• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Pierwowzór sienkiewiczowskiego Kmicica (artykuł, Silva Rerum)

Henryk Sienkiewicz stworzył głównego bohatera Potopu na podstawie wzmianek w pamiętnikach Paska oraz innych dokumentach źródłowych. Jego losy odbiegały jednak od historycznego pierwowzoru. Samuel Kmicic herbu Radzic pochodził ze szlachty orszańskiej. Poświęcił się karierze wojskowej i w 1655 roku był …

Kariera ziemniaka (artykuł, Silva Rerum)

Hiszpanie przywieźli ziemniaki z Ameryki do Europy w trzecim ćwierćwieczu XVI stulecia. Nowa roślina szybko rozprzestrzeniła się po starym kontynencie. W Wiedniu była już znana w 1588 roku, jednak jedynie jako rzadkość ogrodnicza i botaniczna. Ziemniaki pojawić się miały u aptekarzy …

„Obiecują, to czego nie spełniają”. Nauki hermetyczne w Europie i Polsce od XV do XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

Nauki tajemne, czyli hermetyczne były w średniowieczu utożsamiane z alchemią i astrologią. Burzliwy rozwój takich nauk, i im pokrewnych, jak chemia czy matematyka, przypadł na okres Odrodzenia. Alchemia była samoistną nauką, ale miała także wypełniać służebne zadania wobec medycyny. Ucieleśnieniem …

Warszawski Arsenał (artykuł, Silva Rerum)

Warszawską zbrojownię zbudowano w 1643 roku z polecenia Władysława IV, który doceniał rolę artylerii w obronie miast i na polu bitwy. Budynek usytuowano przy ulicy Długiej, niedaleko wałów miejskich. Jego obronne przeznaczenie podkreślał ostrokół, oraz fosa zasilana z rzeczki Nalewki, …

Hieronim August Lubomirski (1648-1706) – kawaler maltański (artykuł, Silva Rerum)

Rodzice przeznaczyli Hieronima Lubomirskiego do stanu duchownego, ale on wybrał karierę wojskową. Był kawalerem maltańskim i ostatnim polskim krzyżowcem, który swą energię i zdolności poświęcił walce z półksiężycem. Dzielnie walczył pod dowództwem Jana Sobieskiego. Szczególnie wyróżnił się pod Lwowem w …

Ten kozak Magda (artykuł, Silva Rerum)

Z trzech córek wojewody pomorskiego Jana Piotra Czapskiego i Konstancji z Gnińskich najwięcej klopotu małżonkom przysparzała Magdalena – rezolutna i krnąbrna już jako podlotek. Nie tylko nie chciała przerabianych sukien matczynych (domagała się nowych), lecz także nie chciała iść do …

Orzeł Tretera (artykuł, Silva Rerum)

Tomasz Treter (1547 – 1610) – literat, historyk, poeta i teolog, a także rysownik i grafik – zaliczał się niewątpliwie do nieprzeciętnych osobowości swojej epoki. Związany z kardynałem Stanisławem Hozjuszem (na którego służbę wstąpił jako 22-letni młodzieniec), większość swego życia …

Jan Kola (zm. 1543) – pierwszy hetman polny (artykuł, Silva Rerum)

Wywodził się z osiadłej na Podolu rodziny senatorskiej. Jego ojciec był wojewodą podolskim. Poprzez matkę Burnetę z Chodcza spokrewniony był hetmanem Stanisławem Chodeckim. Jako rotmistrz obrony potocznej niczym szczególnym się nie wyróżnił. Jednak dzięki koneksjom rodzinnym i poparciu wuja Ottona Chodeckiego, …

Władysław Wołłowicz (ok. 1615-1669) – wieczny klient (artykuł, Silva Rerum)

Przyszły hetman polny pochodził z niezbyt zamożnej, starej rodziny ruskiej. W jego przypadku o osiągnięciu takiego wysokiego urzędu nie zdecydowało pochodzenie, majątek, szczególne zdolności, ale raczej przypadek. Karierę zaczynał jako pokojowiec na dworze Wazów. Wojskowy debiut wypadł słabo, ponieważ dostał …

Pomnik ku czci księcia Józefa Poniatowskiego w Lipsku (artykuł, Silva Rerum)

