• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Na tropie pamiątek po Janie III Sobieskim (artykuł, Ad Villam Novam)

Królewska linia rodu Sobieskich ostatecznie zgasła w Żółkwi 8 maja 1740 roku w momencie, gdy oczy zamknęła wnuczka Jana III i córka Jakuba Ludwika Sobieskiego, Maria Karolina de Bouillon. Zgodnie z wcześniej zawartą umową, potwierdzoną w testamencie, panem dóbr Sobieskich, …

Tłumaczenia listów królowej Marii Kazimiery | prace zrealizowane w 2016 r. (artykuł, Ad Villam Novam)

Dzięki porozumieniu między Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie a Narodowym Historycznym Archiwum Białorusi w Mińsku (NGAB), w ramach wspólnego projektu zostały podjęte prace nad tłumaczeniem i wydaniem listów królowej Marii Kazimiery. Listy te znajdują się w dawnym Archiwum …

Wizja pośmiertnych kłopotów (artykuł, Ad Villam Novam)

Czytając w archiwach dokumenty pozostawione przez różnych ludzi, możemy sobie wyrobić zdanie na temat ich upodobań, wartości, którym hołdowali, a także wysondować, na co poświęcali najwięcej uwagi i czasu. Wiadomo, że pod koniec życia każdy zastanawia się nad tym, co …

Kontrakt na sady żółkiewskie (artykuł, Ad Villam Novam)

W drugiej połowie XVIII stulecia Żółkiew już dawno miała za sobą czasy swojej świetności. Skończyły się one, gdy zszedł z tego świata król Jan III, który uważał ją za swoją ulubioną rezydencję. Kolejne lata upływały pod znakiem niszczących wojen i …

Dokumenty do dziejów wilanowskiej nieruchomości ziemskiej, t. 2 (artykuł, Ad Villam Novam)

Ze wstępu autora: Edycja niniejszych źródeł stanowi kolejny, drugi tom serii publikacji materiałów archiwalnych odnoszących się do dziejów gospodarczych wilanowskiej nieruchomości ziemskiej w XX wieku.Opublikowane w tomie drugim dowody kasowe, które są przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych, w aktach …

Dokumenty do dziejów wilanowskiej nieruchomości ziemskiej, t. 1 (artykuł, Ad Villam Novam)

Ze Wstępu dr. Mirosława Kłuska: Dla badacza zajmującego się funkcjonowaniem nieruchomości ziemskiej w okresie międzywojennym wielką wartość przedstawiają dokumenty archiwalne odnoszące się do dziejów poszczególnych rodów ziemskich. Należą do nich Bilanse Dóbr i Interesów Adama hr. Branickiego za lata 1928/1929, …

Gospodarka rolna w zespole pałacowo-parkowym w Wilanowie (artykuł, Ad Villam Novam)

Ze wstępu autora: W okresie międzywojennym wilanowska nieruchomość ziemska stanowiła obszerny zespół gospodarki rolnej, istniejący od końca XVII w., i składała się z kilku nierozerwalnie powiązanych ze sobą części2. Jedna z nich określana była mianem „gospodarstwa rolnego”, składały się na nią …

Odzyskiwanie ruchomości przez spadkobierców Adama Branickiego (artykuł, Ad Villam Novam)

Ze wstępu autora: W Archiwum Akt Nowych (AAN) w zespole Urzędu Rady Ministrów w Warszawie (URM w Warszawie) oraz w Archiwum Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (AMKiDN) w teczce „Zwrot ruchomości z pałacu Wilanowskiego spadkobiercom po Adamie Branickim” znajdują się dokumenty …

Problem legalności działań Państwowego Banku Rolnego (artykuł, Ad Villam Novam)

Ze wstępu autora: W niniejszym artykule podejmujemy próbę oceny działalności instytucji bankowej Generalnej Guberni wykorzystującej aparat przedwojennego Państwowego Banku Rolnego – jednego z największych banków realizujących zadania wytyczone przez rząd II RP, tj. obsługi reformy rolnej w okresie międzywojennym. Jak się …

