Królewska linia rodu Sobieskich ostatecznie zgasła w Żółkwi 8 maja 1740 roku w momencie, gdy oczy zamknęła wnuczka Jana III i córka Jakuba Ludwika Sobieskiego, Maria Karolina de Bouillon. Zgodnie z wcześniej zawartą umową, potwierdzoną w testamencie, panem dóbr Sobieskich, …
Dzięki porozumieniu między Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie a Narodowym Historycznym Archiwum Białorusi w Mińsku (NGAB), w ramach wspólnego projektu zostały podjęte prace nad tłumaczeniem i wydaniem listów królowej Marii Kazimiery. Listy te znajdują się w dawnym Archiwum …
Czytając w archiwach dokumenty pozostawione przez różnych ludzi, możemy sobie wyrobić zdanie na temat ich upodobań, wartości, którym hołdowali, a także wysondować, na co poświęcali najwięcej uwagi i czasu. Wiadomo, że pod koniec życia każdy zastanawia się nad tym, co …
W drugiej połowie XVIII stulecia Żółkiew już dawno miała za sobą czasy swojej świetności. Skończyły się one, gdy zszedł z tego świata król Jan III, który uważał ją za swoją ulubioną rezydencję. Kolejne lata upływały pod znakiem niszczących wojen i …
Wilanowska nieruchomość ziemska tuż przed II wojną światową składała się z kilku nierozerwalnie powiązanych ze sobą części. W skład pierwszej wchodziły pałac w Wilanowie, muzeum i park wilanowski. Druga – gospodarstwo rolne – składała się z gospodarstwa rolnego w Wilanowie, …
Z artykułu: Tereny dzisiejszego Natolina wchodziły w skład wilanowskiej nieruchomości ziemskiej objętej jedną księgą hipoteczną pod nazwą Dobra Ziemskie Wilanów stanowiącej nierozerwalną całość organizacyjną i gospodarczą. Do pierwszej należały pałac w Wilanowie, muzeum i park wilanowski, drugą figurującą w bilansach dóbr …
Pomarańczarnia, 1729, Wilanów Fragment z inwentarza ogrodu włoskiego w Wilanowie pochodzący z 27 czerwca 1729. Można dzięki niemu poznać jak wyglądała ówczesna Pomarańczarnia. Wiazd do Ogrodu z południa Wrota podwoyne Stare z poręczem nabiegunach drewnianych bratnalami zelaznemi zbiiane z Skoblami y wrzeciądzem …
Fragment wstępu Autora: Prezentowana publikacja stara się przedstawić głównie kwestię nieruchomości ziemskich i ich właścicieli w postępowaniach administracyjnych z lat 1944–1950 wywołanych realizacją dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Podjęto w niej próbę odpowiedzi na następujące pytania: 1. co rozumiano w momencie …
WSTĘP DO TZW. „KORESPONDENCJI SIENIAWSKIEJ"Projekt „Ad Villam Novam” od samego zarania objął swoim zasięgiem jeden z najważniejszych zespołów źródeł do dziejów rezydencji wilanowskiej, jakim są archiwalia zgromadzone w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie. Skomplikowane dzieje tego zbioru, a w jego ramach …
Drugi tom serii wydawniczej Ad villam novam zawiera XVIII i XIX - wieczne inwentarze zamku w Żółkwi, zebrane i opracowane przez dr Tadeusza Bernatowicza. (...) Zainteresowanie inwentarzami żółkiewskimi wypływa w oczywisty sposób z rozległych potrzeb badawczych nad kulturą artystyczną na …
Publikowane w kolejnym, trzecim już tomie Ad Villam Novam materiały źródłowe dotyczą tym razem rezydencji wilanowskiej. Prezentowany materiał stanowi część zachowanego fragmentarycznie w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie wilanowskiego archiwum gospodarczego rodzin Sieniawskich i Czartoryskich.Trzeba tu wyraźnie nadmienić, że publikowane przez …
Kolejny, czwarty tom Ad Villam Novam prezentuje materiały źródłowe dotyczące warszawskich inicjatyw budowlano-artystycznych księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego, głównie – choć nie wyłącznie – związanych z pierwszoplanową rezydencją stołeczną, jaką był pałac przy KrakowskimPrzedmieściu (w źródłach określany jako „Pałac przy Karmelitach” …