Wojska polskie, powracające do kraju pod wodzą generała Wincentego Krasińskiego w 1814 r., zatrzymały się w Lipsku, aby zabrać stąd ciało księcia Józefa Poniatowskiego do ojczyzny. Wtedy, ponownie z inicjatywy generała Aleksandra Rożnieckiego (który już w grudniu 1813 r. wystawił …

Zofiówka (artykuł, Silva Rerum)

Najpiękniejszym darem Stanisława Szczęsnego Potockiego dla jego trzeciej, ukochanej małżonki – Greczynki Zofii, stał się, założony specjalnie dla niej, park pod Humaniem, w malowniczym jarze rzeki Kamionki, nazwany Zofiówką. Twórcą projektu topograficznego i architektonicznego całego założenia oraz kierownikiem wszystkich robót …

Co posiadali oficerowie wojsk polskich w drugiej połowie XVII w.? (artykuł, Silva Rerum)

Spisy mienia należącego do dowódców wojsk koronnych sporządzano w tym czasie w różnych okolicznościach, za życia – z okazji ślubów, w związku z podziałami majątkowymi, wyjazdami do obozów wojskowych, bądź spisywano już po ich śmierci. Odnotowywano w nich rzeczy stanowiące …

Bitwa pod Kircholmem 1605 (artykuł, Silva Rerum)

W trakcie wojny polsko–szwedzkiej o Inflanty Karol IX, przygotowując się do oblężenia Rygi, postanowił zaskoczyć i zniszczyć stojącą pod KircholmemJana Karola Chodkiewicza, zwanego „Herkulesem litewskim”, znakomitego wodza o twardym, impulsywnym charakterze. 27 września 1605 husaria – tylko w Polsce istniejący …

Jean Emmanuel Gilibert – botanik z importu (artykuł, Silva Rerum)

Urodził się w Lyonie 20 czerwca 1741 r. W dzieciństwie i w latach młodzieńczych jego edukacją kierował wuj, ksiądz Gemini. W latach 1760-64 studiował medycynę w Montpellier. Stopień doktora otrzymał w 1763 r., praktykę zaczął na wsi, potem przeniósł się …

Los dzieciobójczyń (artykuł, Silva Rerum)

Częstym skutkiem miłości pozamałżeńskiej była ciąża. Opinia publiczna jednoznacznie potępiała samotne, będące w ciąży dziewczyny. Ciąża panny postrzegana była jako hańba, grzech, występek godny potępienia i kary. Nieślubne dziecko zaś traktowano jako bastarda, nie miało żadnych praw. Z obawy przed …

Przesławna szarża (artykuł, Silva Rerum)

Bitwa pod Warszawą, do której doszło pod Warszawą w dniach 28-30 lipca 1656 roku, przeszła do historii nie ze względu na przełomowe znaczenie w zmaganiach polsko – szwedzkich, ale z powodu wspaniałej szarży husarii. Drugiego dnia bitwy Jan Kazimierz rzucił …

Jana Kazimierza zabiegi o reformę poczty (artykuł, Silva Rerum)

Panowanie Jan Kazimierza Wazy było napiętnowane pasmem klęsk i niepowodzeń, jakie dotknęły Rzeczpospolitą. Walki z Kozakami, potop szwedzki oraz wojny z Rosją spowodowały zniszczenie kraju, ubytki terytorialne oraz osłabienie autorytetu władzy monarszej i państwa. Nie znaczy to jednak wcale, że …

Powstania i spiski jakobicie (artykuł, Silva Rerum)

Największe nadzieje na ponowne objęcie władzy Jakub Edward wiązał ze zwolennikami Stuartów na Wyspach Brytyjskich, zwanych „jakobitami”. Ponieważ jakobici byli znacznie silniejsi w Szkocji i Irlandii niż w Anglii, próby wywołania powstań podejmowano w Szkocji oraz Irlandii. Pierwsze miało miejsce już …

Spór o guwernantki małego Karolka Stuarta (artykuł, Silva Rerum)

„Piękny książę Karolek”, syn Marii Klementyny Sobieskiej i Jakuba Edwarda Stuarta, rozpoczął edukację w wieku trzech lat. Do tego momentu księciem zajmowały się kobiety, ale to musiało się szybko zmienić. Na początku XVIII w. dość powszechnie sądzono, że chłopiec pozostający …