Wycena nieruchomości i ruchomości wilanowskiej nieruchomości ziemskiej w okresie od ich nabycia przez Adama Branickiego w 1927 roku do początku lat 30. XX wieku (artykuł, Ad Villam Novam)

Wycena nieruchomości i ruchomości wilanowskiej nieruchomości ziemskiej została ujawniona przy okazji ich nabycia przez Adama Branickiego w 1927 roku. W czerwcu 1926 roku w swoich dobrach w Montrésor we Francji zmarł Ksawery Branicki, pozostawiając jako jedynych spadkobierców wdowę Annę Branicką …

Ocena ważności sprzedaży nieruchomości ziemskich w Generalnym Gubernatorstwie na przykładzie wilanowskiej nieruchomości ziemskiej (artykuł, Ad Villam Novam)

W niniejszym artykule zostaje podjęta próba oceny podstaw prawnych i procedury sprzedaży nieruchomości ziemskich w Generalnym Gubernatorstwie (GG) wraz z analizą wpisów odzwierciedlających transakcję w księgach wieczystych i ich oceną pod kątem obecnego statusu prawnego nieruchomości w kontekście podobnych transakcji …

"Inwentarze ogrodów wilanowskich" (artykuł, Ad Villam Novam)

Pomarańczarnia, 1729, Wilanów Fragment z inwentarza ogrodu włoskiego w Wilanowie pochodzący z 27 czerwca 1729. Można dzięki niemu poznać jak wyglądała ówczesna Pomarańczarnia. Wiazd do Ogrodu z południa Wrota podwoyne Stare z poręczem nabiegunach drewnianych bratnalami zelaznemi zbiiane z Skoblami y wrzeciądzem …

Nieruchomości ziemskie i ich właściciele w postępowaniach administracyjnych z lat 1944–1950 wywołanych realizacją dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej (artykuł, Ad Villam Novam)

Fragment wstępu Autora: Prezentowana publikacja stara się przedstawić głównie kwestię nieruchomości ziemskich i ich właścicieli w postępowaniach administracyjnych z lat 1944–1950 wywołanych realizacją dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Podjęto w niej próbę odpowiedzi na następujące pytania: 1. co rozumiano w momencie …

Królewska rezydencja w Żółkwi w XVIII wieku tom II 2009 (artykuł, Ad Villam Novam)

Drugi tom serii wydawniczej Ad villam novam zawiera XVIII i XIX - wieczne inwentarze zamku w Żółkwi, zebrane i opracowane przez dr Tadeusza Bernatowicza. (...) Zainteresowanie inwentarzami żółkiewskimi wypływa w oczywisty sposób z rozległych potrzeb badawczych nad kulturą artystyczną na …

Rezydencja i dobra wilanowskie w świetle materiałów archiwalnych z Biblioteki Czartoryskich w Krakowie tom III 2010 (artykuł, Ad Villam Novam)

Publikowane w kolejnym, trzecim już tomie Ad Villam Novam materiały źródłowe dotyczą tym razem rezydencji wilanowskiej. Prezentowany materiał stanowi część zachowanego fragmentarycznie w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie wilanowskiego archiwum gospodarczego rodzin Sieniawskich i Czartoryskich.Trzeba tu wyraźnie nadmienić, że publikowane przez …

Warszawskie inicjatywy budowlano-artystyczne Augusta Aleksandra Czartoryskiego w świetle materiałów archiwalnych z Biblioteki Czartoryskich w Krakowie tom IV 2010 (artykuł, Ad Villam Novam)

Kolejny, czwarty tom Ad Villam Novam prezentuje materiały źródłowe dotyczące warszawskich inicjatyw budowlano-artystycznych księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego, głównie – choć nie wyłącznie – związanych z pierwszoplanową rezydencją stołeczną, jaką był pałac przy KrakowskimPrzedmieściu (w źródłach określany jako „Pałac przy Karmelitach” …

