch uczniów Jana Sebastiana Bacha, których koleje życia rzuciły w granice Rzeczypospolitej, Lorenz Christoph Mitzler (1711–1778) – czy też Wawrzyniec Mizler de Kolof, jak podpisywał się w Polsce – był tym, który z Polską związał się na dobre, trwale …

Instrukcja wychowawczo-edukacyjna Andrzeja Maksymiliana Fredry (artykuł, Silva Rerum)

W staropolskiej myśli wychowawczo-edukacyjnej Andrzej Maksymilian Fredro (ok. 1620 – 1679) zajmuje miejsce szczególne. Podejmował on tematy edukacyjne, gdy nie było to modne, poza tym zajmował się nie tylko wychowaniem w kręgu rodzinnym, lecz także w wymiarze społecznym. W edukacji …

Anonimowa relacja z odsieczy wiedeńskiej ze zbiorów Biblioteki Czartoryskich w Krakowie (artykuł, Silva Rerum)

Dzieła sylwiczne z natury rzeczy zbierają różnorodne informacje o życiu szlachetnie urodzonych, o ich koligacjach, heraldyce i mężnych czynach, znajdziemy w nich też wiadomości z zakresu poradnictwa gospodarczego, lecznictwa, notatki historyczne i kalendarzowe. Wiele z nich, dzięki wynotowywanym datom i …

Przy szlacheckim stole, czyli staropolska etykieta (artykuł, Silva Rerum)

Staropolska barokowa uczta kojarzy się często z braniem jedzenia prosto z wypełnionych po brzegi mis, a także z pełnymi pucharami i rubasznym śmiechem wąsatych sarmatów. Całkiem inny obraz wyłania się z przekazów osiemnastowiecznych. Zmienia się też sposób podawania jedzenia na …

Bania, dynia, czyli korbal (artykuł, Silva Rerum)

Jesień to dla smakoszy i kucharzy najwspanialsza pora roku. Jak zapisano na stronach Kucharza doskonałego, ta pora roku: Opatruje nas obficie we wszystkie delikatne żywności do stołu potrzebne: wina, owoce, domowe ptastwa, różnego rodzaju zwierzyny i ryby rzeczne i morskie. …

Imieninowa symbolika poetycka w XVIII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Gdy zestawimy imieninowe dekoracje okazjonalne z XVIII w. z poezją na tę uroczystość przygotowywaną, to dochodzimy do wniosku, że w owych dekoracjach panuje swoiste, niezmienne, okolicznościowe decorum wielkiego pana, podkreślające jego odrębny status społeczny i objęty prawem dziedziczenia stan posiadania, …

Christian Heinrich Erndtel i jego wizyta w lejdejskim warsztacie Muesschenbroeków (artykuł, Silva Rerum)

W trakcie swych dwuletnich peregrynacji po wiedzę medyczną do Anglii i Niderlandów Północnych późniejszy lekarz przyboczny króla Augusta II Mocnego Christian Heinrich Erndtel odwiedził między innymi zakład Johannesa van Musschenbroeka (1660–1707) – słynnego holenderskiego konstruktora oraz twórcy instrumentarium laboratoryjnego, chirurgicznego …