Prezentujemy Państwu kolejny odcinek relacji świadków i uczestników wydarzeń, rozgrywająych się w Wilanowie przed wybuchem i w czasie II wojny Światowej. W I tomie Ad Villam Novam opublikowano dziennik Wilhelma Osseckiego i „Pamiętnik Warszawiaka” Ilzy Glinickiej. Główną partię tej części …
Większość dotychczasowych publikacji na temat pałacu wilanowskiego koncentrowała się głównie na omówieniu jego koncepcji architektonicznej. Analizowane i dyskutowane były nawarstwienia kolejnych etapów przebudowy, treści ikonograficzne dekoracji malarskich i rzeźbiarskich, ich gama kolorystyczna. Przedstawiano administracyjne aspekty rezydencji w kontekście całego klucza …
Ród Sobieskich niewątpliwie należy do najbardziej znanych staropolskich rodów magnackich, wydał bowiem znanych działaczy politycznych i wojskowych, którzy od końca XVI wieku aż po śmierć synów Jana III pozostawali aktywnymi graczami polskiej sceny politycznej. Nie ulega jednak wątpliwości, że największą …
Pozornie wydawać by się mogło, że o historii rodziny Sobieskich napisano już wszystko i trudno będzie znaleźć nowe źródła w zbiorach, penetrowanych przez trzysta lat przez kolejne pokolenia badaczy. Tymczasem okazuje się, że także w tej materii los potrafi spłatać …
Synowie Jana III odziedziczyli po ojcu ogromny majątek. Nie obyło się oczywiście bez narzekań. Majątek jakby wielki nie był, zawsze mógłby być większy. Najmłodszemu z braci, Konstantynowi Władysławowi (1680-1726) przypadła Żółkiew, rodowe gniazdo Żółkiewskich, ale i w końcu Sobieskich. Królewicz …
Niejednemu i w dzisiejszych czasach nuży się dochodzić swoich racji po urzędach. Naszym, co bardziej krewkim przodkom również nie było to w smak. Ot taka lokalna szycha, pan chorąży żmudzki Kazimierz Jan Zaranek Horbowski chciał w 1698 r. wejść w …
Sprawna księgowość jest atutem każdej szanującej się firmy. Nie można takowej odmówić karmelitankom bosym ze Lwowa, które doskonale pamiętały o fundacji uczynionej na ich rzecz przez Jana III i Marysieńkę z dóbr żółkiewskich w wysokości 2100 zł., płatnych każdego roku …
Gdy po śmierci Jana III jego synowie wraz z matką dzielili pomiędzy siebie schedę po ojcu, niektóre dobra Maria Kazimiera zatrzymała w swoim władaniu. Jednymi z nich była Tarnopolszczyzna. Wyjeżdżając z Polski, zarząd nad nimi powierzyła swojej bliskiej przyjaciółce, wojewodzinie …
Kłopoty z pracownikami to nie tylko zjawisko dzisiejszych czasów. Chyba stare jak świat, a przynajmniej sięgające połowy XVIII w. Z problemem tym przyszło się zmagać nieznanemu nam nawet z imienia zapewne ogrodnikowi, odpowiedzialnemu za ogród przy zamku żółkiewskim. Umiał pisać, …
Jedną z bogatszych majętności, która po Janie III przypadła jego synom, była Ekonomia Szawelska. Należała do królewskich dóbr stołowych. Po potopie szwedzkim dostała się w ręce Pawła Sapiehy hetmana wielkiego litewskiego, jako forma zwrotu należnych mu od Rzeczypospolitej wydatków na …
Jak wiadomo na wojnach różnie może się zdarzyć. Można stracić zdrowie, a nawet życie. Można było także dostać się do niewoli. W Europie w XVII stuleciu żołnierz, a tym bardziej oficer tej ewentualności aż tak się nie obawiał. Co najwyżej …
W 1691 r. starzejący się, podupadający na zdrowiu król Jan III ruszył na ostatnią swoją wyprawę przeciwko Turkom. Podobnie jak te wcześniejsze z okresu powiedeńskiego, i ta zakończyła się niepowodzeniem. Zniechęcony monarcha, przybity dodatkowo potężniejąca opozycją, ostatecznie porzucił marzenia o …
Za moich czasów tak nie było! Za moich czasów młodzież była inna, oczywiście lepsza, grzeczniejsza i pilniejsza! Czy rzeczywiście? Oto jest pytanie! Ciekawe, jak by na nie odpowiedziano 300 lat temu, np. dominikanie ze Lwowa, zajmujący się edukowaniem młodych ludzi.Mikołaj …