Inwentarz Generalny 1696 z opracowaniem tom VI 2012 (artykuł, Ad Villam Novam)

Większość dotychczasowych publikacji na temat pałacu wilanowskiego koncentrowała się głównie na omówieniu jego koncepcji architektonicznej. Analizowane i dyskutowane były nawarstwienia kolejnych etapów przebudowy, treści ikonograficzne dekoracji malarskich i rzeźbiarskich, ich gama kolorystyczna. Przedstawiano administracyjne aspekty rezydencji w kontekście całego klucza …

Źródła do dziejów Sobieskich z Archiwum w Mińsku i zbiorów francuskich tom VII 2012 (artykuł, Ad Villam Novam)

Ród Sobieskich niewątpliwie należy do najbardziej znanych staropolskich rodów magnackich, wydał bowiem znanych działaczy politycznych i wojskowych, którzy od końca XVI wieku aż po śmierć synów Jana III pozostawali aktywnymi graczami polskiej sceny politycznej. Nie ulega jednak wątpliwości, że największą …

Żyd Żelik (artykuł, Ad Villam Novam)

Synowie Jana III odziedziczyli po ojcu ogromny majątek. Nie obyło się oczywiście bez narzekań. Majątek jakby wielki nie był, zawsze mógłby być większy. Najmłodszemu z braci, Konstantynowi Władysławowi (1680-1726) przypadła Żółkiew, rodowe gniazdo Żółkiewskich, ale i w końcu Sobieskich. Królewicz …

Problemy w zamkowym ogrodzie w Żółkwi (artykuł, Ad Villam Novam)

Kłopoty z pracownikami to nie tylko zjawisko dzisiejszych czasów. Chyba stare jak świat, a przynajmniej sięgające połowy XVIII w. Z problemem tym przyszło się zmagać nieznanemu nam nawet z imienia zapewne ogrodnikowi, odpowiedzialnemu za ogród przy zamku żółkiewskim. Umiał pisać, …

Jak robak i pleśń szkodziły fortunie Sobieskich (artykuł, Ad Villam Novam)

Tytuł może tchnie ironią, ale ile w nim okrutnej prawdy. Gdy w dzisiejszych czasach zapytamy w archiwach czy w bibliotekach, które mają w swoich magazynach zgromadzone ogromne ilości papierowych dokumentów, każdy archiwista czy bibliotekarz powie nam, że właśnie wilgoć i …

Zyski królewicza Konstantyna z inwestycji w wyprawę do Indii (artykuł, Ad Villam Novam)

Jean Pelucchi musiał być człowiekiem nadzwyczaj, zdolnym obrotnym i mającym koneksje w środowisku finansów Europy pierwszych dziesięcioleci XVIII w. W różnych stolicach starego kontynentu reprezentował interesy Marii Kazimiery oraz jej synów. Bywał w Wiedniu, Rzymie, Paryżu. Pożyczał i oddawał pieniądze, …

Problem nudnych archiwaliów (artykuł, Ad Villam Novam)

Bardzo wiele osób, które po raz pierwszy udają się do archiwów czy bibliotek i sięgają do dokumentów z XVII czy XVIII w., jest przekonanych, że na każdej wręcz stronie będą czytać historie jakby żywcem wyjęte z „Trylogii” H. Sienkiewicza. Co …

Rady JM Pana Stanisława Godlewskiego (artykuł, Ad Villam Novam)

Awantury pomiędzy królewiczami i ich matką o dobra pozostawione przez zmarłego Jana III nie były żadną tajemnicą. Sobiescy nawet zbytnio się z tym nie kryli. Nie trzeba było długo czekać, by przeciwnicy ewentualnej kandydatury Sobieskich do tronu zaczęli swary w …

