• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Zwyczaje wigilijne i noworoczne (artykuł, Silva Rerum)

Zwyczaje świąteczne i noworoczne związane są z tradycją ludową. Jednakże wiele z nich zostało zapożyczonych z zagranicy stosunkowo niedawno. Obdarowywanie dzieci prezentami w czasie Bożego Narodzenia przyjęło się w Warszawie w okresie rządów pruskich po 1795 roku. Wcześniej dotarł na …

„Burzyciele” państwa i ustroju (artykuł, Silva Rerum)

Bracia Polscy zwani arianami wyodrębnili się z obozu reformacji szlacheckiej w latach 60. XVI wieku. Przedstawiciele tego kierunku głosili radykalne poglądy religijne. Zlikwidowali wiele obrzędów, nie uznawali m.in. dogmatu o Trójcy Świętej i postulowali rozumowe podejście do spraw wiary. Bardzo …

Czarownica (artykuł, Silva Rerum)

Podręcznik dla sędziów i inkwizytorów Młot na czarownice instruował jak rozpoznać czarownicę, i wpłynął na nasilenie się procesów o czary, których apogeum przypadło na przełom XVI i XVII wieku. W Polsce zjawisko nasiliło się w XVII wieku, choć nie przybrało …

Tajemnice opata Hackiego (artykuł, Silva Rerum)

Dyplomacja Jana III Sobieskiego wcale dobrze radziła sobie na arenie międzynarodowej. W niemałej mierze współtwórcą polskich sukcesów dyplomatycznych był opat oliwski Michał Hacki, dla którego ówczesna kryptografia nie miała tajemnic. Poznawszy zdolności Hackiego, król stworzył namiastkę tajnych służb, zadaniem których …

Radziwiłłowa Katarzyna (1634–1694) (artykuł, Silva Rerum)

Radziwiłłowa Katarzyna (1634–1694) z Sobieskich, 1.voto Zasławska-Ostrogska, siostra Jana III Sobieskiego. Dzieciństwo spędziła w Żółkwi, wychowywana przez matkę Teofilę Sobieską w surowej i pobożnej atmosferze. Początkowo planowano zapewne oddać ją do zakonu, lecz po śmierci ojca, Jakuba Sobieskiego, matka zdecydowała, …

Kochański Adam Adamandus herbu Lubicz (artykuł, Silva Rerum)

Kochański Adam Adamandus herbu Lubicz (1631-1700), jezuita, konstruktor machin i zegarów, matematyk. W 1652 r. wstąpił do zakonu jezuitów w Wilnie, następnie (w wyniku konfliktów z przełożonymi) wielokrotnie zmieniał miejsca pobytu, przebywając w Würzburgu, Moguncji, Bamberdze, Florencji, Pradze, Ołomuńcu i …

Aigner Chrystian Piotr (artykuł, Silva Rerum)

Aigner Chrystian Piotr (1756-1841) – studiował w Rzymie dzięki stypendium króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po powrocie do Polski w 1782 wstąpił do wojska i w dziesięć lat później został profesorem korpusu inżynierów. Walczył w powstaniu kościuszkowskim i za namową Najwyższego …

Tatarkiewicz Jakub (artykuł, Silva Rerum)

Tatarkiewicz Jakub (1798-1854) - studiował w Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Królewskiego w Warszawie u Pawła Malińskiego i Antoniego Brodowskiego, a od 1823 r. w Akademii św. Łukasza w Rzymie u Bertela Thorvaldsena. Pomagał mu w tworzeniu modelu pomnika księcia Józefa …

Kuchnia polska, czyli bigos z kapustą (artykuł, Silva Rerum)

Bigos z kapustą – czy nie brzmi to jak masło maślane? Czy można sobie wyobrazić bigos bez kapusty? Czy to polskie danie narodowe, z którego słusznie jesteśmy dumni i bez którego trudno nam sobie wyobrazić naszą kuchnię, mogło się kiedyś …

Mundury wojewódzkie (artykuł, Silva Rerum)

Ustawami z 1776 i 1780 roku sejm Rzeczypospolitej wprowadził tzw. mundury wojewódzkie – noszone przez szlachtę uniformy w kolorach wybranych przez poszczególne województwa. Wprowadzony odgórnie ubiór odegrał ważną rolę nie tylko w rozwoju stroju narodowego, ale i przyczynił się do …