Jak utracjusz doprowadza nawet kwitnącą firmę do upadku? Bierze na nią kredyty, bawi się i żyje ponad stan, nie martwiąc się zbytnio o los firmy. Jak z poniższego i wielu innych dokumentów wynika, trzy wieki temu tak żył królewicz Konstanty, …
Jak się okazuje, haki, haczyki w szafach czy szufladach nawet na bliskich współpracowników przechowywano i w dawniejszych czasach. Jeden z najbardziej zaufanych sług Sobieskich, kawaler maltański, Franciszek Wierusz Kowalski, jako człek przezorny, przechowywał listy na innego zaufanego ich sługę, Jana …
Jakże często zachwycamy się pięknem przedmiotów wykonanych w dawnych czasach, gdy nie dysponowano zaawansowana techniką. Jej brak rekompensowano dokładaną starannością o szczegóły, brakiem pośpiechu, byle tylko otrzymać produkt najwyższej klasy. Tak powstawała szabla dla królewicza Jakuba.Mikołaj Rola Janicki do Franciszka …
Co mogą mieć wspólnego Sobiescy ze zbiorami archiwalnymi w Mińsku? Przecież tak na dobrą sprawę, w porównaniu z terenami koronnymi, ich kontakty z ziemiami Wielkiego Księstwa Litewskiego były znikome. A jednak przez siostrę króla Jana III Katarzynę wydaną za Michała …
W czasie wojny wojsko musiało jeść, pić, ubrać się, uzupełnić zniszczone uzbrojenie, gdzieś przenocować. W XVII w. nie było koszar, magazynów, skarb stale świecił pustkami. Radzono sobie jak umiano. Hetman wielki miał prawo jednostkom naznaczać różne majątki, by w nich …
Wojny z Turkami wymagały żołnierzy i to dobrze uzbrojonych. Skąd zdobyć na to pieniądze, gdy nie znano koszar, magazynów państwowych, a skarb państwa notorycznie świecił pustkami? Rozwiązanie było proste – poszczególnym jednostkom naznaczano wybrane dobra z pozwoleniem na wybranie z …
Stara prawda, przed którą drżą wierzyciele, głosi, że w pewnym momencie długi stają się większym problemem dla wierzyciela niż dla dłużnika. Z pewnością podpisać się pod tym mógł rezydent wenecki Girolamo Alberti, a najbardziej królowa Maria Kazimiera, w której imieniu …
Pieniądze fałszowano, odkąd sięga pamięć. Czyniono to na różne sposoby. Wartość metalowych monet opierała się na ich wadze, a przede wszystkim na zawartości szlachetnego kruszcu. Prawo do bicia pieniądza rezerwowali sobie zazwyczaj panujący. Niekiedy specjalnymi przywilejami pozwalali na to niezwykle …
O potędze magnata w dawnej Rzeczypospolitej decydowała ilość posiadanych dóbr ziemskich. Niektóre rody u szczytu swojej potęgi dysponowały rozległymi majątkami rozrzuconymi zarówno po Koronie, jak i po Wielkim Księstwie Litewskim. Dla przykładu majątki Radziwiłłów znajdowały się głównie na Litwie, jednak …
Ogromne dobra magnackie charakteryzowały się tym, że żyły w nich setki, a nawet tysiące ludzi. Różny był ich status: od zwykłych poddanych do dobrowolnie w nich osiadłych rzemieślników, kupców czy rolników, uprawiających ziemię. Właściciele dóbr próbowali wprowadzić pewne zasady funkcjonowania …
Jan III Sobieski lubił książki. W jakimś stopniu odziedziczył to po przodkach, sam zaś tę namiętność dodatkowo rozwinął. Wyraźnym tego śladem była pozostawiona przez niego bogata biblioteka. W latach 80. z woli króla przeprowadzono poważne prace remontowe na zamku w …
Z wystroju rzeźbiarskiego wilanowskiej rezydencji z czasów Jana III Sobieskiego, tak pałacu, jak i otaczających go ogrodów, do naszych czasów przetrwała tylko część dzieł. Wiele z nich było wybitnej klasy, pochodziły z wiodących wówczas warsztatów niderlandzkich. Fundamentalne znaczenie dla poznania …