Niepiękne rzeczy na króla Jana III w sekretnych kieszonkach (artykuł, Ad Villam Novam)

Chyba w całej Rzeczypospolitej nie było człowieka, który by nie zdawał sobie sprawy z niechęci, wręcz nienawiści, jaka panowała pomiędzy królem Janem III a wojewodą wileńskim i zarazem hetmanem wielkim litewskim Michałem Kazimierzem Pacem. Wielu zadawało sobie pytanie o jej …

Twierdza niezdobyta – Kamieniec Podolski (artykuł, Ad Villam Novam)

W 1691 r. starzejący się, podupadający na zdrowiu król Jan III ruszył na ostatnią swoją wyprawę przeciwko Turkom. Podobnie jak te wcześniejsze z okresu powiedeńskiego, i ta zakończyła się niepowodzeniem. Zniechęcony monarcha, przybity dodatkowo potężniejąca opozycją, ostatecznie porzucił marzenia o …

Krnąbrni uczniowie lwowskich dominikanów (artykuł, Ad Villam Novam)

Za moich czasów tak nie było! Za moich czasów młodzież była inna, oczywiście lepsza, grzeczniejsza i pilniejsza! Czy rzeczywiście? Oto jest pytanie! Ciekawe, jak by na nie odpowiedziano 300 lat temu, np. dominikanie ze Lwowa, zajmujący się edukowaniem młodych ludzi.Mikołaj …

Utracjusz królewicz Konstanty (artykuł, Ad Villam Novam)

Jak utracjusz doprowadza nawet kwitnącą firmę do upadku? Bierze na nią kredyty, bawi się i żyje ponad stan, nie martwiąc się zbytnio o los firmy. Jak z poniższego i wielu innych dokumentów wynika, trzy wieki temu tak żył królewicz Konstanty, …

Haki w szafach (artykuł, Ad Villam Novam)

Jak się okazuje, haki, haczyki w szafach czy szufladach nawet na bliskich współpracowników przechowywano i w dawniejszych czasach. Jeden z najbardziej zaufanych sług Sobieskich, kawaler maltański, Franciszek Wierusz Kowalski, jako człek przezorny, przechowywał listy na innego zaufanego ich sługę, Jana …

Żydowscy mieszkańcy Żółkwi przed sądami (artykuł, Ad Villam Novam)

Żółkiew założył w 1597 roku hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski. Była ona specjalnie projektowana tak, aby spełniła wszystkie warunki modnej wówczas idei miasta idealnego. Kilka lat później, bo w roku 1603, Żółkiew za przywilejem króla Zygmunta III otrzymała prawa miejskie. …

Wstydliwa sprawa, czyli jak w Żółkwi pieniądze fałszowano (artykuł, Ad Villam Novam)

Pieniądze fałszowano, odkąd sięga pamięć. Czyniono to na różne sposoby. Wartość metalowych monet opierała się na ich wadze, a przede wszystkim na zawartości szlachetnego kruszcu. Prawo do bicia pieniądza rezerwowali sobie zazwyczaj panujący. Niekiedy specjalnymi przywilejami pozwalali na to niezwykle …

Dole i niedole arendarza dóbr magnackich (artykuł, Ad Villam Novam)

O potędze magnata w dawnej Rzeczypospolitej decydowała ilość posiadanych dóbr ziemskich. Niektóre rody u szczytu swojej potęgi dysponowały rozległymi majątkami rozrzuconymi zarówno po Koronie, jak i po Wielkim Księstwie Litewskim. Dla przykładu majątki Radziwiłłów znajdowały się głównie na Litwie, jednak …

Gdy sam król się nie oprze (artykuł, Ad Villam Novam)

Każdy ma jakieś słabości. Jan III lubował się w przedmiotach orientalnych, co znajduje swoje odzwierciedlenie w inwentarzach. Potrzebami królewskiego dworu zajmowali się urzędnicy, oni wydawali polecenia zakupu różnych dóbr czy zapłaty za różne przedmioty. Jednak znajdziemy i takie, które skreślił …