Jak wyglądał handel wołami na początku XVII w.? (artykuł, Silva Rerum)

W XVII-wiecznej Rzeczypospolitej do towarów będących przedmiotem masowego handlu należały m.in. produkty gospodarki hodowlanej, tzn. bydło rogate, głównie woły. Zwierzęta te pędzono lądem, tak zwanymi szlakami wołowymi. Prowadziły one ze wschodu na zachód, w kierunku Śląska, który był wówczas największym …

Książka w literackiej ramie (artykuł, Silva Rerum)

Jedną z cech, które w sposób wyraźny różnią dawną książkę od nam współczesnej, jest obecność wielu utworów, które w zasadzie nie mają bezpośredniego związku z tekstem tytułowym. Właściwość ta wynika z funkcjonowania tak zwanej literackiej ramy wydawniczej. Pod pojęciem tym …

O „mentekaptacji” księcia biskupa Sołtyka (artykuł, Silva Rerum)

Największą sensacją roku 1782 w polskich gazetkach pisanych stała się sprawa księcia biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka (1715–1788), który po powrocie z pięcioletniego więzienia rosyjskiego w Smoleńsku i w Kałudze (1767–1773) zaczął zdradzać – po świętach Bożego Narodzenia 1781 r. – …

Z Tulle do Warszawy. Klan Baluze'ów w Polsce (1646–1718) (artykuł, Silva Rerum)

Klan Baluze'ów z Polski, określany w literaturze również jako Baluze'owie Polacy, związany był z dworami Polski i Francji. Jego członków odnaleźć można wśród dyplomatów, agentów, spiskowców i dworskich malkontentów. Skąd pochodzili i co ich przywiodło do Rzeczypospolitej? Baluze'owie Polacy zamieszkiwali …

Laska władzy, czyli regiment (artykuł, Silva Rerum)

Jednym z ulubionych atrybutów portretowych Jana III Sobieskiego był regiment. Formułę portretu wykorzystującego ową krótką, pozbawioną głowicy laskę, oznakę władzy wojskowej sięgającą genezą starożytnego Rzymu, skodyfikował Tycjan, w opozycji do dotychczasowej formuły Miles Christianus. Malarz ten wykorzystał w swych płótnach …

Jean-Jacques Rousseau i „piękne prawo liberum veto” (artykuł, Silva Rerum)

„Monarchie, republiki, wszystkie te narody o tak świetnych instytucjach, wszystkie te pięknie zrównoważone rządy są zgrzybiałe, zagrożone bliską śmiercią; a Polska, kraj wyludniony, spustoszony, uciemiężony…, wydany na łup nieszczęściom i anarchii, tryska jeszcze młodzieńczym zapałem, waży się jeszcze domagać rządu …

Patrick Gordon chce zostać żołnierzem. Nieudana wizyta w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Patrick Gordon[1] pochodził ze średniozamożnej szkockiej rodziny szlacheckiej. Jako katolik nie mógł wstąpić na uniwersytet, więc postanowił kontynuować naukę w Rzeczpospolitej i przez trzy lata uczęszczał do Kolegium Jezuickiego w Braniewie. Następnie zapragnął zostać żołnierzem, o czym pisał w swoich …

Glossarium: de iure (artykuł, Silva Rerum)

de iure - łac. prawnie, z pomocą …

Glossarium: kolczuga (artykuł, Silva Rerum)

kolczuga – zbroja kolcza, przybierająca postać koszulki, z rękawami, czasem z nogawicami czy kapturem. Zbudowana z tysięcy małych metalowych kółeczek spiętych ze sobą metalowymi nitami, zapewniała skuteczną ochronę przed bronią sieczną. W Polsce kolczuga znana była już w IX w., …

Glossarium: ordynat - ordynacja (artykuł, Silva Rerum)

ordynat – ordynacja – niektóre rody magnackie ustanawiały ordynacje, aby w ten sposób zapobiec rozbiciu majątku. Dobra te nie były dzielone pomiędzy członków rodu, ale przekazywane w całości najstarszemu (najczęściej) synowi. Z dziedziczenia wyłączone były kobiety. Ordynacje zakładali między innymi …