Ślimaki a kuchnia staropolska (artykuł, Silva Rerum)

Wacław Potocki w wierszu „Bankiet włoski” opisuje posiłek, jakim polskiego szlachcica uraczył osiadły w Polsce znajomy Włoch. W oczach ortodoksyjnego wielbiciela kuchni polskiej włoskie specjały są swego rodzaju anty-kuchnią. Niewielkie porcje, duża ilość warzyw i minimalne racje mięsa sprawiły, iż …

Wiśniowiecki Dymitr Jerzy h. własnego (1631-1682) (artykuł, Silva Rerum)

Wiśniowiecki Dymitr Jerzy h. własnego (1631-1682), hetman wielki koronny, kasztelan krakowski. Po kilkuletniej nauce w Akademii Krakowskiej wziął udział w wojnie z powstańcami Bohdana Chmielnickiego, uczestnicząc w walkach pod Zborowem (1649), Beresteczkiem (1651), Żwańcem (1653) i Ochmatowem (1655). W pierwszym …

Jakub Ludwik Sobieski (1667-1737), książę na Oławie (artykuł, Silva Rerum)

Pierworodny hetmana wielkiego Jana Sobieskiego i Marii Kazimiery de la Grange d’ Arquien przyszedł na świat w Paryżu 2 listopada 1667 r. Zdrowe i tłuste niemowlę otrzymało imiona Jakub (po dziadku – kasztelanie krakowskim) oraz Ludwik (na cześć Ludwika XIV, …

Święta księżna Kinga przed Madonną (artykuł, Silva Rerum)

Kunegunda, znana w Polsce jako Kinga (1234 – 1292), królewna węgierska z dynastii Arpadów, w wyniku zawiłych dynastycznych porozumień, w 1239 r., licząc lat 5, została zaręczona z księciem sandomierskim (a później krakowskim) Bolesławem, który przeszedł do polskiej historii jako …

Ochmatów – 29 I 1655-1 II 1655 – niepełne zwycięstwo (artykuł, Silva Rerum)

18 stycznia 1654 roku Rada Perejasławska ogłosiła przyłączenie Ukrainy do Rosji. Rzeczypospolita nie mogła się zgodzić na tak jawną ingerencję w wewnętrzne sprawy oraz utratę żyznej prowincji. Zapewniwszy sobie pomoc Chanatu Krymskiego, wiosną 1654 roku wojska polskie ruszyły na Ukrainę. …

Teza Andrzeja Kuropatnickiego (artykuł, Silva Rerum)

Z osobą Jana III Sobieskiego wiąże się jedno z lepszych dzieł graficznych Bartholomäusa Kiliana Młodszego – miedzioryt powstały po 1682 r. według rysunku śląskiego artysty Marcina Antoniego Lublińskiego, znany powszechnie jako tzw. Teza Andrzeja Kuropatnickiego. Należy w tym miejscu wyjaśnić, …

Literatura staropolska o wadach i cnotach kobiet (artykuł, Silva Rerum)

Wieki XVI–XVIII to okres, w którym zainteresowanie kobietą, jej naturą, zaletami i wadami, miejscem w rodzinie jest wyjątkowo intensywne. W całej Europie wydawano dzieła o kobietach. W Rzeczypospolitej było podobnie. W krakowskiej oficynie Macieja Wirzbięty wydrukowano w 1566 roku dzieło …

Słodkości Stanisława Czernieckiego (artykuł, Silva Rerum)

W drugiej połowie XVII wieku, a więc w czasie, z którego pochodzą pierwsze polskie książki kucharskie, cukier i słodycze były już w kuchni polskiej w pełni zadomowione. Mimo to Stanisław Czerniecki, autor pierwszej polskiej książki kucharskiej z 1682 roku nie …

Mikołaja Reja kłopoty z modą (artykuł, Silva Rerum)

Mikołaj Rej, słusznie zwany ojcem literatury polskiej, z dumą oznajmił światu, „iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. Patriotyzm pana Reja dotyczył zresztą w wielu innych sfer życia. Poeta z zapałem występował także przeciw obcym wpływom w dziedzinie mody, …