Zarobić każdy chce (artykuł, Ad Villam Novam)

W interesach nikt nie lubi być wystawiany do wiatru. Pan Tomasz Budny kupił staw od starosty szczerzeckiego Ludwika de la Grange d’Arquien. Zapłacił pieniędzmi. Wielkie było jego oburzenie, gdy starosta ponownie zażądał zapłaty. Twierdził, że nie pamięta, aby Budny mu …

Zagnojone ulice, zagnojone miasta (artykuł, Ad Villam Novam)

Miasteczka w Rzeczypospolitej nie posiadały kanalizacji odprowadzającej nieczystości. Wyrzucano je przed domy, wylewano z okien, na ulicę, nie tylko ludzkie, ale i zwierząt, które hodowano. Efekt był niesamowity, zwłaszcza gdy deszcze zamieniały ulice w rynsztoki. Z takim stanem rzeczy właściciele …

Sprawa zaginionych butów (artykuł, Ad Villam Novam)

Pan Jakimowicz został wplątany przez organistę z farnego kościoła w Żółkwi w aferę z butami. W jej wyniku został bosy. Od zarządcy dóbr żółkiewskich Andrzeja Wolskiego domagał się, aby ten wartość butów potrącił organiście z wynagrodzenia i mu ją zwrócił. Jakimowicz …

Prezent weselny jako zachęta do służby (artykuł, Ad Villam Novam)

W czasach króla Jana III ceniono poddanych będących dobrymi fachowcami. Niezadowolony mógł zwyczajnie któregoś dnia zniknąć, czyli odejść. Niejaki Jacenty, człek młody, był dobrze zapowiadającym się złotnikiem. Właśnie w początku 1696 r. się żenił, co nie umknęło uwadze sług Jana …

Gramota osieroconych Stanów Rzeczypospolitej do cara Aleksego Michajłowicza z 1674 r. (artykuł, Ad Villam Novam)

11 listopada 1673 r. pod Chocimiem wojska koronne i litewskie dowodzone przez Jana Sobieskiego odniosły wspaniałe zwycięstwo nad 30-tysięczym korpusem tureckim dowodzonym przez Husseina Paszę. Wiktoria nie została jednak należycie wykorzystana z uwagi na postawę Litwinów. Dzień wcześniej we Lwowie …

Gratulacje Jana III dla nowego cara Fiodora Aleksejewicza (1676) (artykuł, Ad Villam Novam)

8 lutego 1676 r. zmarł w Moskwie car Aleksy Michajłowicz. Jego syn i następca Fiodor III Aleksejewicz dziesięć dni później wystosował do Jana III uroczystą gramotę, w której informował o objęciu władzy. Nowy car powiadamiał także swojego zachodniego sąsiada, że …

„Nie mam czasu na koronację, wyruszam na front!”. Jan III Sobieski do Aleksego Michajłowicza 1674–1675 (artykuł, Ad Villam Novam)

We wrześniu 1673 r. strona Polska wznowiła działania zaczepne przeciwko Turkom. W październiku Mikołaj Hieronim Sieniawski zdobył Międzybóż, a trzy tygodnie później Jan Sobieski odniósł wielkie zwycięstwo pod Chocimiem nad wojskami dowodzonymi przez Husejna Paszę. Na początku grudnia Turcy opuścili …

Persja w stosunkach polsko-rosyjskich 1674–1675 (artykuł, Ad Villam Novam)

Zmagania z Turcją sprawiły, że władcy zarówno Polski, jak i Rosji, z nadzieją patrzyli na ewentualną dywersję, którą mogła uczynić na tyłach Osmanów ich stara konkurentka Persja. Jedyna droga, którą można było prowadzić korespondencję między królem polskim a szachem perskim, …

Dole i niedole starego sługi Sobieskich (artykuł, Ad Villam Novam)