Glossarium: stolnik (artykuł, Silva Rerum)

stolnik (łac. dapifer) – urzędnik nadworny w dawnej Polsce, którego zadaniem było nakrywanie do stołu i kierowanie podawaniem potraw. Z czasem stał się to samodzielny honorowy urząd …

Zbiór Łaskiego (artykuł, Silva Rerum)

W początkach XV wieku wraz z napływem idei odrodzeniowych, rozwiązań stosowanych w odkrytym na nowo prawie rzymskim oraz koncepcji suwerenności państwa, powstała potrzeba stworzenia bądź przemodelowania obowiązującego w Polsce prawa. Wpływ na taki stan rzeczy miała także postawa polskiej szlachty …

Prawo kanoniczne (artykuł, Silva Rerum)

Prawo kanoniczne było prawem stanowym dla duchownych i reguł postępowania osób świeckich, np. prawo małżeńskie. Źródłami prawa kanonicznego było prawo boskie, prawo stanowione oraz połączone zbiory urzędowe, zwane jako Corpus Iuris Canonici (1580). W Polsce ważne były także uchwały synodów, …

Gram na Chwałę Bożą (artykuł, Silva Rerum)

Przez stulecia głos dzwonu był odbierany inaczej niż odgłosy dochodzące z innych źródeł. Relacje, jakie istniały między człowiekiem a dzwonem, były głębsze, przepełnione tajemniczością. Dzwon był towarzyszem ludzkiej doli i niedoli, miał udział w smutkach i radościach. Inną melodię wydzwania …

W Okopach Świętej Trójcy (artykuł, Silva Rerum)

Od baszt S. Trójcy do wszystkich szczytów skał, po prawej, po lewej, z tyłu i na przodzie leży mgła śnieżysta blada, niewzruszona [...] Na wyspie granitowej, nagiej, stoją wieże zamku wbite w skałę pracą dawnych ludzi i zrosłe z skałą …

Piękny jak tynieckie jabłko (artykuł, Silva Rerum)

Ogrody benedyktynów tynieckich są jednym z tych obszarów zielonych, o których można powiedzieć, że istniały zawsze. Tradycja benedyktyńska rozpowszechniana w całej Europie nakazywała sadzenie i pielęgnację drzew owocowych. Benedyktynom, a także wywodzącym się z reguły św. Benedykta cystersom, zawdzięczamy pojawienie …

Spiski Frydman (artykuł, Silva Rerum)

Zamagurze to obszar na północ od pasma Magury Spiskiej, sięgający po Dunajec i Białkę, o urozmaiconej rzeźbie, w partiach gór­skich pokryty lasami, w części – głównie na krańcu północno-zachodnim i na stokach dolin – objęty uprawami rolnymi. Grupy wzgórz ciągną …

Ukraińskie Beauplana peregrynacje (artykuł, Silva Rerum)

Okoliczności przybycia do Polski Wilhelma le Vasseur de Beauplana nie są do końca jasne. Trudno dociec, kto poinformował Beauplana o możliwości zaciągnięcia się do polskiej armii oraz kto i czy w ogóle namówił go do wyjazdu. Najprawdopodobniej Beauplan przyjechał na …

Bezpieczeństwo publiczne (artykuł, Silva Rerum)

„Krew […] tańsza od wina, człowiek tańszy od konia. Świat, w którym łatwo zabić, trudno nie być zabitym. Kogo nie zabił Tatarzyn, tego zabił opryszek, kogo nie zabił opryszek, zabił go sąsiad”, pisał Władysław Łoziński we wstępie do swej głośnej …

Ostatni hołd pruski (artykuł, Silva Rerum)

Szósty, ostatni hołd margrabiego brandenburskiego miał miejsce w Warszawie 7 października 1641 roku. Zakrojone na szeroką skalę przygotowania do tego aktu wynikały z chęci Władysława IV Wazy nadania wydarzeniu odpowiedniej rangi, także artystycznej. Wydana pod datą 12 stycznia Gazette de …

Tykwa (artykuł, Silva Rerum)

Owoce tykwy pospolitej, czyli kalebasy Lagenaria siceraria charakteryzują się bardzo zmiennym kształtem: jedne są tylko lekko wydłużone i podobne do gruszki, inne są długie i wąskie niczym kabaczki i cukinie, a jeszcze inne - mają niemal kulisty „brzuch” i długą …