Nieodrobione lekcje Jakuba Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Pewnego pięknego wiosennego dnia dwudziestoletni student Jakub Sobieski udał się na paryskie przedmieście by zobaczyć łuki triumfalne wystawione z okazji koronacji królowej Marii Medycejskiej. Ojciec przyszłego króla Polski był wzorowym studentem. W Paryżu przebywał już trzy lata, pilnie przy tym …

Pigwa lecznicza (artykuł, Silva Rerum)

Powszechnie uważano i dalej się uważa, że pigwa ma właściwości lecznicze. Anonimowy autor „Mody bardzo dobrej smażenia rożnych konfektów i innych słodkości” doradzał swym czytelnikom zażywanie oryginalnej polewki winno-pigwowej jako lekarstwa na żołądek oraz „laksującego” soku pigwowego w przypadku zatwardzenia. …

„Po węgiersku” czy „à la Ste Ménéhoult” (artykuł, Silva Rerum)

Biorąc do ręki staropolską książkę kucharską, czy to będzie Compendium ferculorum Stanisława Czernieckiego, czy też Kucharz doskonały Wojciecha Wielądko, powinniśmy zdawać sobie sprawę, iż w żadnym wypadku nie będzie ona przypominała dzisiejszych tego typu publikacji. Napotkamy problemy nie tylko odczytując …

Skąd się wzięły gazety? (artykuł, Silva Rerum)

Słowo "gazeta" jest dziś w powszechnym obiegu. Skąd się wzięło? Po raz pierwszy z terminem gazetta spotykamy się w XVI wieku i ma to związek z wojną prowadzoną przez Wenecję z Portą Ottomańską w 1563 roku. W trakcie tejże wojny …

Obsługa uczty staropolskiej (artykuł, Silva Rerum)

Stanisław Czerniecki, autor pierwszej polskiej książki kucharskiej Compendium ferculorum, napisał w jej wstępie, iż w przygotowaniach do wystawnego bankietu, to do kuchmistrza należało zrozumieć intencyją pana swego albo autora sprawcę bankietu, jako wiele gości ma mieć i zrozumieć stół, a …

Husarskie konie (artykuł, Silva Rerum)

Husarskie konie miały być zdrowe, mało wymagające, szybkie, a przede wszystkim masywne oraz zdolne do długotrwałego wysiłku. Większość koni, jakie trafiały w szeregi husarii, hodowano na terenach Rzeczypospolitej. Wiązało się to z faktem, iż zaopatrywanie armii w konie drogą importu …

Rozmach i skromność polskiego wesela (artykuł, Silva Rerum)

Stanisław Czerniecki, autor pierwszej polskiej książki kucharskiej, pozostawił nam także opis „aktu weselnego” Konstancji Lubomirskiej (córki marszałka wielkiego Jerzego Sebastiana) i Felicjana Potockiego (syna hetmana wielkiego koronnego Stanisława). Uroczystości weselne miały trwać cały tydzień. Ucztę przyrządzało siedemdziesięciu pięciu kucharzy, a …

Szlachta (artykuł, Silva Rerum)

Spośród wszystkich warstw społecznych Rzeczypospolitej Bernard O’Connor najwięcej uwagi poświęcił szlachcie. Jej liczebność określił na nieco poniżej 10 proc. ogółu mieszkańców kraju. Historycy przez długi czas bezkrytycznie powtarzali taką ocenę. Obecnie przyjmuje się, że szlachta stanowiła ok. 5,5–6,5 proc. populacji, …

Rarogi. Ptaki łowcze w staropolskich księgach o myślistwie (artykuł, Silva Rerum)

Piotr Krescentyn w Księgach o gospodarstwie i o opatrzeniu rozmnożenia rozlicznych pożytków każdemu stanowi potrzebnych, wydanych w języku polskim w 1549 r. w Krakowie, zauważył, iż ludzie starzy, bacząc ptaki na powietrzu latające trudne być ku ułowieniu, o to stali, …

Zagraniczne wina w Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Mimo iż wino stało się powszechnym wśród szlachty trunkiem dopiero w XVII wieku, to jego import i spożycie notujemy już od średniowiecza. Pod koniec XVI wieku o wino trudno było jeszcze w gospodach i podróżni, chcący skosztować tegoż napoju, musieli …