Wiele osób, m.in. Atanazy Miączyński, Marek Matczyński czy Stanisław Antoni Szczuka, związało swój los z pnącym się po szczeblach kariery Janem Sobieskim. Nie pochodzili oni z wielkich rodów, byli jego towarzyszami w obozach wojskowych i na polach bitew, wspierali go …

Wizyta posła moskiewskiego Jemieliana Ukraincewa w Wilanowie w czerwcu 1680 r. (artykuł, Ad Villam Novam)

1 maja 1680 r. wjechali uroczyście do Warszawy posłowie carscy Jemielian Ukraincew i Iwan Pronciszczew. Wyniki misji nie były zadowalające, strony dążyły bowiem do różnych celów. Polacy chcieli sojuszu ofensywnego przeciwko Turcji, natomiast Rosjanie proponowali sojusz defensywny. Negocjacje miały być …

Dary Jana III wręczone posłom moskiewskim w 1680 r. (artykuł, Ad Villam Novam)

W styczniu 1680 r. w Moskwie postanowiono o wysłaniu do Rzeczypospolitej nowego poselstwa w celu negocjowania układu o połączeniu sił i wspólnej walce z Półksiężycem. Władze rosyjskie dążyły do sojuszu obronnego, gwarantującego wzajemne wsparcie wojskowe na wypadek ataku wspólnego wroga …

Ludzie supliki piszą (artykuł, Ad Villam Novam)

Już dawno temu badacze przeszłości zrozumieli, że historia to nie tylko „Żywoty sławnych mężów”, dzieje wielkich zmagań wojennych czy dworskie intrygi na szczytach władzy. Przeszłość to także sprawy na pozór drobne, zwykli ludzie ze swoimi problemami, troskami, radościami i nadziejami. …

Zaufany do końca. Maria Kazimiera do Marka Matczyńskiego w styczniu 1697 r. (artykuł, Ad Villam Novam)

Nie od dziś wiadomo, że Marek Matczyński był jednym z najbardziej zaufanych ludzi z kręgu króla Jana III. Przyjaźnił się z przyszłym władcą jeszcze w czasach młodzieńczych. Jednym z najbardziej wyraźnych tego dowodów był fakt, iż to on właśnie zakupił …

Pretensje duchownych żółkiewskiej kolegiaty (artykuł, Ad Villam Novam)

Wzniesiony w latach 1606–1618 z inicjatywy hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego kościół w Żółkwi miał być miejscem wiecznego spoczynku członków jego rodziny, a także świadczyć o ich militarnych dokonaniach na służbie Rzeczypospolitej. I rzeczywiście – niedługo po oddaniu kościoła do …

Jak z chłopców robiono tkaczy (artykuł, Ad Villam Novam)

Olbrzymie dobra magnackie powinny przynosić dochód. To wiedział każdy magnat i oczekiwał, by do jego szkatuły regularnie spływała z nich brzęcząca gotówka. W jednych dobrach udawało się to lepiej, a w innych gorzej. Wiele zależało od zaangażowania magnata w sprawy …

Jak wojsko koronne z kontystami wojowało (artykuł, Ad Villam Novam)

W czerwcu 1697 r. po raz trzeci w historii doszło w Rzeczypospolitej do rozdwojonej elekcji. Część zgromadzonej pod Warszawą szlachty poparła spokrewnionego z francuskim domem panującym Franciszka Ludwika Burbona, ks. de Conti, część zaś – elektora saskiego Fryderyka Augusta z …

Sorocki Ketling (artykuł, Ad Villam Novam)

27 sierpnia 1672 r. po kapitulacji Kamieńca Podolskiego przed armią sułtana Mehmeda IV doszło do eksplozji prochu zgromadzonego w jednej z baszt, w skutek którego miało zginąć ponad pół tysiąca polskich żołnierzy razem z dowódcą fortecznej artylerii, majorem Heykingem (pierwowzorem …