Jak szybko i łatwo potrafi przeminąć doznawana chwała, przekonać się gorzko musiał najstarszy syn pogromcy Półksiężyca. W 1708 r. jego szwagier, elektor reński Jan Wilhelm Wittelsbach prosił austriackiego dyplomatę Franza Ferdynanda Kinsky’ego o interwencję u cesarza, aby ten wydał poddanym …
Takiego przyszło mieć prezbiterowi Cerkwi Górnej w Jaworowie. Piotr Szturmak, gdyż o nim mowa, bez ceregieli zagarniał kolejne połacie pól należących do cerkwi. Prośby i tłumaczenia tylko dolewały oliwy do ognia, a Szturmak w niewybrednych słowach urągał prezbiterowi. Przytoczył on …
11 listopada 1673 r. pod Chocimiem wojska koronne i litewskie dowodzone przez Jana Sobieskiego odniosły wspaniałe zwycięstwo nad 30-tysięczym korpusem tureckim dowodzonym przez Husseina Paszę. Wiktoria nie została jednak należycie wykorzystana z uwagi na postawę Litwinów. Dzień wcześniej we Lwowie …
8 lutego 1676 r. zmarł w Moskwie car Aleksy Michajłowicz. Jego syn i następca Fiodor III Aleksejewicz dziesięć dni później wystosował do Jana III uroczystą gramotę, w której informował o objęciu władzy. Nowy car powiadamiał także swojego zachodniego sąsiada, że …
We wrześniu 1673 r. strona Polska wznowiła działania zaczepne przeciwko Turkom. W październiku Mikołaj Hieronim Sieniawski zdobył Międzybóż, a trzy tygodnie później Jan Sobieski odniósł wielkie zwycięstwo pod Chocimiem nad wojskami dowodzonymi przez Husejna Paszę. Na początku grudnia Turcy opuścili …
Zmagania z Turcją sprawiły, że władcy zarówno Polski, jak i Rosji, z nadzieją patrzyli na ewentualną dywersję, którą mogła uczynić na tyłach Osmanów ich stara konkurentka Persja. Jedyna droga, którą można było prowadzić korespondencję między królem polskim a szachem perskim, …
Kontakty dyplomatyczne pomiędzy Państwem Moskiewskim a Polską i Litwą mają swoją długą historię. Z racji położenia geograficznego najwięcej kontaktów ze wschodnim sąsiadem miało Wielkie Księstwo Litewskie i to jego kancelarii powierzono utrzymywanie relacji. Intensywność kontaktów wzrosła szczególnie z końcem XV …
Po odniesieniu wspaniałego zwycięstwa pod Chocimiem w listopadzie 1673 r. wojska polskie i litewskie ruszyły odzyskiwać zajęte przez Turków Ukrainę i Podole. Wkroczyły również do Mołdawii, gdzie zajęły kilka kluczowych fortec. Ich opanowanie miało w zamierzeniach Jana Sobieskiego uniemożliwić Turkom …
17 października 1676 r. w obozie pod Żurawnem podpisany został traktat rozejmowy pomiędzy Rzecząpospolitą a Turcją. Kończył on nie tylko kampanię 1676 r., jak również czteroletnią wojnę z Portą Otomańską, rozpoczętą wielką klęską w 1672 r.Sam fakt zakończenia walk należało …
Do naszych czasów szczęśliwie zachowało się wiele rozmaitych inwentarzy ruchomości. Sporządzali je magnaci na potrzeby kolejnych pożyczek pod zastaw, a także szlachta – po śmierci właścicieli i przy różnych okazjach za ich żywota. Posiadane przez nich przedmioty nie przedstawiały często …
Przypadki dzieciobójstwa zdarzały się w każdym momencie dziejów ludzkości i w każdej kulturze. Zawsze spotykały się ze zdecydowanym potępieniem, nie zawsze jednak możliwe było poznanie okoliczności, które doprowadziły do popełnienia zbrodni.W aktach sądowych z terenu dóbr żółkiewskich, z czasów władania …
W czerwcu 1697 r. po raz trzeci w historii doszło w Rzeczypospolitej do rozdwojonej elekcji. Część zgromadzonej pod Warszawą szlachty poparła spokrewnionego z francuskim domem panującym Franciszka Ludwika Burbona, ks. de Conti, część zaś – elektora saskiego Fryderyka Augusta z …
27 sierpnia 1672 r. po kapitulacji Kamieńca Podolskiego przed armią sułtana Mehmeda IV doszło do eksplozji prochu zgromadzonego w jednej z baszt, w skutek którego miało zginąć ponad pół tysiąca polskich żołnierzy razem z dowódcą fortecznej artylerii, majorem Heykingem (pierwowzorem …