Gorycz zwycięstwa pod Wiedniem (artykuł, Silva Rerum)

W wyprawie wiedeńskiej wzięło udział wielu mieszkańców Prus Królewskich, wielu z nich nie wróciło, jak np. wojewoda pomorski Władysław Denhoff, który zginął pod Parkanami 9 października 1683 r. Razem z królem zabrali się dwaj zakonnicy, bracia Haccy, Jan Franciszek, jezuita …

Nowożytne Polaków spotkania z modą zachodnią: peregrynanci (artykuł, Silva Rerum)

„I wzorów nie szukamy za granicą, ale uczymy się przyjmować i cenić nasze” – zwracał się do króla Zygmunta Gabriel Kilian Ligęza z Bobrku, studiujący w Douai syn podskarbiego wielkiego koronnego, przyszły łożniczy królewski, wystrojony na druku swej tezy filozoficznej …

Szmuklerze i pasamonicy (artykuł, Silva Rerum)

Fajas, cordoncillos, entorchados, gurbiones, molinillos, passadillos, soguillas, grandujados, pestañas, abanillos, trencillas, pignillas – dziś trudno nam zrozumieć sens dawno przebrzmiałych terminów hiszpańskiego rzemiosła pasamonicznego. Francuskie passement i włoskie passamano wywodzą się od hiszpańskich wyrobów szmuklerskich rozpowszechnionych na Półwyspie Iberyjskim przez …

Rosyjski dyplomata Paweł Tołstoj – obserwator Rzeczypospolitej (artykuł, Silva Rerum)

Zdumiewająca wprost jest skrupulatność, z jaką dyplomata sporządzał swoje notatki. Przy każdej miejscowości starał się podać jakąś ciekawostkę dotyczącą jej historii czy zabudowy. Szczególnie zdawały się go interesować obiekty sakralne. Połonka i Słonim 20 kwietnia. Obiadowałem w miasteczku Chwostowicach. W tym miasteczku …

Na zbój (artykuł, Silva Rerum)

Zbójnictwo to specyficzna forma przestępczości, jaka wykształciła się u podnóża Karpat i w Górach Świętokrzyskich na przełomie XVI i XVII w. Niezależne watahy grabiły kupców ciągnących szlakami handlowymi z Węgier i ze Śląska, napadały na dwory szlacheckie i zamożniejsze gospodarstwa …

Ventas i posadas – hiszpańskie koszmary staropolskich podróżników (artykuł, Silva Rerum)

Okazuje się, iż realia podróży przez hiszpańskie pustkowia i bezdroża miały wiele wspólnego z literacką fikcją zaprezentowaną przez Jana Potockiego w powieści „Rękopis znaleziony w Saragossie”, na pewno inspirowaną jego rzeczywistymi, dwukrotnymi podróżami po Półwyspie Iberyjskim. Wielu polskich podróżników w …

O „miłościwym lecie”, czyli roku jubileuszowym (artykuł, Silva Rerum)

W roku 1651 w krakowskiej drukarni Franciszka Cezarego ukazała się książka Iubilaeus seu remissa noxarum (Jubileusz, czyli darowanie kar), skierowana – jak wskazywał dodatek do tytułu – do penitentów i penitencjarzy. W tej samej oficynie drukarskiej wyszła w tym samym …

Aukcja sprzed dwustu lat (artykuł, Silva Rerum)

Od czasu do czasu zdarzało się w Warszawie coś niecodziennego, jak np. aukcja przedmiotów po zmarłym właścicielu. W jednym ze swoich felietonów Gerard Maurycy Witowski pozostawił nam szczegółowy opis takiego wydarzenia. Zawiadomienie o aukcji wywieszano zawczasu na ulicach w formie afisza, …

Na Bielany! (artykuł, Silva Rerum)

W Warszawie początków XIX wieku bardzo hucznie obchodzonym świętem kościelnym były Zielone Świątki, „bodaj najstarsza i najtrwalsza tradycja w dziejach obyczaju Warszawy”, jak pisał w swoim felietonie Gerard Maurycy Witowski. Większość mieszkańców miasta wybierała się wówczas na doroczny odpust u …